مصرف آب خارج از استاندارد
گروه اقتصادی: با توجه به کاهش منابع آبی و افزایش مصرف، مدیریت بهینه و کاهش هدررفت آب بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. در همین رابطه سید‌علی سیدزاده، مدیرکل مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آبفای کشور، با اشاره به مصرف بالای آب در کشور، می‌گوید میانگین سرانه مصرف آب بخش خانگی ۱۹۵ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است، در حالی که طبق الگوی مصرف سال ۱۴۰۳ این میزان باید ۱۵۰ لیتر باشد.
بررسی‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد استان خوزستان با مصرف روزانه ۲۵۰ لیتر به ازای هر نفر، بیشترین مصرف آب خانگی را دارد و پس از آن استان‌های زنجان (۲۲۰ لیتر)، قزوین (۲۱۴ لیتر)، فارس (۲۰۵ لیتر)، آذربایجان غربی (۲۰۲ لیتر)، البرز (۲۱۲ لیتر) و تهران (۱۹۸ لیتر) در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این آمار نشان‌دهنده ضرورت اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر برای مدیریت مصرف آب در مناطق پرمصرف است.
* لزوم افزایش سواد آبی و اصلاح الگوی مصرف
یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت منابع آب، سطح پایین آگاهی عمومی نسبت به بحران کم‌آبی و ضرورت اصلاح الگوی مصرف است. مردم باید بدانند که ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و سازگاری با کم‌آبی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. علاوه بر فرهنگ‌سازی، افزایش ظرفیت تولید و تأمین آب نیز باید همراه با مدیریت مصرف صورت گیرد تا از هدررفت آب جلوگیری شود.
سیدزاده تأکید می‌کند اقدامات تعرفه‌ای و قانونی در همه کشورها برای مدیریت مصرف آب استفاده می‌شود. او معتقد است قیمت پایین آب باعث می‌شود مصرف‌کنندگان ارزشی برای مدیریت مصرف قائل نشوند، بنابراین اجرای تعرفه‌های پلکانی برای مشترکان پرمصرف، تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای مدیریت مصرف آب در بخش‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی و واقعی‌سازی قیمت آب می‌تواند نقش مؤثری در اصلاح الگوی مصرف داشته باشد.
علاوه بر اقدامات فرهنگی و قانونی، باید زیرساخت‌های مصرف بهینه آب نیز اصلاح شوند. برخی اقدامات پیشنهادی شامل موارد زیر است: مکانیزه کردن سیستم‌های آبیاری کشاورزی برای کاهش مصرف غیرضروری، تجهیز وسایل آب‌بر خانگی به فناوری‌های کاهش مصرف مانند شیرهای فشارشکن و تجهیزات کنترل جریان آب، اجرای سیستم‌های مدیریت فشار و هوشمندسازی شبکه توزیع برای کاهش شکستگی لوله‌ها و هدررفت آب.
اگر تمام این اقدامات به صورت هماهنگ و جامع اجرایی شود، کشور می‌تواند به الگوی مصرف آب مشابه کشورهای توسعه‌یافته برسد. به عنوان مثال، آلمان توانسته است مصرف آب بخش خانگی را به ۱۲۰ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز کاهش دهد و ایران نیز در صورت ایجاد زیرساخت‌های مناسب، می‌تواند به این استاندارد نزدیک شود.
بخش قابل‌توجهی از آب تولیدی کشور بدون استفاده واقعی از دست می‌رود. طبق آمار رسمی، ۹ درصد از کل مصرف آب کشور مربوط به بخش شرب است اما از همین میزان، ۱۵ درصد بر اثر شکستگی لوله‌ها هدر می‌رود. افزون بر این، ۱۷ درصد آب شرب به عنوان هدررفت ظاهری ثبت شده است که شامل مشکلات ناشی از کنتورهای خراب، استفاده غیرمجاز و انشعابات غیرمجاز در برخی مناطق می‌شود.
* بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه، مقرر شده سالانه
0.3 درصد از آب بدون درآمد کاهش یابد اما این هدف بدون تأمین منابع مالی کافی امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر حدود ۷۰ هزار کیلومتر شبکه فرسوده آب در کشور وجود دارد، و بازسازی هر کیلومتر از این شبکه به طور میانگین 1.5 میلیارد تومان هزینه دارد.
* تغییرات اقلیمی و بحران آب در ایران
ایران در دهه اخیر به‌شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته و بارندگی‌های کشور به‌طور میانگین یک‌سوم بارش‌های متوسط جهان است. این شرایط بحرانی سبب شده مدیریت مصرف آب به تنهایی کافی نباشد، بنابراین باید همزمان اقداماتی برای ایجاد منابع آبی جدید نیز انجام شود. برخی راهکارهای پیشنهادی در این حوزه شامل موارد زیر است: انتقال آب بین‌حوضه‌ای برای تأمین منابع آبی مناطق خشک، شیرین‌سازی آب دریا و استفاده از فناوری‌های نوین برای تأمین آب شرب و بهره‌برداری از پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای تأمین آب کشاورزی و صنعتی.
با توجه به شرایط بحرانی موجود، در صورتی که اقدامات نظارتی به‌طور هماهنگ اجرا نشود، بحران آب می‌تواند در سال‌های آینده عمیق‌تر شده و سایر بخش‌های اقتصادی کشور را نیز تحت تأثیر قرار دهد. دولت باید از سیاست‌های مقطعی فاصله گرفته و به اصلاحات ساختاری در زنجیره تولید، تأمین و توزیع کالاها بپردازد تا از گسترش بحران جلوگیری شود.
مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب بدون تأمین منابع مالی کافی و اجرای نظارت‌های دقیق امکان‌پذیر نخواهد بود. در نتیجه، دولت باید با تخصیص بودجه مناسب و اجرای اصلاحات جامع، از تشدید بحران‌های آبی و اقتصادی جلوگیری کند.
بحران مدیریت منابع آب در ایران، بویژه در بخش مصرف خانگی و توزیع شهری، به یکی از چالش‌های اساسی کشور تبدیل شده است. با توجه به کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی، ضعف زیرساخت‌های انتقال آب و هدررفت گسترده در شبکه‌های توزیع، تأمین پایدار آب شرب و صنعتی با چالش‌های متعددی مواجه شده است. در این میان، اقدامات دولت در زمینه اصلاح نظام توزیع، افزایش آگاهی عمومی و استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف، می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از بحران‌های آتی ایفا کند.
مدیریت بهینه منابع آب نیازمند رویکردی جامع است که شامل اصلاح زیرساخت‌های فرسوده، اجرای سیاست‌های تعرفه‌ای منطقی، ارتقای سطح آگاهی عمومی و افزایش بهره‌وری در مصرف باشد. اگر چه اقداماتی در راستای کاهش هدررفت و افزایش تولید آب انجام شده اما بدون تأمین منابع مالی کافی و نظارت دقیق بر توزیع، دستیابی به اهداف تعیین‌شده دشوار است. با اجرای اصلاحات ساختاری در زنجیره تأمین و استفاده از فناوری‌های نوین، ایران می‌تواند به سمت الگوی مصرف پایدار حرکت کند و از بحران‌های آبی و اقتصادی آینده پیشگیری کند.