اقتصاد خرد، پایه صنعت
گروه اقتصادی: در شرایطی که نرخ بیکاری در بسیاری از مناطق کشور روند افزایشی دارد، مشاغل خانگی به عنوان یکی از مؤثرترین راهکارهای اشتغال‌زایی و توسعه اقتصاد خانواده‌ها مطرح شده‌اند. با وجود مزایای متعدد، این حوزه همچنان با چالش‌هایی نظیر نبود حمایت‌های هدفمند، ضعف زیرساخت‌ها و محدودیت در دسترسی به بازار فروش مواجه است که رشد پایدار آن را با مانع روبه‌رو کرده است. بر اساس گزارش‌های مختلف، سهم مشاغل خانگی از بازار کار بین ۱۰ تا ۱۵ درصد برآورد شده است. این مشاغل به عنوان بخشی از اقتصاد غیررسمی، نقش قابل توجهی در تأمین معیشت افراد دارند و منبع مهمی برای اشتغال محسوب می‌شوند.
مشاغل خانگی به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد خرد، توانسته‌اند نقش قابل‌توجهی در کاهش بیکاری، افزایش استقلال مالی افراد و رونق کسب‌وکارهای کوچک ایفا کنند. با تحولاتی که در حوزه فناوری و تغییرات گسترده در نحوه تعامل افراد با بازار کار انجام شده، کسب‌وکارهای خانگی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. در حالی که این نوع مشاغل، فرصت‌های زیادی برای رشد اقتصادی فراهم کرده‌اند، چالش‌هایی نیز دارند که نیازمند سیاست‌های حمایتی و راهکارهای عملی برای شکوفایی و بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های آنهاست.
این مشاغل با ویژگی‌هایی مانند انعطاف‌پذیری زمانی و مکانی، کاهش هزینه‌های عملیاتی، افزایش استقلال مالی و دسترسی به بازارهای گسترده از طریق پلتفرم‌های دیجیتال، توانسته‌اند مسیر جدیدی را برای کارآفرینی و توسعه اقتصادی باز کنند. از سوی دیگر، حمایت‌های مالی و اعتباری در قالب وام‌های با نرخ بهره پایین نیز بستری مناسب برای رشد این بخش از اقتصاد فراهم کرده است. چنین کسب‌وکارهایی علاوه بر ایجاد فرصت‌های درآمدی، می‌تواند به توسعه پایدار جوامع و تقویت اقتصادهای محلی کمک کند.
با این حال، چالش‌هایی همچون عدم دسترسی به بازارهای بزرگ و شبکه‌های توزیع گسترده، نبود بیمه و حمایت‌های اجتماعی، مشکلات تأمین مالی، موانع قانونی و پیچیدگی‌های اداری، محدودیت مهارت‌های مدیریتی و بازاریابی و عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب، مانعی برای رشد پایدار کسب‌وکارهای خانگی محسوب می‌شوند. بسیاری از افراد فعال در این حوزه با مشکلاتی روبه‌رو هستند که برطرف کردن آنها نیازمند ارائه راهکارهای عملی و برنامه‌های حمایتی دقیق است.
برای توسعه و بهبود وضعیت مشاغل خانگی، اقدامات مختلفی از جمله تقویت آموزش‌های مهارتی و مدیریتی، ایجاد شبکه‌های حمایتی و اتصال به بازارهای داخلی و بین‌المللی، ارائه مشوق‌های مالی و اعتباری، تدوین قوانین حمایتی برای تأمین امنیت شغلی و حمایت‌های اجتماعی و بهبود زیرساخت‌های دیجیتال و فناوری ضروری است. مشاغل خانگی دیگر تنها یک راهکار موقت برای کسب درآمد نیستند، بلکه بخشی از ساختار اقتصادی محسوب می‌شوند که قابلیت شکل‌دهی به بازارهای جدید، بهبود وضعیت معیشتی افراد و تقویت پایه‌های اقتصاد خرد را دارند.
با سرمایه‌گذاری مناسب در فناوری، آموزش و حمایت‌های مالی، این کسب‌وکارها می‌توانند به یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد تبدیل شوند. موفقیت در توسعه این بخش نیازمند سیاست‌های منسجم و اراده‌ای جدی برای فراهم کردن زمینه‌های رشد و شکوفایی کسب‌وکارهای خانگی است. اگر این مسیر به طور کامل و برنامه‌ریزی‌شده دنبال شود، می‌توان انتظار داشت مشاغل خانگی به عنوان یک عامل کلیدی در اقتصاد خرد و توسعه پایدار جوامع نقش‌آفرینی کنند.
مشارکت مردم در فرآیند تولید و سرمایه‌گذاری از طریق جذب سرمایه‌های خرد و پراکنده، یکی از مؤثرترین راهکارها برای تحقق جهش تولید محسوب می‌شود. ایجاد کسب‌وکارهای کوچک و توسعه مشاغل خانگی، بستری مناسب برای مشارکت عمومی در اقتصاد فراهم می‌کند که علاوه بر اشتغال‌زایی پایدار، به رونق تولید نیز کمک می‌کند.
پرداخت تسهیلات مشاغل خانگی به صورت قرض‌الحسنه و از طریق بانک‌های عامل نظیر توسعه تعاون، رفاه، پست‌بانک، ملی، صادرات، تجارت، ملت و قرض‌الحسنه مهر انجام می‌شود. این وام‌ها با نرخ سود ۴ درصد، در بخش‌های مختلفی از جمله صنایع دستی، خدمات، صنعت، فرهنگ و کشاورزی در دسترس متقاضیان قرار دارد. جامعه هدف این طرح شامل زنان سرپرست خانوار، زنان دارای مهارت در مناطق شهری و روستایی و جوانان جویای کار است. در سامانه مشاغل خانگی تاکنون ۶۲۰ رشته فعالیت ثبت شده است. عمده این تسهیلات به متقاضیان طرح‌های مرتبط با صنایع دستی، قالیبافی، گلیم‌بافی و خیاطی تعلق گرفته است. یکی از ویژگی‌های مهم مشاغل خانگی، بی‌نیازی به فضای زیاد و عدم نیاز به پرداخت هزینه‌های اجاره است که موجب کاهش هزینه‌های اولیه و افزایش قابلیت اجرا و گسترش این طرح‌ها می‌شود.
در کنار مشاغل خانگی، تعاونی‌ها نیز نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی ایفا می‌کنند. در حال حاضر، تعاونی‌ها در حوزه‌های تولید، توزیع و خدمات فعال هستند، که به عنوان کانون‌های کسب‌وکار و خوشه‌های صنعتی نقش مهمی در تأمین نیازهای اقتصادی دارند. حمایت از تعاونی‌ها و جذب سرمایه‌گذاران، نه‌تنها موجب تقویت اقتصاد محلی می‌شود، بلکه زمینه افزایش اشتغال و تحقق شعار سال را نیز فراهم می‌آورد.
با توجه به رشد روزافزون مشاغل خانگی و نقش آنها در ایجاد اشتغال، حمایت و توسعه این بخش می‌تواند به افزایش ظرفیت‌های اقتصادی استان، رونق تولید و تحقق اشتغال پایدار کمک کند. برنامه‌های اجرایی در این حوزه، با بهره‌گیری از منابع مالی، قوانین حمایتی و مشارکت تعاونی‌ها، می‌تواند مسیر توسعه این بخش را هموارتر کند.
* نقش مشاغل خانگی در توانمندسازی اقتصادی
بر اساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مشاغل خانگی بیش از ۱۰ درصد از اشتغال غیررسمی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. این کسب‌وکارها عمدتاً توسط زنان، سالمندان و اقشار آسیب‌پذیر در مناطق شهری و روستایی اداره می‌شوند و نقش مهمی در کاهش فقر، جلوگیری از مهاجرت و ارتقای توان اقتصادی خانواده‌ها ایفا کرده‌اند.
البته چالش‌هایی همچون دشواری در دریافت تسهیلات بانکی، نبود پوشش بیمه‌ای، کمبود آموزش‌های تخصصی، ضعف برند‌سازی و مشکلات بازاریابی موجب شده بسیاری از تولیدکنندگان با محدودیت‌های جدی در رشد کسب‌وکار خود مواجه شوند. علاوه بر این، فقدان شبکه‌های توزیع مناسب باعث شده بسیاری از محصولات تولیدی در خانه، بدون دسترسی به بازار مصرف، انبار شوند یا با قیمتی پایین‌تر از ارزش واقعی به فروش برسند.
یکی از تولیدکنندگان صنایع دستی در کرمانشاه، خانم ناصری، در این رابطه می‌گوید: «برای دریافت وام باید ضامن کارمند داشته باشم. بیمه ندارم و محصولاتم را فقط در نمایشگاه‌های فصلی می‌فروشم. اگر حمایت واقعی وجود داشت، می‌توانستم ۲ نفر دیگر را هم مشغول به کار کنم».
* حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی
در راستای بهبود شرایط این حوزه، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار اعلام کرده است پرونده‌های تشکیل‌شده برای دریافت تسهیلات مشاغل خانگی تا تیرماه سال جاری امکان پرداخت خواهند داشت. این اقدام با همکاری بانک مرکزی وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه اجرایی شده است تا روند پرداخت وام‌ها بدون بروکراسی پیچیده انجام شود. بر اساس مصوبات موجود، افراد مستقل می‌توانند تا سقف ۱۵۰ میلیون تومان تسهیلات دریافت کنند، درحالی‌که برای برخی رسته‌های خاص این مبلغ تا ۳۰۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد. همچنین طرح‌هایی که تحت عنوان «پشتیبان» اجرا می‌شوند، می‌توانند تا سقف ۴ میلیارد تومان وام با نرخ بهره ۴ درصد دریافت کنند. این تسهیلات، در صورتی که فرد بتواند زنجیره‌ای از کسب‌وکارهای مرتبط را به عنوان نیروی پشتیبان مدیریت کند، قابل استفاده خواهد بود.
در راستای احیای مشاغل خانگی و توسعه کسب‌وکارهای خرد، دولت تلاش کرده است این بخش را با بازار کار رسمی مرتبط کند و فرصت‌های جدیدی برای متقاضیان ایجاد کند. با این حال، مشاغل خانگی همواره به عنوان یک کسب‌وکار کوچک کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و نیازمند حمایت‌های گسترده‌تری هستند.
سال جاری با تمرکز بر توسعه فروش و بازاریابی مشاغل خانگی همراه خواهد بود. معاون اشتغال وزارت کار از برگزاری نمایشگاه‌های متعدد و تقویت حضور در سکوهای آنلاین فروش خبر داده است تا ظرفیت عرضه و بازار این مشاغل افزایش یابد. همچنین نخستین رویداد ملی مشاغل خانگی، همزمان با روز مشاغل خانگی (۲۲ اردیبهشت) برگزار شد تا ارتباط فعالان این حوزه با پژوهشگران، سیاست‌گذاران و شبکه‌های فروش تقویت شود.
در حوزه سیاست‌های تسهیل مالی، دولت حذف ضمانت شخصی برای دریافت تسهیلات را به عنوان یکی از اقدامات مهم مطرح کرده است. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده با معرفی نهادهای حمایتی نظیر کمیته امداد و بهزیستی به بانک‌ها، فرآیند دریافت وام برای مشاغل خانگی آسان‌تر خواهد شد. این اقدام موجب افزایش شفافیت، کاهش پیچیدگی‌های اداری و تسریع روند تخصیص اعتبار به متقاضیان خواهد شد.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند ایجاد سامانه‌های هوشمند فروش، ارائه وام‌های کم‌بهره، آموزش بازاریابی دیجیتال، توسعه بیمه اجتماعی و تشکیل تعاونی‌های مشاغل خانگی می‌تواند این بخش را از حالت سنتی خارج کرده و به یکی از محورهای اشتغال پایدار تبدیل کند.
در برخی استان‌ها، اقداماتی نظیر راه‌اندازی بازارچه‌های دائمی و برگزاری دوره‌های آموزشی آنلاین برای ارتقای مهارت‌های فعالان این حوزه آغاز شده است. با این حال، این اقدامات هنوز به صورت گسترده و نظام‌مند اجرایی نشده‌اند و نیازمند سیاست‌گذاری جامع‌تری هستند.
مشاغل خانگی، فراتر از یک روش ساده برای درآمدزایی، ظرفیتی مهم برای کاهش بیکاری، توانمندسازی اقتصادی و حمایت از تولید داخلی محسوب می‌شوند. حمایت هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده از این بخش، یک سرمایه‌گذاری کم‌هزینه اما پربازده برای اقتصاد کشور خواهد بود. اگر این مسیر با هماهنگی و اجرای صحیح سیاست‌ها ادامه یابد، مشاغل خانگی می‌توانند به یکی از ارکان اصلی اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی تبدیل شوند.