بیست‌وپنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در شهر بندری تیانجین چین با حضور بیش از ۲۰ رهبر از کشورهای عضو و میهمان برگزار شد. در میان شرکت‌کنندگان برجسته، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و نارندرا مودی نخست‌وزیر هند دیده می‌شدند. این اجلاس که پنجمین‌بار چین میزبان آن بود، بزرگ‌ترین و جامع‌ترین نشست در تاریخ سازمان همکاری شانگهای به شمار می‌رود و در زمانی حساس برگزار شد؛ زمانی که جهان با تشدید مناقشات منطقه‌ای و جهانی، از جمله جنگ اوکراین، جنگ غزه و تنش‌های هند و پاکستان روبه‌رو است.
* محور اجلاس: ابتکار «حکمرانی جهانی»
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در سخنرانی افتتاحیه خود ابتکار «حکمرانی جهانی» را معرفی کرد؛ ابتکاری که بر پایه عدالت بین‌المللی، بی‌طرفی و ترویج جهان چندقطبی طراحی شده است. وی ضمن تأکید بر اصل عدم تقابل، اعلام کرد کشورهای عضو SCO نباید کشورهای سوم را هدف قرار دهند و باید در مسیر همکاری و چندجانبه‌گرایی حرکت کنند.
شی همچنین وعده داد ۲ میلیارد یوآن کمک بلاعوض و ۱۰ میلیارد یوآن وام برای پروژه‌ها و توسعه کشورهای عضو اختصاص یابد و از ایجاد مرکز همکاری در حوزه هوش مصنوعی و مشارکت در پایگاه فضایی بین‌المللی در کره ماه خبر داد. کارشناسان بر این باورند این اقدامات بخشی از تلاش چین برای به چالش کشیدن نظم جهانی تحت رهبری آمریکا و ایجاد نظم اقتصادی و امنیتی مستقل در اوراسیاست.
* مناسبات روسیه، هند و چین: اتحاد راهبردی در برابر غرب
یکی از محورهای اصلی اجلاس، تحکیم مناسبات روسیه، هند و چین بود. در دیدارهای دوجانبه، ولادیمیر پوتین و نارندرا مودی به مدت ۵۰ دقیقه در خودروی رئیس‌جمهور روسیه به گفت‌وگو پرداختند؛ این اقدام نماد اتحاد راهبردی این کشورها در برابر فشارهای غرب بویژه آمریکاست.
این مذاکرات در شرایطی انجام شد که آمریکا تعرفه‌های سنگینی (۵۰ درصد) علیه هند اعمال کرده و دهلی‌نو به دنبال تقویت اتکای خود به چین و روسیه در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و فناوری است. پوتین ضمن استقبال از حمایت چین و هند از مذاکرات صلح اوکراین، بر ایجاد یک سیستم امنیتی جدید در اوراسیا تأکید کرد که می‌تواند به عنوان جایگزینی برای اتحادهای غربی عمل کند. تحلیلگران بر این باورند نزدیکی دهلی به پکن و مسکو، با توجه به تنش با واشنگتن، نقطه عطفی در تغییر توازن قدرت جهان محسوب می‌شود و نشان‌دهنده تغییر سیاست خارجی هند به سمت چندجانبه‌گرایی مستقل است.
* ایران و دیگر اعضا: حمایت گسترده در برابر تحریم و تهدید
ایران به عنوان یکی از اعضای فعال سازمان همکاری شانگهای، در این اجلاس از حمایت گسترده کشورهای عضو در برابر تحریم‌ها و تهدیدات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی برخوردار شد. اعضا حملات نظامی اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم و بر امنیت منطقه‌ای و ضرورت گفت‌وگوی چندجانبه برای حل مسائل منطقه‌ای تأکید کردند.
علاوه بر ایران، دیگر اعضای سازمان نیز مواضع مشابهی اتخاذ کردند و با تأکید بر احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورها، خواستار توقف فوری اقدامات نظامی و تحرکات تهدیدآمیز شدند. این حمایت جمعی، نشان‌دهنده انسجام اعضای سازمان و تلاش آنها برای مقابله با فشارها و تهدیدات خارجی است.
* اسناد و توافق‌های کلیدی اجلاس
در این نشست بیش از ۲۰ سند و بیانیه همکاری در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی، فناوری، محیط زیست و فرهنگی امضا شد که مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
- سند همکاری امنیتی برای مقابله با تروریسم، افراط‌گرایی و مواد مخدر
- توافق در زمینه توسعه فناوری هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین
- بیانیه همکاری اقتصادی و مالی برای کاهش اثر تحریم‌ها و ایجاد سازوکار تسویه مالی چندجانبه
- توسعه حمل‌ونقل ریلی و تجارت منطقه‌ای میان اعضا و شرکا
- حمایت از اجرای کامل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل
- توافق در زمینه انرژی پایدار و نوآورانه
- توافق برای همکاری‌های علمی، فرهنگی و محیط زیستی
- بیانیه مشترک درباره حفاظت از تأسیسات هسته‌ای و ایمنی فیزیکی آنها
- سند مقابله با چالش‌های سلامت عمومی و امنیت سایبری
- توافق در حوزه تجارت دیجیتال و فناوری اطلاعات
این اسناد نشان می‌دهد اعضای سازمان همکاری شانگهای قصد دارند چارچوبی گسترده و همه‌جانبه برای مقابله با چالش‌های منطقه‌ای و جهانی ایجاد و جایگاه خود را در دهه آینده تقویت کنند.
* انتخاب تیانجین به عنوان میزبان؛ پیام استراتژیک چین
انتخاب تیانجین به جای پکن یا شانگهای، علاوه بر ظرفیت‌های زیرساختی و صنعتی، حامل پیام استراتژیک به جهان غرب بود. تیانجین با جمعیت بیش از ۱۵ میلیون نفر، قطب صنعتی، فناوری و بندری مهم و مرکز «ابتکار کمربند و جاده»، نقطه اتصال مسیرهای دریایی و زمینی چین - آسیای مرکزی - اروپاست.
تحلیلگران معتقدند چین با برگزاری اجلاس در تیانجین، پیام قدرت نرم و استراتژیک خود را به جهان غرب ارسال کرد؛ شهری که زمانی تحت قیمومت کشورهای اروپایی بود، اکنون به صحنه‌ای برای به چالش کشیدن نظم جهانی تحت رهبری آمریکا تبدیل شده است. زیرساخت‌های پیشرفته، تجربه برگزاری رویدادهای بین‌المللی و نقش استراتژیک این شهر در اتصال اوراسیا، آن را به نمادی از قدرت اقتصادی و دیپلماتیک چین تبدیل کرده است.
* پیام اجلاس: ایجاد نظم چندجانبه اوراسیا
بیست‌وپنجمین اجلاس SCO بیش از آنکه صرفاً یک نشست دیپلماتیک معمولی باشد، نمایشگر تلاش چین، روسیه و هند برای شکل‌دهی نظم جهانی چندجانبه و مستقل از آمریکا بود. ابتکار «حکمرانی جهانی» محور این تلاش است و از طریق تحکیم همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فناورانه و تقویت مناسبات راهبردی میان روسیه، هند و چین، مسیر تقویت جایگاه اعضا در دهه آینده هموار شده است.
این اجلاس همچنین فرصتی برای ایران بود تا با بهره‌گیری از حمایت کشورهای عضو، جایگاه خود را در اقتصاد اوراسیا و عرصه بین‌المللی تقویت و راهکارهایی برای کاهش اثرات تحریم‌ها پیدا کند. همکاری‌های منطقه‌ای، توسعه حمل‌ونقل ریلی و لجستیک، تجارت دیجیتال و فناوری اطلاعات و پروژه‌های انرژی پایدار، همگی نشان‌دهنده تلاش سازمان برای ایجاد شبکه‌ای مستقل و مؤثر در برابر نظم جهانی تک‌قطبی غرب هستند.
نکته برجسته اجلاس تیانجین، ارسال این پیام آشکار به جهان غرب بود: نظم جهانی تحت سلطه آمریکا بی‌چالش باقی نخواهد ماند و قدرت‌های بزرگ اوراسیا با محوریت چین، روسیه و هند، در حال شکل‌دهی چارچوبی جدید، چندجانبه و مستقل هستند. حضور ایران و دیگر اعضا در این چارچوب، تقویت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی آنها را ممکن می‌کند و نشان می‌دهد اوراسیا می‌تواند محور یک نظم جهانی جایگزین باشد.
به بیان ساده، اجلاس تیانجین نه‌تنها نشان‌دهنده همکاری‌های راهبردی، اقتصادی و امنیتی اعضا بود، بلکه نمادی از تلاش برای بازتعریف نظم جهانی و مقابله با یکجانبه‌گرایی غرب محسوب می‌شود. ابتکار «حکمرانی جهانی» و اتحاد روسیه، هند و چین، پیام روشنی است به آمریکا و متحدانش که جهان دیگر تحت انحصار غرب نخواهد بود و بازیگران جدید با ظرفیت‌های اقتصادی، فناوری و دیپلماتیک در حال شکل‌دهی آینده هستند.