درباره نامگذاری سالانه
حمید ملک‌زاده: رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی‌شان سال ۱۴۰۴ هجری شمسی را به عنوان سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری کردند. ایشان همچنین در پیوست تبیینی روشنی که در ادامه بیانات‌شان داشتند، ضرورت فعال‌کردن سرمایه‌های راکد شهروندان ایران از طریق تسهیل سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مورد علاقه مردم را به عنوان سازوکاری برای پیشگیری از رقابت دولت در زمینه سرمایه‌گذاری با مردم و هم‌افزایی سرمایه‌گذاری خصوصی و دولتی مطرح کردند. من در این یادداشت ضمن بحث درباره اهمیت سنت نامگذاری سال در سخنرانی‌های نوروزی، دلالت‌های سیاسی نامگذاری امسال را مورد بررسی قرار داده‌ام.
* اهمیت سخنرانی‌های نوروزی
رهبران سیاسی در دولت‌های مختلف سیاست‌های کلی و خط‌مشی‌های عمومی خود را به شیوه‌های متفاوتی اعلام می‌کنند. در کنار همه روش‌های معمول که از طریق روندهای مربوط به سازوکارهای پیش‌بینی‌شده در فرآیندهای قانون‌گذاری یا اجرا شناسایی می‌شود، خطابات عمومی به بهانه جشن‌های ملی، نقشی اساسی در مشخص کردن خط‌مشی‌ها و معلوم کردن چشم‌اندازهای ملی توسط رهبران سیاسی دارد. این دسته از خطابات در مقایسه با سخنرانی‌های سالانه، حضور در نشست‌های خبری دو یا چندجانبه و رخدادهای عمومی دیگری مانند این، از جهت ملی و بین‌المللی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. برجستگی این رخدادها در نقشی است که به لحاظ اجتماعی و سیاسی از آنها انتظار داریم: جشن‌ها، اعیاد و رخدادهای ملی و مذهبی زمینه مشترک فرهنگی پیونددهنده روح ملت‌ها هستند. خطاباتی که به مناسبت آنها ایراد می‌شود؛ مانند گفت‌وگوهایی دوستانه میان اعضای خانواده بزرگ ملت عمل می‌کند و از این جهت بستر مناسبی برای مرور تجربه سیاسی مشترک ملت در سال منتهی به این رخدادها و تعیین خط‌مشی‌های مشترک برای سال پیش رو به حساب می‌آید. از این جهت در جمهوری اسلامی ایران سنت ایراد سخنرانی نوروزی توسط رهبر معظم انقلاب، سال‌های زیادی است به سنتی سیاسی تبدیل شده؛ سنتی که از آن برای گفت‌وگوی مستقیم با آحاد ملت استفاده می‌شود. می‌توانیم انتظار داشته باشیم مجموعه این سخنرانی‌ها را یک‌جور ایده مرکزی به عنوان خط‌مشی سالانه به یکدیگر پیوند زده است، تا جایی که می‌توان گفت قرار دادن آنها در کنار هم الگویی از سیاست‌های انتظاری در جمهوری اسلامی ایران را به وجود می‌آورد؛ سیاست‌هایی که به عنوان یک طرح کلی چند ساله عمل می‌کند.
آن ایده کلی که در چند سال گذشته به عنوان نخ تسبیح سخنرانی‌های نوروزی رهبر انقلاب مشاهده می‌کنیم، مساله اقتصاد و اهمیت داخلی و بین‌المللی آن برای حفظ امنیت داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران است. جدا از اینکه تا چه اندازه این طرح‌های کلی و ایده‌های راهبردی در سال‌های گذشته محقق شده باشد، می‌توانیم ادعا کنیم همه آنها به عنوان یک بسته واحد سیاستی برای اقدام در زمینه مسائل اساسی کشور تنظیم شده است. بخش مهمی از این سنت، نامگذاری سالانه، یعنی انتخاب نام یا شعاری مناسب برای هر سال شمسی و در سخنرانی نوروزی رهبر انقلاب است. در ادامه تلاش می‌کنم درباره نامی که ایشان برای سال ۱۴۰۴ شمسی انتخاب کرده‌اند موضوعاتی را مطرح کنم.
* سرمایه‌گذاری برای تولید؛ مردم و مسأله مشارکت سیاسی
نام‌ها معمولا کارکردهای معلوم دارند. در برخی موارد نام گذاشتن برای معلوم کردن و شناختن است و در برخی موارد از نامگذاری برای تحدید حدود استفاده می‌کنند. نامگذاری در مورد اول برای مشخص کردن راه و نشانه‌گذاری مسیر به کار می‌رود اما در نمونه دوم از آن برای اعلام حدود، یعنی برای مشخص‌کردن خود راه و خود مسیر استفاده می‌کنند. در اولی بخش‌هایی از مسیر و در دومی خود مسیر و حدودش مشخص می‌شود. از این جهت نامی را که برای سال ۱۴۰۴ انتخاب شده است باید به عنوان تحدید حدود اساسی مسیر سیاست‌گذاری در سال پیش رو در نظر بگیریم.
عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» وقتی به شکل شایسته‌تری فهمیده می‌شود که آن را با پیوست‌های مفهومی ذکر شده در سخنرانی نوروزی رهبر انقلاب در نظر بگیریم. موضوع قابل توجهی که می‌شود آن را به عنوان هدف اصلی و نیت غایی انتخاب شعار مورد نظر در نظر گرفت. برای معلوم شدن این مفهوم باید ۲ موضوع اساسی را در نظر بگیریم: الف- ضرورت استفاده از سرمایه‌های داخلی در تأمین پروژه‌های ملی؛ ب- مشارکت و ایجاد احساس تعلق عمومی مردم و حکومت.
دولت‌ها مسؤولیت مشخصی در تسهیل امکان سرمایه‌گذاری شهروندان دارند. یعنی وظیفه دارند شرایطی را به وجود آورند که سرمایه‌های راکد شهروندان به نحو مؤثری وارد چرخه تولید در سازمان اقتصادی کشور شود. این موضوع از چند جهت حائز اهمیت است؛ اولا ضمن کاهش هزینه‌ها و تصدی‌گری دولت، کارکردهای منفی سرمایه راکد در سطح جامعه را کنترل کرده و امکان تنظیم‌گری اقتصادی را برای دولت‌ها افزایش می‌دهد. این فرصتی است که دولت‌ها می‌توانند ضمن استفاده از آن برای بالا بردن ارزش پول ملی، زمینه‌های لازم را برای تولید ثروت عمومی در کشور به وجود آورند. این مساله‌ای اقتصادی است که باید متخصصان اقتصاد به طور ویژه‌ای درباره آن صحبت کرده و ظرایف، تهدیدها و امکانات پیش روی آن را مورد بررسی قرار دهند. علاوه بر این مساله سرمایه‌گذاری برای تولید، اگر با فعال شدن سرمایه‌های مردمی در زمینه تولید اقتصادی باشد، دلالت‌های سیاسی روشنی دارد که در بخش پایانی این یادداشت به آن خواهم پرداخت.
* سرمایه‌های مردمی، مشارکت و تعلق سیاسی
صورت‌های متفاوتی از مشارکت سیاسی وجود دارد. در کنار همه صورت‌های نهادمند موجود از مشارکت سیاسی که عموما آنها را ذیل مطالعاتی درباره انتخابات و در جامعه‌شناسی روندهای انتخاباتی مورد بررسی قرار می‌دهند، تشریک مساعی در روندهای مدنی ساخت و توسعه کشور موضوع قابل توجهی است که به نظر می‌رسد درباره نامگذاری سال ۱۴۰۴ هجری شمسی باید به آن توجه کنیم. آن صورتی از مشارکت مدنی که در موضوع سرمایه‌گذاری شهروندان در فرآیندهای تولیدی کشور باید مورد توجه قرار بگیرد، فرآیندی است که منافع شخصی و عمومی ایرانیان را به یکدیگر پیوند می‌دهد. این پیوند منافع مادی و واقعی، هم در توسعه و پیشرفت عمومی کشور و هم تولید سرمایه عمومی حائز اهمیت است. یعنی فرآیندی است که در آن هر شهروند ایرانی که از توانایی سرمایه‌گذاری برخوردار است، به نحوی در انجام دادن کاری شریک می‌شود که سرنوشت عمومی هموطنانش به آن پیوند خورده است. این مساله همچنین سرنوشت ایرانیان را به نحوی مادی و اقتصادی به یکدیگر پیوند می‌زند. در صورتی که این ایده به نحو مناسبی در ایران به اجرا در آید، می‌شود انتظار داشت دولت، در مقام واحد سیاسی، به جای بنگاهی که انتظار می‌رود برای شهروندانش سوددهی مادی داشته باشد، به عرصه عمل مشترک، شکوفایی، توسعه شخصی، اجتماعی و عمومی ایرانیان تبدیل شود. همه اینها در نهایت سرنوشت دولت و شهروندانش را به یکدیگر پیوند می‌زند. این پیوند در نتیجه احساس تعلقی واقعی ایجاد می‌شود؛ احساس تعلق به دولت به عنوان عرصه شکوفایی و کنش معنادار اعضای دولت.