گروه سیاسی: نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از دیروز در وین آغاز شده، یکی از حساس‌ترین جلسات اخیر این نهاد بین‌المللی است. این جلسه که تا جمعه ۲۱ نوامبر/ ۳۰ آبان ادامه خواهد داشت، بر پرونده هسته‌ای ایران تمرکز دارد و در بستری از تنش‌های ژئوپلیتیک پس از جنگ تحمیلی 12 روزه برگزار می‌شود. اهمیت این نشست نه‌تنها در بررسی گزارش‌های اخیر آژانس درباره غنی‌سازی اورانیوم و دسترسی بازرسان به سایت‌های هسته‌ای ایران نهفته است، بلکه در پتانسیل آن برای تشدید یا کاهش تنش‌های جهانی، بویژه میان غرب، ایران، روسیه و چین ریشه دارد.
* یک بام و دو هوای گروسی
مدیرکل آژانس در سخنرانی افتتاحیه در موضعی دوگانه از سویی بر لزوم همکاری فوری ایران برای بازسازی دسترسی کامل به سایت‌های آسیب‌دیده گفت و هشدار داد بی‌اطلاعی درباره مواد هسته‌ای می‌تواند به «بحران تأیید» منجر شود و از سوی دیگر، تصریح کرد کشورها در صدد هستند اهداف خود را درباره ایران با صادر کردن قطعنامه پیش برند! رافائل گروسی اضافه کرد بازرسان به تأسیسات هسته‌ای ایران که تحت تأثیر حملات ژوئن اسرائیل قرار نگرفته‌اند، بازگشته‌اند اما «برای انجام بازرسی‌های کامل، به همکاری و تعامل بیشتر ایران نیاز داریم. مرتباً با تهران در تماس هستیم و از ایران می‌خواهیم دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات آسیب‌دیده را تسهیل کند».
در دستورکار منتشرشده برای این نشست، دیگر اشاره‌ای به قطعنامه ۲۲۳۱ و تعهدات برجامی نشده و نام ایران تنها در بخش توافقنامه پادمان آمده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد پیگیری مسائل مربوط به برجام رسماً از حوزه بررسی شورای حکام کنار گذاشته شده است. با پایان اعتبار ۱۰ ساله قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۶ مهر، ۱۴۰۴، وظیفه گزارش‌دهی مدیرکل درباره اجرای تعهدات برجامی ایران خاتمه یافته و بر همین اساس، پرونده ایران در حوزه ادعایی «عدم اشاعه» دیگر در دستورکار شورای حکام مطرح نیست. با این همه، برخی منابع می‌گویند ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای رأی‌گیری آماده کرده‌اند که ایران را به «توقف فوری غنی‌سازی و اجرای کامل پروتکل الحاقی» فرامی‌خواند.
* وضعیت را بدتر نکنید
در واکنش، نمایندگی دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار پیامی، اقدام آمریکا و ۳ کشور اروپا را «اشتباهی بزرگ» و «تلاشی عامدانه برای سیاسی‌سازی شورای حکام» توصیف کرد و هشدار داد رویکردهای تقابلی غرب هیچ سودی برای این کشورها نخواهد داشت. در این پیام تأکید شده است تصویب چنین پیش‌نویسی «روند مثبت همکاری‌های ایران و آژانس را به طور اجتناب‌ناپذیر و نامطلوب تحت‌تأثیر قرار خواهد داد». رضا نجفی سفیر و نماینده دائم ایران در وین تصریح کرد اقدام غیرقانونی آمریکا و ۳ کشور اروپا هیچ تغییری در وضعیت فعلی اجرای پادمان در ایران ایجاد نخواهد کرد؛ وضعیتی که به گفته وی «نتیجه تجاوز جنایتکارانه آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران و مماشات و همدستی ۳ کشور اروپایی» است.
اهمیت استراتژیک این جلسه از منظر ژئوپلیتیک، در تعادل میان امنیت هسته‌ای و ثبات منطقه خاورمیانه است. حملات ژوئن ۲۰۲۵، سایت‌های کلیدی مانند فردو، نطنز و اصفهان را هدف قرار داد، غنی‌سازی ایران را متوقف و البته ذخایر ۴۴۰ کیلوگرمی اورانیوم ۶۰ درصد را نیز به دلیل اختلال در سازوکار نظارتی بازرسان از چشم آژانس پنهان کرد. این وضعیت، آژانس را در موقعیتی قرار می‌دهد که اعتبار آن به عنوان ناظر بی‌طرف به چالش کشیده شده؛ حملات نظامی‌ای که ادعا می‌کردند برای جلوگیری از تسلیحاتی شدن برنامه ایران است، در واقع مکانیسم‌های نظارتی را نابود کرد. روسیه و چین که با ایران در نشست‌های اخیر و در عدم اجرای اسنپ‌بک همکاری داشته‌اند، این جلسه را فرصتی برای «سیاست‌زدایی» از پرونده هسته‌ای توسط غرب می‌دانند. در مجموع، این نشست نه‌تنها درباره برنامه هسته‌ای ایران، بلکه چه بسا درباره تعادل قدرت جهانی است: آیا غرب می‌تواند فشار را بدون درگیری جدید حفظ کند یا ایران همچنان با حمایت شرق، زیر بار قطعنامه‌های تحمیلی نخواهد رفت؟
* از هشدار و تهدید تا فراخوان و تعامل
اگر برنامه هسته‌ای ایران، ۵ نقطه متمایز داشته باشد، بدون تردید جنگ ۱۲روزه نقطه عطف آن به شمار می‌آید. جنگ با حملات وحشیانه اسرائیل و حمایت لجستیکی و راهبری آمریکا در تهاجم به سایت‌های هسته‌ای ایران آغاز شد، به نابودی بخش‌هایی از تأسیسات فردو و نطنز انجامید و ۱۴ دانشمند هسته‌ای را به شهادت رساند. مدیرکل آژانس، بلافاصله پس از آغاز درگیری‌ها، موضع‌گیری‌های مکرری داشت تا حفظ بی‌طرفی آژانس را وانمود کند اما همزمان انتقادهایی را برانگیخت. نخستین اظهارات گروسی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۵، بر «حفظ ایمنی هسته‌ای» تمرکز داشت. وی هشدار داد حملات می‌تواند به آلودگی رادیواکتیو منجر شود و خواستار توقف فوری عملیات نظامی شد. این موضع در واقع، به شکلی «حمایت ضمنی» از حملات بود. همچنان که او ۲ روز پیش از آغاز جنگ گفته بود «هیچ نشانه‌ای مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران در دست نیست». گروسی اما ۲۲ ژوئن گفت «حملات، برنامه صلح‌آمیز ایران را هدف قرار داده اما آژانس شواهدی از انحراف به سمت سلاح ندارد».
۲۳ ژوئن، گروسی در مصاحبه با سی‌بی‌اس‌نیوز، به صراحت به «امکان ازسرگیری غنی‌سازی در عرض ماه‌ها» اشاره کرد و گفت «ایران دانش فنی را حفظ کرده و نابودی تأسیسات، برنامه را متوقف نمی‌کند». این اظهارات با انتقاد شدید اسرائیل و آمریکا روبه‌رو شد. ۳۰ ژوئن، گروسی در گزارشی به آژانس، به «فقدان دسترسی به ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده» اشاره کرد. گروسی از یک سو بر حقوق ایران تحت معاهده NPT تأکید دارد که اجازه غنی‌سازی صلح‌آمیز را می‌دهد و از سوی دیگر، مرتباً در تلاش است برنامه هسته‌ای ایران را غیرشفاف جلوه دهد.
* تعهدات NPT، نقض‌ها و پیامدهای حقوقی
آژانس در گزارش مه ۲۰۲۵ (25/2025/GOV) خود اعلام کرد برنامه هسته‌ای ایران با توافقنامه تضمین‌های NPT ناسازگار است، زیرا «مواد هسته‌ای» را پنهان کرده. این نقض در سال ۲۰۰۵ ریشه دارد، زمانی که آژانس ایران را به عدم همکاری کامل متهم کرد و پرونده را به شورای امنیت ارجاع داد که به تصویب قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶) تا ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) سازمان ملل انجامید. در مقابل، ایران به این نکته توجه می‌دهد که حمله به تأسیسات هسته‌ای‌اش، جنبه حقوقی جدیدی به ماجرا وارد کرده است. ایران استدلال می‌کند برنامه‌اش صلح‌آمیز است و حملات، نقض حاکمیت (ماده 4.2 منشور) است. ذخایر ۶۰ درصد، زیر آستانه تسلیحاتی (۹۰ درصد) است و آژانس نیز شواهد انحرافی در اختیار ندارد.
در تحلیل حقوقی، غرب بر «تهدید بالقوه» بودن پرونده ایران تمرکز دارد، در حالی که NPT بر «اثبات انحراف» اصرار می‌ورزد اما حمله اسرائیل و آمریکا به ایران، اعتبار آژانس را زیر سوال برد، زیرا نظامی‌گری جایگزین دیپلماسی شد و بدون مذاکره، پرونده به بن‌بست حقوقی می‌رسد.
* سناریوهای احتمالی
سناریوهای پس از این نشست، بر اساس الگوهای گذشته، متنوع اما محتمل است. در سناریوی اول با احتمال تصویب قطعنامه حتی با مخالفت چین و روسیه، ایران ملزم به «اجرای کامل پروتکل الحاقی بدون تأخیر» می‌شود و دسترسی به سایت‌های بمباران‌شده را الزامی می‌کند. در سناریوی دوم، مذاکرات غیرمستقیم از طریق عربستان، ممکن است یک وقفه زمانی برای دستیابی به یک «توافق موقت» نامحسوس و غیرمکتوب پدید آورد که شکلی از حالت «تعلیق/ مذاکره» می‌سازد. در سناریوی سوم با تشدید فشارها، ایران از NPT خارج خواهد شد و آژانس دیگر قادر نخواهد بود بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت داشته باشد. آنچه در ۵ ماه گذشته دیده شده، آن است که ابهام هسته‌ای، آژانس را به عقب می‌راند و بویژه فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نشان داد قطعنامه مصوب در شورای امنیت نیز ایران را از غنی‌سازی بازنمی‌دارد. در نهایت، سناریوی محتمل، «بن‌بست کنترل‌شده» است: تصویب قطعنامه بدون اقدام فوری و خرید زمان برای دیپلماسی. این سناریو تنها در صورتی محقق می‌شود که اشتیاق به مذاکره در هر شرایطی منکوب و جایگزینی تدابیر و ایده‌های غیرغربی در تأمین منافع ایران جدی گرفته شود. NPT نباید همچون اسنپ‌بک به یک شمشیر داموکلس تبدیل شود.
درباره نشست کنونی شورای حکام و اقدامات احتمالی علیه ایران
دولت باید واکنش نشان دهد
ارسال نظر
تازه ها