ساز ناکوک کنکور
نیکو مفید: کمتر کسی است طعم گس کنکور را تجربه نکرده باشد. کسانی که از این قیف سر و ته پذیرش در دانشگاه‌ها عبور کرده باشند می‌دانند فشارهای روانی ناشی از خود فرآیند رقابت از یک سو و فشارهایی که تغییرات گاه به گاه قوانین این حوزه به روح و روان آنها وارد کرده باعث شده آدمی که از سد کنکور عبور می‌کند آدم سابق نباشد. به همین دلیل مدتی طول می‌کشد تا ظرفیت‌های خود را برای ورود موفق به تحصیل در آموزش عالی بازیابی کند. در این بین کنکور سال آینده از نظر ایجاد خوف و رجا در میان شرکت‌کنندگان و اسلاف خود، حتی دست برتر را دارد به طوری که بسیاری از داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها هنوز از جزئیات اثرگذاری نمرات دوران تحصیل بر نحوه سنجش و پذیرش دانشجو در سال 1404 اطلاع ندارند. بماند که کارشناسان و اولیای آموزشی اساسا به آنها توصیه می‌کنند برای دور ماندن از عوارض اضطرابی ناشی از انتشار این اخبار از رصد آنها پرهیز کنند و با تکیه بر دانش و مهارت تست زنی‌شان سر جلسه آزمون حاضر شوند و حالا که کمتر از 4 ماه دیگر به برگزاری آزمون مانده، چندان پاپی درصد و میزان اثرگذاری نمرات آزمون‌های نهایی در پذیرش در دانشگاه‌ها نباشند و تجربه فیل در تاریکی را به استرس مدام ترجیح دهند.
هر چند افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها این فرصت را فراهم کرده که داوطلبان از توجه به جزئیات قانون کنکور صرف‌نظر کنند با این وجود تا زمانی که تعدادی رشته/ دانشگاه پرمتقاضی وجود دارند و افزایش ظرفیت آنها ممکن و مصلحت نباشد، بازار کنکور داغ می‌ماند. از سوی دیگر قهر طولانی این آزمون با پیوست اقتصادی و شغلی و مهارتی داوطلبان هم بر تنور کنکور می‌دمد. تنوری که برای هیچ‌کس غیر از کاسبان کنکور نان ندارد؛ برگزار‌کنندگان ریز و درشت آزمون آزمایشی و ناشران کتب تستی و کنکوری در سال‌های اخیر حتی شیوه‌های مختلف پولشویی و گم کردن سرنخ‌های گردش مالی خود را نیز یاد گرفته‌اند.
القصه! چهارشنبه گذشته بعد از گذشت 2 روز از ابلاغ ضوابط سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به دانشگاه از سوی رئیس‌جمهور، ثبت‌نام مرحله نوبت دوم کنکور سراسری سال ۱۴۰۴ آغاز شد. بنا بر این گزارش، نوبت دوم آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ برای پذیرش در رشته‌های با آزمون در دوره‌های روزانه، نوبت دوم (شبانه)، نیمه‌حضوری، مجازی، پردیس خودگردان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، دانشگاه پیام‌نور و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی و همچنین رشته‌های تحصیلی با آزمون دانشگاه آزاد اسلامی در تیر ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. ثبت‌نام در این آزمون در 2 بازه زمانی منحصراً از طریق درگاه اطلاع‌رسانی سازمان سنجش آموزش کشور به نشانی: www.sanjesh.org انجام خواهد شد.
بازه زمانی اول ثبت‌نام در نوبت دوم کنکور سراسری سال ۱۴۰۴ از روز چهارشنبه ۲۲ اسفند ۱۴۰۳ آغاز شده و این فرصت تا سه‌شنبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ ادامه دارد. بازه زمانی دوم ثبت‌نام در نوبت دوم کنکور سراسری سال ۱۴۰۴ نیز از روز شنبه ۱۶ فروردین ۱۴۰۴ آغاز می‌شود و این فرصت تا سه‌شنبه ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ ادامه دارد.
همچنین دفترچه راهنمای ثبت‌نام در نوبت دوم آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ همزمان با شروع ثبت‌نام از طریق درگاه اطلاع‌رسانی سازمان سنجش آموزش کشور در دسترس خواهد بود و متقاضیان واجد شرایط می‌توانند در مهلت‌های تعیین‌شده برای شرکت در آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ (نوبت دوم) ثبت‌نام کنند.
نوبت دوم آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ برای متقاضیان در روزهای پنجشنبه ۵ تیر و جمعه ۶ تیر سال ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. افرادی که منحصراً متقاضی رشته‌های پذیرش صرفاً با سوابق تحصیلی (بدون آزمون) هستند نیز می‌توانند در تاریخ اعلام‌شده نسبت به ثبت‌نام اقدام کنند. متقاضیان رشته‌های پذیرش صرفاً با سوابق تحصیلی (بدون آزمون) الزامی به حضور جلسه آزمون ندارند.
* تأثیر قطعی پایه دهم حذف شد
بر اساس این گزارش، مصوبه‌ای که دوشنبه گذشته از سوی مسعود پزشکیان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، ابلاغ شد، شامل ماده‌واحده «اصلاح و تکمیل مصوبه سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی (پس از پایان متوسطه)» است که طبق آن تأثیر قطعی سابقه تحصیلی پایه دهم برای سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی حذف می‌شود. همچنین سهم نمره سابقه تحصیلی پایه‌های یازدهم و دوازدهم برای سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی در رشته‌های پرمتقاضی به میزان ۶۰ درصد و با تأثیر قطعی در نمره کل نهایی لحاظ می‌شود. تاثیر یا عدم تاثیر قطعی سوابق تحصیلی پایه‌های دوره دوم متوسطه در حالی محل چانه‌زنی یک سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش‌و‌پرورش و مجلس شورای اسلامی بوده که پیش‌تر داوطلبان شرکت در آزمون سراسری برای سال‌های پیش رو منتظر حذف کنکور بودند اما سال 1401 که پیشقراول برگزاری کنکور بر اساس مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی بود، آب پاکی را روی دست دانش‌آموزان و داوطلبان سال‌های آینده ورود به دانشگاه ریخت به طوری که مطمئن شدند این آزمون حالا حالاها به آینده تحصیلی و شغلی آنها ماسیده است. در همان سال بود که آموزش‌و‌پرورش نتوانست از پس برگزاری آزمون‌های نهایی قابل استناد و نزدیک به عدالت در مدارس بربیاید و به تبع آن حواشی قانون جدید برجسته شد. از آنجا که این مصوبه تاکید می‌کرد سهم نمره آزمون به‌تدریج (به صورت سالانه) از نمره نهایی متقاضیان کاسته و به جای آن نقش سوابق تحصیلی داوطلبان در پذیرش پر رنگ شود، این تغییرات از کنکور ۱۴۰۲ آغاز شد و مقرر بود تا کنکور سال ۱۴۰۵ و بعد از آن تاثیر قطعی پایه دهم، یازدهم و دوازدهم به ۶۰ درصد برسد.
در نهایت چالش برگزاری آزمون نهایی استاندارد در مدارس از طرفی و بی‌اطلاعی دانش‌آموزان از شرایط جدید کنکور در پایه‌های دهم و یازدهم به اعتراض داوطلبان انجامید که به حذف موقت تاثیر معدل پایه دهم در کنکور منجر شد. با این وجود، بودن یا نبودن میزان اثرگذاری سوابق تحصیلی در پایه‌های مختلف همچنان محل اعتراض داوطلبان بود. در این شرایط کار به اندازه‌ای بالا گرفت که نهادهای برنامه‌ریز و قانونگذار دیگری نیز به مساله ورود کردند و دقیقا از اینجا بود که مساله کنکور تحت‌الشعاع مباحث و گروکشی‌های نهادی میان کمیسیون آموزش و مجلس و کارشناسان شوآف قرار گرفت و شرایط به گونه‌ای رقم خورد که گاهی در این گفت‌وگوهای پینگ‌پونگی که از سوی رسانه‌ها پوشش داده می‌شدند کنکور به مساله دوم تبدیل می‌شد و صورت تنازع برای بقا در عرصه‌های سیاست‌گذاری و حفظ جایگاه تقنینی به خود می‌گرفت.
* «حذف کنکور» قانونی برای اجرا نکردن!
در ادامه از آنجا که مدارس سراسر کشور در برگزاری امتحانات نهایی شرایط یکسانی ندارند و کیفیت آموزشی در مدارس مختلف، متفاوت است، تاثیر قطعی سوابق تحصیلی نمی‌توانست جایگزین عادلانه‌ای برای کنکور باشد. این شد که داوطلبان با برگزاری تجمع، راه‌اندازی کارزار، تماس با رسانه‌ها و مسؤولان نارضایتی خود را نسبت به اجرای این مصوبه به گوش مسؤولان و رئیس‌جمهور رساندند و تاثیر سوابق تحصیلی 3 پایه دوره دوم دبیرستان در جلسه شورای عالی انقلاب به شور گذاشته شد اما از آنجا که این شورا در تمام مراحل سعی کرده استقلال و یک‌کلامی خود را حفظ کند، تن به خواسته دانش‌آموزان مبنی بر فقط تاثیر مثبت معدل پایه دوازدهم نداد و اعضای آن با یک گام عقب‌نشینی در جلسه دوم بهمن‌ماه از تاثیر سوابق پایه دهم گذشتند که در کنکورهای قبلی آزمون خود را پس داده بود. حسین سیمایی‌صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در واکنش به محافظه‌کاری شورای عالی انقلاب فرهنگی در این رابطه با انتشار پستی در صفحه شخصی خود در یکی از شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد: «نظر کارشناسی و شخصی من و وزارت علوم تاثیر مثبت معدل سال دوازدهم در کنکور است ولی همانطور که می‌دانید من یک رای بیشتر ندارم».
* طبقه تحصیلی
البته به جز خیل داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها و وزیر علوم، کارشناسان دیگری با در نظر گرفتن ملاحظات فنی و اجرایی تنها سوابق پایه دوازدهم را واجد اثرگذاری بر کنکور می‌دانند. از جمله رضا محمدی، رئیس سازمان سنجش که مهرماه گذشته و قبل از شروع نوبت اول ثبت‌نام کنکور 1404 پیشنهاد رسمی خود را مبنی بر تأثیر مثبت با اولویت پایه دوازدهم در آزمون سراسری برای دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال و در اواخر آبان‌ماه نیز همین پیشنهاد را در قالب گزارش کارشناسی ارائه کرده است.
اما تمام این مباحث به رسیدن به اجماعی گره‌گشا از کار داوطلبان کنکور نینجامید و فقط دغدغه‌های آنها را به تمام سال تحصیلی گسترش داد. حذف کنکور که قرار بود به برقراری عدالت برسد و در عین حال سایه این آزمون را از سر فرآیند آموزش و تربیت در مدارس بردارد و فشار بر خانواده‌ها و دانش‌آموزان را کاهش دهد و پیوند آینده نوجوانان و جوانان به این آزمون را به حداقل برساند، در حال حاضر به صورتی در آمده که نه‌تنها هیچ یک از این اهداف را محقق نکرده، بلکه در برخی موارد آسیب‌های آن را تشدید هم کرده است. چنانکه نتایج این آزمون بیشتر از اینکه ناظر به شایستگی‌های داوطلبان باشد، به وضعیت مالی خانواده‌های‌شان و دسترسی آنها به امکانات آموزشی مربوط است به طوری که نتایج آزمون سال 1403 نمایش تمام‌عیاری از طبقاتی شدن بی‌سابقه دسترسی به آموزش بود و می‌توان گفت دیگر لزوماً این ظرفیت‌ها و استعدادها نیستند که تعیین می‌کنند چه کسی در چه رشته‌ای می‌تواند ادامه تحصیل دهد.
* آزمون شر ناگزیر و شبه‌شر
در این گیر و دار و در حالی که داوطلبان شرکت در کنکور 1404 در میانه نوبت دوم ثبت‌نام این آزمون قرار دارند، محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش‌و‌پرورش بی‌توجه به تنشی که بلاتکلیفی میزان ضرایب دروس امتحانات نهایی برای آنها ایجاد می‌کند، بر لزوم تشکیل سریع‌تر شورای سنجش برای تعیین ضرایب دروس امتحانات نهایی تاکید کرد. این اظهارات آقای دبیرکل به این معناست که ضرایب مربوط به هر یک از درس‌ها و میزان تاثیر آنها در سوابق تحصیلی و کنکور هنوز مصوبه شورای سنجش و پذیرش را ندارد و متزلزل است و احتمال تغییر در آنها می‌رود. بنا به گفته وی، ضرایب دروس غیر از موضوع عناوین دروس است و در باب ضرایب باید برای آن تصمیم‌گیری شود.
اگر چه امانی‌طهرانی اظهار امیدواری کرده به سرعت شورای سنجش و پذیرش تشکیل شود تا برای اجرا به سال ۱۴۰۴ برسد، با این وجود دست کم تا امروز که 3 ماه و اندی تا برگزاری کنکور مانده داوطلبان نمی‌توانند مبتنی بر بودجه‌بندی دروس برنامه‌ریزی کنند.
در وضعیت کنونی به اعتقاد کارشناسانی مانند محمد حسنی، عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش‌و‌پرورش تمام این تنش‌ها، بلاتکلیفی‌ها و بی‌برنامگی‌ها نمی‌تواند دلیلی برای بازگشت به دوران اتکای صرف به آزمون‌های چندگزینه‌ای برای تصمیم‌گیری در امور آینده‌سازی مانند رشته تحصیلی باشد. به بیان دیگر عوارض و آسیب‌های آزمون‌های تستی روی نظام تعلیم و تربیت به اندازه‌ای هست که این سلسله اتفاقات را به معنای بازگشت به دوران چهارگزینه‌ای‌ها تعبیر نکنیم. با این وجود شرایط فعلی هم در آسیب‌زایی چندبعدی کم از نمونه قبلی خود ندارد. به عنوان نمونه در دوران کنکور تستی سال آخر دبیرستان یا پیش‌دانشگاهی به کلاس کنکور تبدیل می‌شد و در عمل کارکرد آموزشی و تربیتی خود را از دست می‌داد. در کنکور مثلا جدید این اتفاق به 3 سال آخر دبیرستان سرایت پیدا کرده است.
حسنی در این رابطه معتقد است سال‌ها وجدان عمومی با کنکور مساله داشته و عقل جمعی جامعه ما به آن نگاهی بدبینانه کرده است و آن را گویی چون «شرناگزیر» پذیرفته بود اما تحمل مدام این پدیده اجتماعی «شبه‌شر» ناگزیر ادامه نیافت و کنشگران در این زمینه فعال شدند.
طبق شر ناگزیری که عضو هیات علمی پژوهشگاه آموزش‌و‌پرورش از آن یاد می‌کند در یک آزمون 4 ساعته تمام توانمندی‌ها و محدودیت‌های افراد برای ورود به دانشگاه بررسی می‌شد. در حالی که شیوه جدید سنجش صلاحیت‌های علمی داوطلبان ورود به دانشگاه، مبتنی بر رصد عملکرد تحصیلی داوطلبان در دوره متوسطه است؛ روشی که توانسته تایید بسیاری از کارشناسان را بگیرد. در عین حال جدی‌ترین نقد وارد به شیوه جدید سرایت طبقاتی بودن مدارس به دانشگاه‌ها است به گونه‌ای که به تربیت دانشگاهی طبقاتی منجر می‌شود. همچنین نقد دیگر بر سلامت ارزیابی‌ها با عنوان امتحان نهایی وارد شده است، بنابراین بررسی پیش و پس سنجش و پذیرش دانشجو نشان می‌دهد باید تلاش کرد تا زمینه ارزیابی‌های مناسب‌تری در مدارس بویژه در سال‌های آخر تحصیل فراهم شود؛ موضوعی که به نظرات کارشناسی نزدیک‌تر و به نظر می‌رسد دست‌کم از آموزش‌و‌پرورش دولتی دورتر است. در جریان این امر نمی‌توان از نظر دور داشت که بخشی از ماموریت دوره متوسطه به فراهم کردن زمینه برای کسب شایستگی‌های ویژه مربوط می‌شود. شایستگی‌هایی که فرد را برای ورود به جامعه و زندگی اجتماعی و شغلی آماده کند، نه اینکه تنها گزینه پیش روی وی را در شرکت در کنکور و ورود به دانشگاه خلاصه کند. به بیان دیگر کسب صلاحیت ورود به دانشگاه و ادامه تحصیلات تخصصی می‌تواند بخشی از مهارت‌های آموزش داده‌شده در دبیرستان‌ها باشد، این در حالی است که مساله یادشده تمام ساحت‌های آموزشی و تربیتی مزبور را در بر گرفته و متاثر کرده است. در این بین شناسایی و سنجش توانمندی‌های به دست آمده و صلاحیت‌های کسب‌شده کار ظریف و پیچیده‌ای است که نیاز به فراهم کردن زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دارد و در شرایط فراهم شدن تمام این مسائل می‌توان به سنجش و پذیرش عادلانه دانشجو امیدوار بود.