افت موالید

طبق پیش‌بینی‌‌ها ایران در حالی به دلیل کاهش میزان فرزندآوری طی ۲ دهه آینده به جرگه کشورهای پیر جهان می‌پیوندد که طرح جوانی جمعیت چند سالی است در حال اجراست ولی آنگونه که مشخص است چنین سیاستی نتوانسته بر جوانی جمعیت تاثیر چندانی بگذارد، به طوری که اغلب زوج‌های جوان اکنون یا به یک فرزند اکتفا می‌کنند یا اینکه در برخورداری از فرزند دوم ۶ سال وقفه می‌اندازند. بر اساس داده‌های مرکز رصد جمعیت کشور سازمان ثبت احوال، میانگین فاصله تولد فرزند دوم با فرزند اول همان مادر در سال ۱۴۰۳ برابر با 5.9 سال بوده است. مطابق این گزارش، در مقایسه با دهه‌های گذشته این آمار روند افزایشی داشته است، به‌ گونه‌ای که فاصله بین تولد نخستین و دومین فرزند مادر از 3.3 سال در دهه ۶۰ به 3.9 سال در دهه ۷۰، 5.2 سال در دهه ۸۰ و 5.5 سال در دهه ۹۰ افزایش یافته است. این افزایش قابل توجه وقفه در فرزندآوری که نشان‌دهنده تأخیر در رشد جمعیت جوان کشور بوده، نگرانی‌های جدی در میان جمعیت‌شناسان و سیاست‌گذاران ایجاد کرده است، چرا که با ادامه چنین روندی مسیر رسیدن ایران به کشوری پیر نزدیک‌تر می‌شود. در ۳ ‌ماهه اول امسال، بیش از ۲۱۴ هزار ولادت ثبت شده اما الگوی تأخیر در تولد فرزند دوم همچنان ادامه دارد. داده‌ها نشان می‌دهد موالید فرزندان اول و دوم در یک دهه ۳۲ درصد کاهش یافته است؛ رویکردی که نشان‌دهنده آن است که خانواده‌ها به سمت کوچک‌تر شدن پیش می‌روند.
دکتر شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «وطن امروز» اظهار داشت: روند کاهش تعداد فرزندآوری از اوایل دهه 80 در کشور شروع شد، به طوری که اغلب خانواده‌ها به داشتن یک و در نهایت 2 فرزند بسنده می‌کردند اما اکنون چند سالی است بیشتر زوج‌های جوان یا می‌خواهند یک فرزند داشته باشند یا بعضا تمایل چندانی به فرزندآوری در چند سال اولیه زندگی مشترک ندارند. البته برخی‌ نیز نمی‌خواهند اصلا صاحب فرزند شوند.
وی میانگین رشد فرزندآوری در کشور را 1.5 فرزند عنوان کرد و افزود: این در حالی است که این رقم یعنی میزان فرزندآوری در دهه 60، 6.5 فرزند بود ولی اکنون چنین رقمی به میانگین 1.5 فرزند در کشور تقلیل یافته است. 
کاظمی‌پور افزود: پدیده دیگر کاهش رشد باروری و در نهایت رشد جوانی جمعیت کشور، فاصله ازدواج تا فرزند اول است که اکنون در کشور میانگین این فاصله 4 سال شده است، در حالی که در دهه‌های گذشته اینگونه نبود و زوجین در همان یکی دو سال اول ازدواج صاحب فرزند می‌شدند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: مطابق آمارهای موجود، طی یک دهه اخیر بیشتر خانوارها دارای یک  فرزند هستند یا با وجود گذشت چند سال از ازدواج برخی‌ تمایلی به داشتن فرزند ندارند.
کاظمی‌پور عوامل متعددی را علت کاهش رشد جمعیت کشور دانست و گفت: مهم‌ترین آنها مسائل اقتصادی و فرهنگی است، زیرا هزینه‌ها به قدری بالا رفته که خانوارها توان تامین نیاز چند فرزند را ندارند. اکنون کمیت فرزندآوری برای خیلی زوجین از اهمیت بالایی برخوردار شده است و توجه به کیفیت زندگی با فرزند کمتر جای فرزندآوری بیشتر را گرفته است؛ پدیده‌ای که از لحاظ فرهنگی و اقتصادی باید مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد.
وی افزود: پدیده کاهش فرزندآوری فقط مختص ایران نیست و اغلب کشورهای دنیا در این مسیر قرار گرفته‌اند. کشورهایی که از بنیه اقتصادی و رفاه خوبی برخوردارند با وجود تمکین مالی ولی رفاه خود را قربانی فرزند بیشتر نمی‌کنند. این پدیده متاسفانه خیلی سریع در ایران جا افتاده است که نیازمند کار فرهنگی ویژه است، چرا که لذت بچه‌دار شدن از هر لذت دیگری در دنیا بیشتر است. عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: این رویه بیانگر آن است که به‌رغم سیاست‌های توجه به رشد جوانی جمعیت کشور ولی با توجه به میانگین رسیدن باروری در کشور به 1.5 فرزند این سیاست‌ها خیلی تاثیر بسزایی بر رشد جمعیت کشور بر جا نگذاشته است. 
به هر حال تورم بالا، بیکاری، هزینه‌های سنگین مسکن و زندگی روزمره، زوج‌های جوان را به تأخیر در فرزندآوری و بویژه تولد فرزند دوم سوق داده است و شرایط اقتصادی مانع تصمیم‌گیری برای گسترش خانواده در سال‌های اولیه پس از فرزند اول شده است. از طرفی افزایش تحصیلات زنان، تغییر سبک زندگی، گرایش به خانواده‌های کوچک‌تر و افزایش مشارکت زنان در بازار کار، فاصله بین تولد فرزندان را افزایش داده است. 
* نرخ رشد جمعیت ایران در حال رسیدن به صفر است
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت با هشدار نسبت به پیامدهای کاهش شتابان نرخ باروری در ایران، گفت: با ادامه روند کنونی، نرخ رشد جمعیت کشور تا سال ۱۴۱۵ به صفر خواهد رسید و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ایران هیچ‌گاه جمعیت ۱۰۰ میلیون نفر را تجربه نخواهد کرد.
صالح قاسمی، پژوهشگر حوزه جمعیت اظهار کرد: مساله مهم در تحولات جمعیتی ایران، سرعت کاهش نرخ باروری است. ما از بیش از ۶ فرزند به ازای هر مادر به کمتر از ۲ فرزند رسیده‌ایم و این تغییر در بازه زمانی کوتاه ۲۵ ساله رخ داده که در دنیا بی‌سابقه است. 
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت با بیان اینکه اقتصاد جهانی بر پایه جمعیت بنا شده و قدرت اقتصادی از کشورهای صنعتی به سمت کشورهای نوظهور یعنی کشورهایی که جمعیت جوان و فعال دارند، در حال حرکت است، تصریح کرد: ایران اگر بخواهد در آینده اقتصادی جهان سهم قابل توجهی داشته باشد ناگزیر است به جمعیت و پویایی آن توجه کند. این جمعیت‌پژوه با اشاره به پیش‌بینی‌های جمعیتی، افزود: اگر روند فعلی ادامه یابد، در حدود سال ۱۴۱۵ نرخ رشد طبیعی جمعیت ایران به صفر خواهد رسید و از حوالی سال ۱۴۲۰ رشد منفی جمعیت آغاز می‌شود. بر اساس الگوهای آینده‌پژوهی روند فعلی، جمعیت ایران هیچ‌گاه به عدد ۱۰۰ میلیون نفر نخواهد رسید و سقف جمعیتی کشور در سال ۱۴۲۰ حدود ۹۲ میلیون نفر پیش‌بینی می‌شود. قاسمی با بیان اینکه سطح جانشینی در ایران با توجه به شرایط خاص کشور 2.1 فرزند به ازای هر زن نیست، بلکه 2.3 فرزند است، گفت: قانون‌گذار در برنامه هفتم توسعه و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز هدف‌گذاری کرده نرخ باروری کلی کشور به حداقل 2.5 فرزند برسد. 
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۳ برای نخستین بار طی ۶۵ سال گذشته تعداد موالید به زیر یک میلیون تولد رسید، افزود: سال گذشته با ثبت ۹۷۹ هزار تولد، کمترین آمار موالید در تاریخ معاصر ایران به ثبت رسید. این جمعیت‌پژوه، سالمندی را چالشی پرهزینه برای کشور دانست و گفت: سالمندی علاوه بر تحمیل هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی، ریتم عمومی جامعه را کند می‌کند که برای کشوری مثل ایران خوشایند نیست. 
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت تأکید کرد: فرزندآوری مساله‌ای شخصی است اما این انتخاب شخصی آثار عمیقی بر مسائل عمومی کشور دارد. از این ‌رو پیشگیری از ناباروری ثانویه (ابتلا به ناباروری) باید در دستور کار نهادهای سلامت قرار گیرد، چرا که پیشگیری در شرایط فعلی بسیار مهم‌ است. او خطاب به زوج‌های جوان هشدار داد: باید با صدای بلند گفت فرصت فرزندآوری آنقدر گسترده نیست که تصور می‌کنند؛ خیلی زود دیر می‌شود. در پژوهشی که انجام دادیم، ۸۹ درصد زوج‌های مبتلا به ناباروری ثانویه تصور می‌کردند همواره فرصت بچه‌دار شدن خواهند داشت، در حالی ‌که چنین نیست. قاسمی در عین حال به برخی نشانه‌های مثبت در تحولات جمعیتی اخیر اشاره کرد و گفت: تولد فرزندان سوم، چهارم و پنجم رو به افزایش است و میل به داشتن فرزند سوم نیز ۱۱ درصد بیشتر شده است. این تغییرات هرچند به معنای رشد شاخص‌ها نیست اما نشان می‌دهد قبح فرزندآوری بیشتر در حال شکستن و تغییر است و فرزندآوری به ارزش اجتماعی بدل می‌شود.