سیدهادی سیدافقهی: انتخابات دوره ششم پارلمان عراق، در ظاهر صحنه‌ای از رقابت چند فهرست و تغییرات عددی در کرسی‌ها بود اما در عمق، عراق را وارد مرحله‌ای کرد که می‌تواند ماهیت نظم سیاسی این کشور را در دهه پیش رو دگرگون کند. در این بین، نتایج اولیه و پیشتازی‌های برون‌پارلمانی نباید با نتیجه نهایی اشتباه گرفته شود. عراق، برخلاف تصور برخی، از مرحله شکنندگی گذشته و وارد فازی از «بلوغ انتخاباتی» شده که پیامدهای آن از بغداد تا واشنگتن و تل‌آویو را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
* پارلمان عراق؛ جایی که وزن واقعی بازیگران مشخص می‌شود
در نگاه نخست، پیشتازی لیست‌های وابسته به «محمد شیاع السودانی» و ائتلاف تقدم به رهبری «محمد حلبوسی» توجه‌ها را جلب کرد. اما در عراق معیار اصلی قدرت، «نتیجه بیرون از پارلمان» نیست، بلکه توانایی ایجاد بزرگ‌ترین فراکسیون در زیر سقف پارلمان تعیین‌کننده است. بر اساس نظام‌نامه داخلی مجلس، نهادی که بتواند فراکسیون اکثریت را بسازد، اختیار معرفی نخست‌وزیر و تشکیل دولت را به دست خواهد گرفت. اینجاست که نقش جریان‌های شیعی برجسته می‌شود. مجموعه این جریان‌ها از گروه‌های بزرگ گرفته تا لیست‌های کوچک‌تر در مجموع ۱۹۶ کرسی کسب کرده‌اند؛ رقمی که از زمان سقوط صدام تاکنون بی‌سابقه است. این حجم از حضور شیعیان نشان می‌دهد بر خلاف برخی پیش‌بینی‌ها درباره کاهش مشارکت شیعیان یا احتمال بازگشت نیروهای نزدیک به حزب منحل بعث، جامعه عراق به سمت تثبیت موقعیت سیاسی خود حرکت کرده است.
* دموکراسی توافقی؛ معادله‌ای که مانع تک‌صدایی می‌شود
اگرچه این ۱۹۶ کرسی ظرفیت بالقوه قابل توجهی برای جریان‌های شیعی ایجاد می‌کند اما در عراق برتری عددی به تنهایی تعیین‌کننده نیست. ساختار سیاسی عراق بر پایه «دموکراسی توافقی» بنا شده است؛ شیوه‌ای که در آن جناح‌های مختلف شیعه، سنی و کرد ناچارند برای تعیین سران سه‌گانه بر سر تقسیم مناصب به تفاهم برسند. این اتفاق باعث می‌شود حتی پیشتازی سودانی نیز تضمین‌کننده نخست‌وزیری مجدد او نباشد. ۲ رقیب جدی سودانی، یعنی ائتلاف تقدم و ائتلاف دولت قانون، به هیچ‌وجه قصد واگذاری میدان را ندارند. مهم‌تر آنکه بخش‌هایی از «چارچوب هماهنگی» بویژه نوری مالکی که در دوره گذشته حامی سودانی بودند، اکنون با تداوم نخست‌وزیری او مخالفند.
اختلاف‌نظرها هم دلایل داخلی دارد و هم ریشه در سیاست خارجی. بنابراین هنوز هیچ چیز درباره نخست‌وزیری آینده قطعی نیست.
* جریان صدر؛ غایبی که اثرگذار است
در این میان، جریان صدر به رهبری سیدمقتدا صدر بر خلاف دوره قبل (ائتلاف سائرون که شامل صدری‌ها، چپ‌ها، لیبرال‌ها و ملی‌گرایان بود)، لیست رسمی ارائه نکرد. صدر با استناد به گفته پدربزرگ شهیدش که فساد را با فساد نمی‌توان اصلاح کرد، اعلام کرد دولت‌ها و پارلمان‌های قبلی هیچ کاری برای مردم نکرده‌اند و تنها به فساد، رشوه و منافع شخصی پرداخته‌اند. او ترجیح داد از بیرون نظام رسمی، با تمرکز بر حمایت از مردم و مبارزه با فساد، فعالیت کند. با این حال، این تحریم به معنای شکست صدر نیست، زیرا مشارکت کلی در انتخابات شگفت‌انگیز بود.
* مشارکت مردم؛ نقطه عطفی که جریان انتخابات را تغییر داد
در دوره ششم، بر خلاف انتخابات قبلی که مشارکت ۴۱ درصد بود، شاهد حضور گسترده‌تر مردم بودیم. این حضور ۵۶ درصدی چند دلیل داشت: نخست تهدیدهای صریح برخی چهره‌های جریان‌های رادیکال سنی، از جمله سخنان «خمیس خنجر» که گفته بود «از شیعه انتقام می‌گیریم». چنین ادبیاتی مردم را به دفاع از آینده سیاسی‌شان فراخواند. دوم توصیه مراجع شیعه که نقش مهمی در تقویت انگیزه‌های اجتماعی داشت. سوم تجربه تلخ سوریه؛ کشوری که به دلیل تفرقه داخلی و مداخله خارجی، بخش‌هایی از خاکش در اختیار ترکیه، آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار گرفته. مردم عراق این تجربه را جدی گرفتند و برای جلوگیری از وقوع چنین سناریویی در کشور خود، به صندوق رأی پناه بردند.
* پارلمان مقاومت؛ چالشی برای آمریکا و اسرائیل
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این انتخابات، شکل‌گیری پارلمانی با حضور گسترده چهره‌های وابسته به محور مقاومت است. از اصحاب اهل حق گرفته تا نجبا و بدر، بسیاری از گروه‌های مقاومت اکنون هم در ساختار قانونی کشور حضور دارند، هم در ساختار امنیتی. این همان نکته‌ای است که آمریکا را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند. واشنگتن طی سال‌های اخیر تلاش داشت عراق را به سمت عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی، تجزیه تدریجی جغرافیایی یا کنترل بلندمدت منابع سوق دهد. معرفی افرادی مانند «ماکس سابایا» چهره‌ای وابسته به جریان‌های غیرقانونی بخشی از این تلاش‌ها بود. اما اکنون با این پارلمان که می‌توان آن را «پارلمان مقاومت» نامید، این مسیر پیچیده‌تر شده است. واشنگتن برای مهار این فضا ناچار است بازی را وارد سطحی متفاوت از فشارهای سیاسی، اقتصادی یا امنیتی کند اما موفقیت آن تضمین‌شده نیست.
* سودانی؛ پیشتاز اما نه پیروز قطعی
پیشتازی سودانی «طبیعی» بود، زیرا او در دوره نخست‌وزیری خود نشان داد می‌تواند در حوزه خدمات شهری و مدیریت اجرایی کارنامه قابل‌قبولی برجا بگذارد اما این پیشتازی الزاماً «تعیین‌کننده» نیست. رقبای قدرتمندی پیش روی او قرار داشته و بخشی از جریان‌های شیعی نیز تمایل به جایگزینی او با گزینه‌ای دیگر دارند. اختلافات درباره سیاست خارجی، نحوه تعامل با آمریکا و مدیریت پرونده‌های داخلی از دلایلی است که جایگاه سودانی را متزلزل کرده است.
* گام بعد؛ عراق وارد دوره‌ای از چانه‌زنی‌های سنگین می‌شود
اکنون که شور انتخاباتی فروکش کرده، مرحله دشوارتر آغاز می‌شود: تشکیل فراکسیون اکثریت، تعیین رئیس‌جمهور، انتخاب نخست‌وزیر و چینش کابینه. وزن‌کشی واقعی نیروها در این مرحله رخ خواهد داد. اگر شیعیان بتوانند انسجام ۱۹۶ کرسی خود را حفظ کنند و با شرکای سنی و کرد به توافق برسند، عراق می‌تواند وارد دوره‌ای از ثبات نسبی شود اما در صورت تشدید اختلافات داخلی، این کشور دوباره وارد چرخه‌ای از رقابت‌های فرساینده خواهد شد؛ چرخه‌ای که آمریکا و برخی بازیگران منطقه علاقه‌مند به تداوم آن هستند.
* آینده عراق وابسته به بلوغ جریان‌های داخلی
تحولات عراق در این انتخابات نشان داد جامعه این کشور از تجربه‌های گذشته درس گرفته است: از سقوط سوریه تا صعود داعش، از فشارهای آمریکا تا بحران‌های ساختاری. این بار مشارکت مردمی و انسجام سیاسی شیعیان، برای حفظ وحدت و جلوگیری از بازگشت آشوب است. آینده عراق، بیش از هر زمان، وابسته به توان گفت‌وگو، مصالحه و عقلانیت نیروهای داخلی است و این همان نقطه‌ای است که اگر بدرستی مدیریت شود، می‌تواند سرآغاز مرحله‌ای تازه از ثبات، توسعه و بازیابی جایگاه منطقه‌ای بغداد باشد.
نگاه
عراق پس از انتخابات پارلمان تازه، مناسبات تازه‌تر
ارسال نظر
پربیننده
تازه ها