ماه توبه
استاد سیدیدالله یزدان‌پناه: گفته شده است ماه رمضان، ماه توبه است. ماه انابه و استغفار است. دستور آمده است هر وقت انسان خبطی کرد، همان‌جا استغفار کند، بلکه نگذارد بر او ساعت‌ها و روزها بگذرد. گاه گفته‌اند اگر فردی گناه کرد و پیش از چند ساعت -ظاهرا ۶ ساعت - استغفار کرد، اصلا آن گناه در نامه عمل او نوشته نمی‌شود.
آنی که انسان را از شیطان جدا کرد، همین است. شیطان خطا کرد و از خطای خود کوتاه نیامد. آدم طبق بیان قرآن قرار بود که از آن شجره نخورد اما خورد و از بهشت بیرون رانده شد ولی با توبه‌ای که کرد، مورد پذیرش خدا و برگزیده خدا شد. سر آن در توبه و انابه است. خاصیت انسان شکستن خود اوست؛ همین که انسان بپذیرد خطایی کرده و از خلاف دست بر‌دارد.
خداوند سبحان ماه رمضان را به عنوان استغفار سال قرار داد. در این دعاهایی که ما در ماه رمضان می‌خوانیم آمده که «هذا شَهرُ اِلانابَهِ وَ هذا شَهرُ التَّوبَه»؛ این ماه، ماه توبه است. یعنی برای سال هم انسان باید توبه و استغفار داشته باشد. نکند این ماه رمضان بگذرد و ما به سمت خدا نرویم و خبط و خطاهای خود را نپذیریم. نکند رمضان بگذرد و توبه نکرده باشیم. آنچه به ما یاد داده‌اند این است که خدایا از آنچه می‌دانیم و نمی‌دانیم استغفار می‌کنیم. این شب‌ها و روزها، شب‌ها و روزهای استغفار و توبه و انابه است.
خداوند سبحان می‌فرماید «ان‌الله یحب التوابین»؛ خدا توبه‌کنندگان را دوست دارد. نه اینکه فقط توبه را می‌پذیرد، بلکه توبه‌کننده را دوست دارد، یعنی نظام عالم به سمت او می‌شود، اصلاح امر او می‌کند، عنایت ویژه بر او تعلق می‌گیرد.
ماه رمضان ماه توبه است. این ماه توبه، معنا دارد. یعنی این ماه، برای سال تشریع شده است. در سال گاه انسان خطا می‌کند، یک جا باید تصحیح کند، اینجا بهترین وقت است.
رسول اکرم(ص) در پایان ماه شعبان برای استقبال ماه رمضان، در باب ماه رمضان اوصافی را نام برده و توصیه‌هایی کرده است: «إنَّ أنفُسَكُم مَرهونَهٌ بِأَعمالِكُم فَفُكّوها بِاستِغفارِكُم»؛ جان‌هاى شما در گرو كارهاى شماست، پس با آمرزش‌خواهى خود، آنها را آزاد سازيد.
رسول خدا برای ماه رمضان توصیه می‌کند که ای مردم! شما در گرو اعمال‌تان هستید، اعمال‌تان باعث شده است در زحمت بیفتید. با استغفار کردن‌تان این گردن‌های در گرو گرفته شده را آزاد کنید.
در ادامه می‌فرماید «ظهورکم ثقيله من اوزارکم فخففوا عنها بطول سجودکم»؛ پشت‌هاي شما از گناهان و اعمالي که وزر و وبال است، سنگين شده، پس با طول سجدههايتان از آنها بکاهيد. یعنی انسان باید با عبادت و استغفار کار خود را تصحیح کند.
بعد می‌گویند در این ماه باید انسان مورد مغفرت قرار گیرد. در روایت آمده است شقی و اهل شقاوت کسی است که غفران رمضان شامل حال او نشود. یعنی رمضان بگذرد و بگویند او را نبخشیدیم. شقی کسی است که از غفران رمضان جا بماند. چرا در رمضان خداوند برای استغفار گشاده‌دست است؟ روایات ما فراوان در این زمینه توضیح دارد که خدا در هر شبی از شب‌ها می‌بخشد. پی در پی می‌بخشد. وقتی انسان این روایات را نگاه می‌کند، می‌بیند مثل اینکه خدا در رمضان گشاده‌دستی دارد. یک سر آن همین است تو روزه گرفتی و خدا با تو سخت نمی‌گیرد. تو اگر حتی نتوانستی روزه بگیری، حرمت رمضان را نگه داشتی، در ملأعام غذا نمی‌خوری،، لذا خدا هم بر تو سخت نمی‌گیرد.
انسان باید این حس استغفار را بگیرد، این حال توبه را پیدا کند و به تعبیر امیرالمومنین بیزار از اعمال گذشته‌اش باشد. از خلافش بیزار شود، حقیقتا توبه کند. خدا پاسخش را می‌دهد. بویژه در شب‌های قدر که شب‌های قدر را باید دریافت. شب‌های قدر برای این نوع امور بی‌نظیر است. الحمدلله به شکل اجتماعی به ما یاد داده‌اند که در شب‌های قدر جمع می‌شویم و به شکل عمومی و جمعی استغفار می‌کنیم. اینها همه اثر دارد. باید به حس استغفار، حس انابه و حس توبه در رمضان توجه کرد. این برای کل سال است. یعنی بارهایی که بر دوش ما است و این وزرهایی را که بر دوش جمع کرده‌ایم، کم کنیم. به تعبیر رسول‌الله یک راهش طول سجده و عبادت است و یک راهش استغفار است.