سرگیجه آمریکایی

علی دارایی: در روزهایی که نگاه هواداران فوتبال به مراسم قرعه‌کشی جام‌جهانی دوخته شده، موجی از سردرگمی و گمانه‌زنی سراسر فضای رسانه‌ای را فراگرفته است. درست زمانی که تصور می‌شد فرآیند سیدبندی مطابق روال سال‌های گذشته پیش خواهد رفت، انتشار یک فایل محرمانه همه محاسبات را برهم‌ زده و معادلات تیم‌ها، از جمله ایران را با لرزش جدی روبه‌رو کرده است.
گفته می‌شود این سند در اختیار برخی فدراسیون‌ها قرار گرفته؛ متنی که اگرچه هیچ مهر و امضای رسمی از فیفا ندارد اما چند منبع معتبر در داخل فدراسیون‌های عضو، اعتبار آن را تأیید کرده‌اند. همین تأییدها کافی بوده تا تحلیل‌گران، آن را نه یک شایعه ساده، بلکه نشانه‌ای از یک تغییر اساسی در فرآیند سیدبندی بدانند؛ تغییری که سرنوشت چند تیم از جمله ایتالیا، لهستان، دانمارک و حتی ایران را دگرگون می‌کند.
بر اساس ادعای این سند، برخلاف انتظار عمومی، قرار نیست تیم‌های صعودکننده از پلی‌آف به طور اتوماتیک در گلدان چهارم جا بگیرند، بلکه چیدمان آنها بر پایه رتبه تیمِ صاحب بالاترین جایگاه در مسیر پلی‌آف تعیین می‌شود. یعنی اگر در یک مسیر، تیمی با رنکینگ بالا مثل ایتالیا حضور داشته باشد، برنده همان مسیر ممکن است به جای سید چهارم، در سید دوم قرار گیرد.
نمونه بارز این بحث، حالتی است که در آن تیم برنده پلی‌آف ایتالیا در سید دوم قرار گرفته؛ وضعیتی که تمام تصور قبلی درباره طبقه‌بندی قدرت‌ها را به چالش می‌کشد. این یعنی برخلاف نظام سنتی، پلی‌آف دیگر حکم «گروه مرگ» را برای تیم‌ها ندارد، بلکه می‌تواند برخی قدرت‌ها را به سطحی بالاتر از پیش‌بینی‌ها منتقل کند.
با این حال، از آنجا که این نسخه در سایت رسمی فیفا منتشر نشده، امکان بازگشت به فرمت همیشگی نیز همچنان وجود دارد؛ یعنی همه برندگان پلی‌آف، بدون توجه به رنکینگ، در گلدان چهارم قرار بگیرند. هر یک از ۲ سناریو که رخ دهد، نتایجی خطرناک خواهد داشت:
نخست اینکه تیم‌هایی مانند استرالیا ناگهان در سید دوم جا می‌گیرند؛ دوم اینکه سید چهارم به مجموعه‌ای عجیب از تیم‌ها تبدیل می‌شود؛ از تیم‌های متوسط و نه‌چندان قدرتمند گرفته تا تیم‌هایی مثل ایتالیا، لهستان، ترکیه و دانمارک. این شرایط می‌تواند گروه‌هایی بسازد که حتی تصورش سخت است.
برای مثال، اگر فرمت به حالت سنتی برگردد، احتمال اینکه تیم ملی ایران در یک گروه نفسگیر مقابل آرژانتین از سید یک، نروژ از سید 3 و ایتالیا از سید 4 قرار بگیرد، چندان دور از ذهن نیست. چنین گروهی در هر ساختار، کابوسی جدی برای هر تیم آسیایی خواهد بود؛ چه برسد به تیمی که هدفش عبور از مرحله گروهی است.
همچنین گروه‌هایی مانند «برزیل - اسکاتلند - لهستان - ایران» یا «فرانسه - اکوادور - ترکیه - ایران» سناریوهایی هستند که با کوچک‌ترین تغییر در رویکرد فیفا ممکن می‌شوند و مسیر صعود را به رقابتی طاقت‌فرسا تبدیل می‌کنند.
در مقابل، اگر سند منتشرشده معتبر باشد، خطر حضور قدرت‌های بزرگ در سید ۴ کاهش یافته و چینش گروه‌ها از شکل کلاسیک «گروه مرگ» دورتر می‌شود اما همچنان تنش و هیجان قرعه‌کشی را حفظ می‌کند.
نکته مهم این است که هنوز هیچ‌چیز قطعی نیست. فیفا طبق قوانین خود آزاد است فرمت را تا زمان انتشار دستورالعمل رسمی تغییر دهد اما همین بلاتکلیفی ـ آن هم کمتر از ۲ هفته مانده به مراسم قرعه‌کشی ـ انتقادهایی جدی را متوجه فدراسیون جهانی فوتبال کرده است. منتقدان معتقدند این سازمان باید پیش از پایان کامل مسابقات انتخابی، ساختار سیدبندی را روشن می‌کرد، نه اینکه در هفته‌های پایانی تیم‌ها را در حالت تعلیق رها کند.
بسیاری از کارشناسان می‌گویند چنین تغییرات دیرهنگامی، نه‌تنها برنامه‌ریزی مربیان را مختل می‌کند، بلکه حساسیت‌های رقابتی را نیز برهم می‌زند، زیرا نوع گروه‌بندی می‌تواند مسیر یک تیم را تا مرحله حذفی دگرگون کند. حتی انتخاب حریفان دوستانه، چینش اردوها یا تحلیل رقبای احتمالی نیز به این مساله وابسته است.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که ۲ سناریو ـ چه تایید سند و چه بازگشت به فرمت پیشین ـ برای ایران وضعیت متفاوتی ایجاد می‌کند.
در یکی از این حالت‌ها، ایران با توجه به جایگاهش در رنکینگ جهانی، در سید دوم تثبیت می‌شود و از خطر روبه‌رو شدن با برخی قدرت‌ها در مراحل ابتدایی دور می‌ماند اما در سناریوی دوم، هرچند جایگاه ایران در سید دوم محفوظ است ولی گروه‌بندی ممکن است شامل تیم‌هایی باشد که معمولاً انتظار حضور آنها در سید ۴ نمی‌رود و همین موضوع تعادل رقابت‌ها را به‌هم می‌ریزد.
این بلاتکلیفی یک پیام روشن برای ایران دارد: باید خود را برای هر احتمالی آماده کند.
گروه‌های سخت، آسان یا پیچیده، بخشی از ذات قرعه‌کشی است، بویژه در دوره جدید جام‌جهانی که با شرکت تیم‌های بیشتر، معادلات پیچیده‌تر هم شده است.
پایان این انتظار طولانی، جمعه ۱۴ آذر خواهد بود؛ جایی که با باز شدن گوی‌ها، تکلیف مسیر تیم‌ها مشخص می‌شود و پرده از این همه ابهام برداشته خواهد شد. تا آن زمان، تنها چیزی که قطعی به نظر می‌رسد این است که ایران در هر حالت در سید دوم باقی می‌ماند اما اینکه چه کسانی کنار ایران قرار می‌گیرند، همچنان مبهم است.
در نهایت، این وضعیت بیش از هر چیز نشان می‌دهد فوتبال مدرن تا چه حد به تصمیم‌های لحظه‌ای و سیاست‌گذاری‌های پشت‌ پرده وابسته شده است؛ تصمیم‌هایی که می‌تواند سرنوشت تیم‌ها را حتی قبل از ورود به زمین تغییر دهد. اکنون باید دید فیفا کدام مسیر را انتخاب می‌کند؛ شفافیت و ثبات یا ادامه این بازی پرحاشیه با اعصاب تیم‌ها و روان هواداران؟