نه؛ واکسن اعتیاد

گروه اجتماعی: تغییر سبک مصرف مواد مخدر از سنتی به صنعتی بویژه رو آوردن نوجوانان به استفاده از گل، حشیش و شیشه این روزها در حالی است که کارشناسان بهداشت، تحلیلگران حوزه اعتیاد و پلیس بر نقش آگاهی‌بخشی نوجوانان از تبعات شوم مصرف مواد مخدر و روانگردان‌ها توسط والدین، مدیران مدارس و رسانه‌ها تاکید دارند. دسترسی آسان و ارزان بودن مواد در کنار تبلیغات فریبنده نسبت به عدم اعتیاد مصرف‌کنندگان «گل» موجب شده خیلی از نوجوانان و حتی جوانان به دام اعتیاد بیفتند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، آموزش مهارت‌های زندگی و دوری از گرایش به مصرف مواد مخدر باید از کودکی بویژه از دوران ابتدایی در اولویت مدارس قرار گیرد، به طوری که مهارت‌های مقابله با استرس، راه‌های سالم برای تخلیه هیجان و آگاه ساختن نسبت به عواقب سخت و خانمان‌سوز اعتیاد می‌تواند از گرایش جوانان به مواد مخدر بشدت جلوگیری کند. از طرفی آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و ارتقای سطح دانش آنها درباره مواد مخدر، ایجاد محیط‌های حمایتی و دوستانه در خانواده و استفاده از مشاوران متخصص می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از اعتیاد داشته باشد. سعید صفاتیان، تحلیلگر اعتیاد در گفت‌وگو با «وطن امروز» با بیان اینکه پیشگیری از اعتیاد مهم‌ترین راه برای مقابله نوجوانان در به دام افتادن آنهاست که باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: در همه دنیا دولت‌ها وظیفه دارند نسبت به پیشگیری از اعتیاد با برنامه‌های ویژه سطح آگاهی مردم و خانواده‌ها را از عواقب شوم مصرف مواد مخدر بالا ببرند. در ایران نیز ستاد مبارزه با مواد مخدر دستگاه‌های متنوعی دارد که هر کدام بنا به وظایفی که دارند در راستای پیشگیری از اعتیاد فعالیت می‌کنند. در این حوزه وزارتخانه‌هایی چون وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، علوم و سازمان‌ها و نهادهایی چون بهزیستی پای کار هستند ولی متاسفانه این دستگاه‌ها و نهادها نتوانسته‌اند به طور شایسته آنگونه که سطح میزان اعتیاد در نوجوانان و جوانان کم شود کارنامه موفقی داشته باشند.
وی با بیان اینکه پیشگیری از اعتیاد برنامه بلندمدت می‌خواهد که با برنامه‌های کوتاه‌مدت ۶ ماهه و یک ساله نمی‌توان نتیجه گرفت، افزود: تغییر مدیریت‌ها در دولت باعث شده است مدیران اجرایی دنبال برنامه‌های بلندمدت نروند و فقط به اقدامات مقطعی کوتاه‌مدت بیندیشند، در حالی که کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از شیوع اعتیاد بر روی مهارت‌های زندگی و بالا بردن سطح تاب‌آوری خانواده‌ها در این حوزه کار می‌کنند. این تحلیلگر حوزه اعتیاد خاطرنشان کرد: وزارت آموزش‌وپرورش باید از دوران ابتدایی مهارت‌های زندگی را به دانش‌آموزان بیاموزد و آنها را نسبت به نقش مواد مخدر در نابودی زندگی مصرف‌کنندگان آگاه کند، به طوری که بتوانند در جمع دوستان و افرادی که سیگار یا مواد مخدر مصرف می‌کنند در صورت پیشنهاد به آنها،  قدرت «نه» گفتن داشته باشند و به آسانی تسلیم نشوند. صفاتیان در ادامه گذر نوجوانی به جوانی را زمانی بسیار حساس و البته سخت برای والدین در به دام نیفتادن آنها به اعتیاد دانست و افزود: متاسفانه نصیحت‌ها و آگاهی‌بخشی فرزندان از تبعات اعتیاد اکنون به دلیل توسعه فضای مجازی نسبت به گذشته سخت شده و همین مساله باعث شده است نوجوانان تحت تاثیر فضای مجازی قرار گیرند. در چنین شرایطی آموزش‌دهندگان ضمن آگاهی‌بخشی از عوارض اعتیاد در بحث پیشگیری فقط و فقط باید در بالا بردن قدرت نه گفتن نوجوانان در برابر پیشنهاد دوستان نسبت به مصرف مواد مخدر کار کنند.
* 12 تا 18 سالگی مستعد گرایش به مواد افیونی
گفت‌وگوی صمیمانه، جرأت‌آموزی و آموزش «نه گفتن»، واکسن پیشگیری نوجوانان از اعتیاد است. سردار سعید منتظرالمهدی، معاون فرهنگی و اجتماعی فراجا در یادداشتی با تاکید بر اینکه سودجویان در کمین هستند تا عزیزان ما را به سوی مواد مخدر سوق دهند، نوشت: این موادهای ویران‌کننده از جمله حشیش یا گل، با هر نام و نشانی که در بازار وجود دارد، فرد را به مرور از هستی ساقط می‌کند. سردار منتظرالمهدی در ادامه یادداشت به راهکارهایی جهت اجتناب قشر نوجوان و جوان از اعتیاد اشاره کرده و آورده است: برخی پژوهش‌های روانشناسی و روان‌پزشکی نشان می‌دهد شماری از نوجوانان افراد بین سنین ۱۲ تا ۱۸ سالگی مستعد گرایش به مواد افیونی و غلطیدن در دام این هیولای تخریبگر مغز و روان هستند. گروهی به دلیل ذهن و روان ناایمن، رو به مواد از جمله حشیش می‌آورند، چرا که عواملی همچون دلبستگی ایمن، طرد و تحقیر، شکست‌های تحصیلی، ناتوانی در دوست‌یابی و دلهره‌ای مبهم و آزاردهنده از آینده نامعلوم را تجربه می‌کنند. گروه دیگر ضریب تلقین‌پذیری بالایی دارند که به راحتی تحت تاثیر القائات دیگران قرار گرفته و چه بسا درخواست‌های تخریب‌گر دوستان ناباب را نوعی خیرخواهی تلقی کنند؛ آنها افراد وابسته‌ای هستند که اعتماد چندانی به خویش ندارند. دسته دیگر، نوجوانانی هستند که از غم و اندوهی مزمن و حل‌نشده رنج برده و ممکن است توصیه‌های افراد منحرف مبنی بر خاصیت غم‌زدایی و شادی‌آفرینی مواد مخدر را باورپذیر دانسته و ناخواسته در مسیری گام نهند که بازگشت از آن دشوار است. گروه نوجوانان کناره‌گیر از اجتماع و جمع دوستان نیز در برابر مواد افیونی آسیب‌پذیرند که امکان دارد لذت و شادی را با رو آوردن به مخدرها، مسکن‌ها و محرک‌ها، جبران کنند. در نهایت نیز به گروهی می‌رسیم که آسیب‌پذیری بیشتری در برابر مواد مخدر دارند، چرا که قادر نیستند لذت خود را به تأخیر انداخته و تحمل رنج و ناکامی را ندارند و لاجرم خواهان برآوردن فوری خواسته‌های خود و کامیابی آنی هستند. 
اولین، ابتدایی و البته چاره‌سازترین راهکار پیشگیری از فرو رفتن نوجوانان به دام مواد مخدر، گفت‌وگوی صمیمانه در خانواده است، این اقدام ایمن‌ساز آرامش‌دهنده، ضریب گرایش به انحراف را کم می‌کند. دومین اقدام پیشگیرانه مراقبت از نوجوان در برابر وسوسه‌گران خناس و دوستان ناباب است. سومین اقدام سودمند پیشگیرانه، آموزش نه گفتن، جرأت‌بخشی و جرأت‌آموزی است؛ به آنها بیاموزیم که از مخالفت کردن با درخواست‌های دیگران، نهراسند و بدون عذاب‌وجدان هر نوع درخواست زیان‌آور را رد کنند. در محیطی سرشار از محبت و آرامش، خطرات آسیب‌ها را به عزیزان‌مان یادآور شده و اینگونه آنها را در برابر آسیب‌ها واکسینه کنیم.
* ایجاد کمپین‌های آگاه‌سازی به‌جای شعارهای کلیشه‌ای
مواد مخدر بویژه روانگردان‌ها، گل و حشیش، این روزها دیگر از یک تابو به یک تجربه رایج برای برخی تبدیل شده و گاهی نوجوان‌ها، در دنیای پر از استرس و اضطراب، به دنبال لحظه‌ رهایی می‌گردند و متأسفانه برخی از آنها این رهایی را در مصرف مواد بویژه حشیش پیدا می‌کنند. نوجوان‌ها بویژه در سنین بحرانی ۱۶ تا ۱۸ سالگی، در مرحله‌ای قرار دارند که دائم در حال جست‌وجوی هویت و مرزهای خود هستند. متأسفانه حشیش، برای برخی از این نوجوانان، به ‌طور موقت مانند یک دکمه خاموش‌کننده فشارهای روحی عمل می‌کند. ابتدا شاید فکر کنند یک بار امتحان چیزی نیست اما همین تجربه کوچک می‌تواند به سرعت تبدیل به یک عادت شود. مصرف مواد مخدر این روزها با ورود به دنیای دیجیتال، در شبکه‌های اجتماعی به‌ عنوان بخشی از زندگی جوان‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. فضای مجازی، با داشتن میلیون‌ها کاربر نوجوان، جایگاه خاصی برای تبلیغ مصرف مواد مخدر پیدا کرده است. به طور مثال در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و تیک‌تاک، مصرف حشیش گاهی نه به ‌عنوان یک خطر، بلکه به ‌عنوان یک نماد آزادی و مدرنیته معرفی می‌شود. ویدئوهای جذاب، همراه با موسیقی‌های هیجان‌انگیز از گروه‌های جوان که در حال مصرف حشیش هستند، ممکن است نوجوان‌ها را به این باور برساند که این کار هیجانی توام با شادی و نشاط است اما نمی‌دانند عواقب سختی را برای مصرف‌کنندگان به دنبال دارد. در چنین شرایطی مهم است رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مسؤولیت‌پذیرانه برخورد کنند. کمپین‌های آگاه‌سازی باید به ‌جای شعارهای کلیشه‌ای، از داستان‌های واقعی و روش‌های جذاب استفاده کنند تا حقیقت پشت مصرف مواد مخدر و پیامدهای آن را نشان دهند. صیاد حقی، مشاور خانواده و مدرس دانشگاه، درباره مصرف حشیش در جوانان و نوجوانان گفت: متأسفانه باورهای غلطی در میان نوجوانان، جوانان و حتی برخی بزرگسالان درباره مواد مخدر بویژه حشیش وجود دارد. برخی افراد سودجو با تبلیغات نادرست، این مواد را غیراعتیادآور و حتی مفید معرفی می‌کنند. وی توضیح داد: امروز برخی افراد بویژه در بین نوجوانان و جوانان، تحت تأثیر باورهای نادرست درباره مواد مخدر قرار می‌گیرند. آنها می‌پندارند مصرف حشیش هیچ عارضه‌ای ندارد یا حتی می‌تواند مفید باشد، در حالی که این ماده، یک ماده روان‌گردان، مخدر و توهم‌زا است که می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت جسمی و روانی فرد وارد کند. حقی با اشاره به عوارض حشیش در کوتاه‌مدت و بلندمدت اظهار داشت: مصرف حشیش بویژه در درازمدت می‌تواند به اختلالات حافظه، کاهش تمرکز، اضطراب، توهم، آسیب به دستگاه تنفسی و حتی به مشکلات روانی مانند اسکیزوفرنی منجر شود. همچنین مصرف این ماده می‌تواند بر روابط خانوادگی تأثیر منفی گذاشته و باعث تضعیف بنیان خانواده‌ها شود.