رضا عمویی: رئیسجمهور آمریکا هیچگاه پنهان نکرده از اتحادیه اروپایی خوشش نمیآید. ترامپ با رفتارهای جنجالی خود بارها در سخنان و لفاظیهایش اروپاییها را تحقیر کرده، از جمله همین ۲ ماه پیش وقتی رهبران اروپا به کاخ سفید دعوت شده بودند، ترامپ رهبران اروپا را روی صندلیهای معمولی روبهروی میز چوبی بزرگ خود در اتاق بیضی کاخ سفید نشاند و خودش با نشستن در آن طرف میز، ژست ارباب/ رعیتی به رخ اروپاییها کشید.
ترامپ حالا در ادامه رفتارهای ضداتحادیهای خود، یک گام جلو آمده و تحقیر اتحادیه اروپایی را در یک سند مهم رسمیت بخشیده است. او مدتهاست متحدان اروپایی آمریکا را به عنوان مفتخورهایی که به اندازه کافی برای امنیت خود هزینه نمیکنند، به تصویر کشیده و اکنون خصومت ترامپ با اروپا تبدیل به سیاست رسمی کاخ سفید شده است.
دولت ترامپ در سند استراتژی امنیت ملی آمریکا که بتازگی منتشر شده، از کشورهای اروپا خواسته «مسؤولیت» دفاع از خود را بر عهده بگیرند و اعلام کرده ایالات متحده دیگر نباید امنیت اروپا را تضمین کند. این سند، اتحادیه اروپایی را به سرکوب «آزادیهای سیاسی» متهم کرده و هشدار داده اروپا در ۲ دهه آینده به دلیل مهاجرت و سیاستهای یکپارچگی اتحادیه اروپایی در معرض «نابودی تمدنی» قرار دارد.
سند ۳۳ صفحهای امنیت ملی آمریکا که با مقدمه ترامپ منتشر شده، ادعا دارد اروپا در حال تجربه رکود اقتصادی است اما مشکلات واقعی آن «عمیقتر» از اینهاست. سند اضافه میکند: «اگر روند فعلی ادامه یابد، در ۲۰ سال آینده، این قاره قابل شناسایی نخواهد بود».
سند استراتژی امنیت ملی آمریکا معمولاً توسط روسای جمهوری این کشور در هر دوره ریاست جمهوری یک بار منتشر میشود. این استراتژی میتواند چارچوبی برای سیاستها و بودجههای آینده آمریکا باشد. همچنین به جهانیان نشان دهد اولویتهای رئیسجمهور آمریکا در کدام مناطق جهان قرار دارد. با این حال، سند امنیت ملی جدید آمریکا آشکارا نشان داده آمریکا دیگر علاقهای به اروپا ندارد. ماهیت روشن انتقادی این سند علیه قاره سبز، برای رهبران جریان اصلی اتحادیه هم روشن کرده در یک دوراهی استراتژیک قرار دارند: یا با آمریکا یا بدون آمریکا!
«ناتالی توچی» استاد دانشکده مطالعات پیشرفته بینالمللی در دانشگاه جان هاپکینز که به عنوان مشاور مقامات کلیدی اتحادیه اروپایی کار کرده، به نیویورکتایمز گفت: «آیا این لحظه بیداری اروپایی خواهد بود و اروپا به خود خواهد آمد؟»
* تملقگویی از سر ناچاری!
دولتهای اروپا از شکاف در روابط فراآتلانتیک با آمریکا باخبرند؛ از این رو در سالهای اخیر تلاش کردهاند با افزایش هزینههای نظامی، به استقلال نسبی در برابر وابستگی نظامی به آمریکا دست یابند. چندین کشور اروپا خدمت سربازی را مجددا برقرار یا زمان آن را بیشتر کردهاند. بتازگی آلمان هم قانونی را تصویب کرده که بر اساس آن، نیروهای نظامی خود را تقریباً 50 درصد افزایش میدهد. در اتحادیه اروپایی نیز کمیسر دفاعی اتحادیه فعال شده تا تولید و تقویت همکاری تسلیحاتی در میان کشورهای عضو را پیگیری کند.
اما واقعیت این است: با وجود اقدامات انجامشده از سوی اتحادیه برای استقلال نظامی از آمریکا، اروپا فاقد قابلیتهای کلیدی و تسلیحات پیشرفته و تعیینکننده و در زمینه تسلیحاتی بشدت به آمریکا وابسته است. اروپاییها هنوز موشک دوربرد و بالستیک با برد قارهپیما به اندازه کافی نداشته و در زمینه نیروی هوایی حرف زیادی برای گفتن ندارند.
«چارلز کوپچان» استاد روابط بینالملل که در دولت اوباما مدیر ارشد امور اروپا در شورای امنیت ملی آمریکا بود، معتقد است رهبران اروپا درک کردهاند جدایی از ترامپ هوشمندانهترین و شاید تنها راهحل بلندمدت باشد اما آنها برای جلوگیری از فروپاشی اتحاد ترانس آتلانتیک، به تملق ترامپ میپردازند، چون تملقگویی برای ترامپ آخرین چاره اروپاست. در واقع اروپا اکنون انتخاب زیادی برابر آمریکا ندارد!
* افراطیها، امید ترامپ در اروپا
سند امنیت ملی آمریکا به صراحت هماهنگی دولت ترامپ با احزاب راستگرای افراطی اروپا را نشان میدهد؛ احزابی که سیاستهایشان بر مخالفت با نفوذ بیش از حد اتحادیه اروپایی و مهاجرتهای غیراروپایی تمرکز دارد. زبان به کار رفته در این سند برای رهبران اروپا شگفتآور بود، چون در این سند، آمریکا از اروپاییها خواسته به جای «جهانیگرایی» به تقویت «ملیگرایی» بپردازند.
«ناتالی توچی» استاد دانشگاه جان هاپکینز معتقد است حمایت آمریکا از احزاب راستگرای مخالف اتحادیه، اروپا را تجزیه و تضعیف خواهد کرد و «اروپایی از هم پاشیده باقی خواهد گذاشت که براحتی بازیچه قدرتهای بزرگ جهان» خواهد شد.
«تیموتی اسنایدر» محقق اروپایی نیز معتقد است هدف اصلی ترامپ از تضعیف اروپا، رهایی شرکتهای فناوری آمریکایی از مقررات دست و پاگیر اتحادیه اروپایی است؛ هدفی که قبلاً نیز از سوی رئیسجمهور آمریکا اعلام شده بود. ترامپ میخواهد اروپا براحتی به وابستگی اقتصادی به آمریکا تن دهد و شرکتهای آمریکایی بازار اروپا را قبضه کرده و به کنترل خود درآورند. ترامپ نمیخواهد حمایت نظامی رایگان از اروپا داشته باشد و بعد از این به دنبال آن است حمایت نظامی را به اروپا بفروشد اما آیا اتحادیه توان تحمل سیاستهای جدید دولت آمریکا را دارد؟
* اروپای ناتوان
بسیاری از کارشناسان، موقعیت فعلی اروپا را بسیار ضعیف میدانند و بر این نکته تاکید دارند که اصولا آمریکا ارزشی برای اروپا قائل نیست. «مارک ماگیروفسکی» معاون پیشین وزیر خارجه لهستان معتقد است دولت کنونی آمریکا در مجموع اروپا را ضعیف و فلج میبیند: از نظر اقتصادی و اجتماعی رو به افول و ناتوان در رسیدگی به فوریترین مشکلات ساختاری.
اروپا در جنگ علیه مهاجرت غیرقانونی به طور مرگباری در حال شکست است و در رقابت فناوری عقب مانده. اروپا در دفاع از خود ناتوان است، چه رسد به دفاع از اوکراین! اروپا در عمل در حال مردن است. تمام این پدیدههای نگرانکننده باعث میشود «قاره سبز اروپا» از منظر آمریکا بسیار کمتر جذاب باشد.
پروفسور «آملیا هادفیلد» مدیر و بنیانگذار مرکز مطالعات انگلیس و اروپا در دانشگاه ساری انگلیس نیز در گفتوگو با بیبیسی، توانایی «ارتش اروپا» برای دفاع از خود در برابر قدرتهای جهان مانند روسیه را کاملا منتفی میداند، چون به اعتقاد این استاد دانشگاه، اروپا با کمبود سختافزار و نفرات در ابعاد نظامی روبهرو است. مشابه همین نظر را «ریچارد ویتمن» استاد سیاست و روابط بینالملل در دانشگاه کنت انگلیس دارد و میگوید ژنرالهای نظامی اروپا فاقد تخصص کافی برای ایجاد «ارتش اروپایی مشترک» هستند.
موضوع دیگری که کارشناسان مطرح میکنند «زمان» است. ویتمن میگوید: «در چه مدتی میتوانید ماهواره نظامی بسازید و آن را پرتاب کنید؟ اینجا صحبت از روز، هفته یا ماه نیست، بلکه صحبت از سالهاست». گرند و همکارانش در مقالهای برای مرکز علوم و امور بینالملل بلفر در هاروارد درباره توانایی استقلال نظامی اروپا از آمریکا نتیجهگیری کردهاند: «قابلیت دفاعی قوی اروپا، یکشبه ایجاد نخواهد شد، بلکه به سالها تلاش و تعهد مستمر نیاز دارد».
* ضربالاجل به اروپا
همزمان با انتشار سند استراتژی امنیت ملی آمریکا که در آن موقعیت اتحادیه اروپایی بشدت زیر سوال رفته است، خبرگزاری رویترز گزارش داد آمریکا ضربالاجل سال ۲۰۲۷ را برای کشورهای اروپایی عضو ناتو تعیین کرده تا پول بیشتری در ناتو پرداخت کنند. منابع آگاه گفتند مقامهای آمریکایی به همتایان اروپایی خود هشدار دادند اگر اروپا به ضربالاجل ۲۰۲۷ عمل نکند، ممکن است آمریکا از مشارکت در برخی سازوکارهای هماهنگی دفاعی ناتو کنار بکشد. این منابع برای بیان جزئیات گفتوگوهای خصوصی، خواستار ناشناس ماندن شدند و یک مقام آمریکایی گفت برخی اعضای کنگره نیز از پیام پنتاگون به اروپاییها مطلع شده و از آن نگرانند. این پیام که این هفته توسط مقامهای پنتاگون به دیپلماتهای اروپایی حاضر در واشنگتن ارائه شد، ضربالاجلی تنگ و بسیار زودهنگام است و برخی مقامهای اروپا آن را غیرواقعبینانه میدانند. در گزارش رویترز گفته شده این پیام در جلسهای در واشنگتن بین کارکنان پنتاگون و چند هیأت اروپایی مطرح شده و دولت ترامپ از اروپاییها خواسته است خودشان هزینه دفاع از خودشان را تا سال 2027 برعهده گیرند.
در کنار چالش زمان برای تعیین ضربالاجل ترامپ به اروپاییها، اعضای اروپایی ناتو با تأخیرهای سنگین در تولید تجهیزات نظامی مورد نیاز مواجهند. در حالی که مقامهای آمریکایی، اروپا را تشویق کردهاند خرید تسلیحات ساخت آمریکا را افزایش دهد، برخی از مهمترین سلاحها و سامانههای دفاعی آمریکایی، حتی اگر امروز سفارش داده شوند، سالها طول میکشد تا تحویل شوند! آمریکا همچنین نشان داده همه قابلیتهای سفارش داده شده اروپا را تحویل نخواهد داد و از این منظر نیز دست اروپا برای سفارش همه تجهیزات نظامی پیشرفته باز نیست. در واقع اروپا در نهایت ناگزیر است توان داخلی خود برای تولید تجهیزات و تسلیحات نظامی را افزایش دهد.
این وضعیت بیش از هر چیز، آینده مبهم اروپا را به عنوان شریک آمریکا نشان میدهد؛ شریکی که حالا پس از چندین دهه، پشت خالی خود را از سوی متحد پرادعایش در واشنگتن مشاهده میکند. شاید اگر اروپا تا چند دهه پیش میدانست از اتحاد با آمریکا چیزی در آینده عایدش نخواهد شد، خیلی زودتر از این سالها، عطای آمریکا را به لقایش بخشیده بود؛ اروپا این روزها بیش از هر زمان دیگری خود را تنها میبیند!