ترکیه به دنبال نقش آفرینی در آینده سودان

 تنش و نا امنی در سودان هنوز هم ادامه دارد و این کشور آفریقایی به صحنه رویارویی ژنرال‌هایی تبدیل شده که هر کدام از آنها، خود را به عنوان نماینده واقعی مردم قلمداد می‌کند. در این میان، ترکیه نیز تلاش می‌کند به عنوان یک کنشگر دیپلماتیک، بر روی معادلات سودان اثر بگذارد.

این موضوع برای دولت اردوغان از چنان اهمیتی برخوردار است که با وجود انتقادات و مخالفت بسیاری از کارشناسان حوزه دیپلماسی آفریقا، ژنرال عبدالفتاح البرهان رئیس جدید شورای نظامی انتقالی سودان به همایش دیپلماتیک آنتالیا دعوت شد.

انور آرپا مدیر موسسه مطالعات منطقه‌ای در دانشگاه علوم اجتماعی آنکارا معتقد است که اردوغان، پس از تلاش برای حل مناقشات اتیوپی – سومالی، اعتماد به نفس بیشتری برای کنشگری در پرونده‌های آفریقا پیدا کرده و برهان الدین دوران معاون سیاسی هاکان فیدان، به خواست اردوغان به سودان رفته تا علاوه بر ژنرال البرهان، با دیگر فعالان سیاسی و نظامی نیز ارتباط برقرار شود. 

تعداد سفارتخانه‌های ترکیه در قاره آفریقا در سال‌های گذشته به 46 مورد رسیده و آنکارا در بسیاری از کشورهای آفریقایی در حال تلاش برای در دست گرفتن بازار پروژه‌های عمرانی و پروژه‌های بخش انرژی است. 

علاوه بر این، ترکیه به دنبال آن است که آفریقا را به یکی از بزرگترین بازارهای مصرف‌کننده محصولات صنایع دفاعی خود تبدیل کند. 

مبادلات تجاری بین ترکیه و سودان، کمتر از 1 میلیارد دلار در سال است. اما در حال حاضر بیش از 10 هزار نفر از اتباع سودانی در ترکیه زندگی می‌کنند که بخش قابل توجهی از آنان، صاحبان شرکت‌ها و اغنیای سودانی هستند که سرمایه خود را به استانبول، مرسین، بورسا و دیگر شهرهای ترکیه منتقل کرده‌اند. 

شرکت‌های ترک در سودان، در زمینه‌های آهن و فولاد، سیمان، تولید پی.وی.سی، چرم، سنگ مرمر، غلات، پرده و مبلمان و لوازم خانگی فعال هستند و بخش قابل توجهی از بازار را در دست گرفته‌اند. اما ناامنی و جنگ داخلی باعث شده که سرمایه گذاری و سود این شرکت‌ها، توام با ریسک و مخاطرات فراوانی باشد. 

دولت اردوغان، بناهای تاریخی دوره امپراتوری عثمانی در جزیره سواکین سودان را مرمت کرده و دو بیمارستان بزرگ در خارطوم و دارفور ساخته است. 

حسن ثروت اوکتم از سفرا و دیپلمات‌های با تجربه ترکیه که به عنوان متخصص مسائل آفریقا شناخته می‌شود، در این یادداشت تحلیلی به بررسی اوضاع و احوال سودان و ارتباط آن با اهداف و برنامه‌های ترکیه پرداخته است. 

اوکتم سابقه فعالیت دیپلماتیک در اشتوتگارت، تهران، ژنو (سازمان ملل)، بلگراد، هاوانا و اتاوا را در کارنامه خود دارد و مدت‌ها درباره تحولات آفریقا و روند درگیری‌های نظامی در کشورهای این قاره، تحقیق کرده است. 

یادداشت اوکتم درباره سودان را با هم مرور می‌کنیم:

ترکیه و تحولات سودان
یک فاجعه انسانی عظیم در سودان در حال وقوع است. سازمان ملل این وضعیت را به عنوان بزرگترین فاجعه انسانی توصیف می‌کند. ولی این رویدادها توجه نظام بین‌المللی را به سوی خود جلب نمی‌کند. چرا که موضوعات اوکراین، غزه، لبنان و سوریه باعث شد اهمیت رویدادهای سودان تا حد زیادی مغفول بماند.

آن هم در شرایطی که در این کشور 44 میلیون نفری، یک سوم از شهروندان ناچار به ترک خانه‌هایشان شده‌اند، از هر دو نفر یک نفر در معرض خطر گرسنگی قرار دارد و تعداد کشته‌ها حدود 150 هزار نفر اعلام شده است. 

تنها عامل درد و رنج، دو ارتش رقیب هستند. وجود دو نیروی مسلح متفاوت و مستقل و جاه طلبی هر یک برای حکومت به تنهایی و به حاشیه راندن دیگری کشور را ظرف دو سال به لبه پرتگاه کشانده است. در چنین شرایطی است که فرمانده یکی از این دو گروه متخاصم، به آنتالیا آمد.

دعوت از ژنرال عبدالفتاح البرهان برای حضور در نشست دیپلماتیک آنتالیای ترکیه اتفاق مهمی بود. ترکیه با این اقدام نشان داد که می‌خواهد روابط با سودان را در سطح بالا نگه دارد. 

اگر چه در جامعه بین‌المللی، غالباً با البرهان به عنوان رئیس جمهور سودان رفتار می‌شود، اما اتحادیه آفریقا کار درستی انجام می‌دهد و هیچ یک از طرفین را مشروع نمی‌داند و دولت البرهان را به عنوان یک گروه نظامی شناخته که با کودتا قدرت را از غیرنظامیان گرفته است.

در پرونده سودان، ترکیه چه موقعیتی دارد؟
در سال‌هایی که دیکتاتور عمر البشیر در راس قدرت بود، روابط آنکارا و خارطوم بسیار دوستانه و نزدیک بود. ترکیه از میزبانی البشیر خوشحال می‌شد و به انتقادات و اعتراضات کشورهای مختلف، اعتنا نمی‌کرد. 

پس از سقوط البشیر، روابط سرد شد اما در یکی دو سال گذشته، رابطه آنکارا با خارطوم گرم شده و البرهان، قبل از سفر به آنتالیا، در سال 2024 میلادی به عنوان مهمان رسمی در کاخ ریاست جمهوری بش تپه آنکارا هم مورد استقبال قرار گرفته بود. 

ترکیه نه تنها به دنبال گفتگو با همه طرف‌های درگیر در سودان است، بلکه داوطلبانه میان سودان و امارات نیز میانجیگری کرده است. این ماموریت حساس را نیز باید دلیلی بر اعتماد خارطوم به آنکارا دانست.

با توجه به اینکه دولت البرهان در ابتدای ماه مارس به دیوان بین‌المللی دادگستری مراجعه کرد و مدعی شد که جنایت نسل کشی در دارفور در نتیجه حمایت ابوظبی رخ داده، مشخص است که حل و فصل مشکلات بین دو کشور برای آنکارا چقدر دشوار است. 

به نظر می‌رسد که ترکیه آشکارا حمایت از دولت البرهان را افزایش داده است. با توجه به اینکه سال هاست که محصولات صنایع دفاعی را به بسیاری از کشورهای غرب آفریقا به ویژه مالی و نیجر صادر می‌کنیم، تحریم تسلیحاتی ترکیه بر دولت البرهان منطقی و معتبر به نظر نمی‌رسد.

هر مقام دولتی تحصیل کرده‌ای که بحران سودان را دنبال می‌کند به خوبی می‌داند که امارات از طریق لیبی و چاد به نیروهای ژنرال حمیدتی سلاح می‌دهد. 

طبق گزارش‌های سازمان ملل، هواپیماهای باری که از امارات برخاسته و در نزدیکی مرز سودان - چاد فرود می‌آیند، بارها شناسایی شده‌اند. در نتیجه مهمترین بخش از عملیات دیپلماتیک اردوغان – فیدان برای پایان دادن به تنش و ناامنی در سودان، گفتگو با امارات است. آن هم در شرایطی که امارات بارها در اوج جاه طلبی منطقه‌ای، در مسائل داخلی سومالی، اتیوپی و لیبی نیز دخالت کرده است. 

هنوز مشخص نیست که جامعه بین‌المللی برای متوقف کردن این دو ژنرال جاه طلب و پایان دادن به رنج مردم بدبخت سودان چه خواهد کرد. ترکیه در شرایطی وارد این پرونده شده که نشست‌های صلح و تلاش‌های میانجی‌گری قبلاً در انحصار آمریکا و عربستان سعودی بوده و به نتیجه روشنی نرسیده است.

تلاش‌های اتحادیه آفریقا، مصر، فرانسه و انگلیس هم ناکام ماند و اعلامیه‌های آتش بس، درخواست مجوز برای کمک‌های بشردوستانه و اعلامیه‌ها مبنی بر عدم فروش سلاح به طرفین توسط دو ژنرال نادیده گرفته شد. 

ممکن است سوال شود که چرا ترکیه در این میان فقط با البرهان تماس گرفته و جریان مقابل او، با آنکارا وارد گفتگو نشده است. 

واقعیت این است که با وجود همه انتقادات، ارتش منظم تحت فرماندهی البرهان سابقه پاک‌تری دارد اما طرف دیگر، بارها دست به اخاذی، غارت و تجاوز زده است. حتی اگر دولت البرهان را به عنوان «دفاکتو» بپذیریم، شواهد نشان می‌دهد که گذار سخت و انتقال دولت از نظامیان به غیرنظامیان، در مذاکره با البرهان آسان‌تر است. 

من از تابستان 2009 میلادی، تحولات سودان را به دقت دنبال می‌کنم و به وضوح دیده‌ام که رقابت دو ژنرال مشهور سودانی، منجر به کشته شدن ده‌ها هزار نفر شد. با آن که البرهان به عنوان رییس دولت دفاکتو شناخته می‌شود، اما در تحقیقات فراوانی که صورت گرفته، ثابت شده که هم اعضای ارتش او، هم اعضای ارتش ژنرال حمیدتی، مرتکب جنایت علیه بشریت شده‌اند. 

توافقنامه صلحی که در سال 2018 با فشار جامعه جهانی امضا شد، اجرایی نشد و انتخاباتی که تا پایان سال 2024 به تعویق افتاده بود، پس از مذاکرات بی‌ثمر به سال 2026 موکول شد. 

در این سالها، این واقعیت را به طور دقیق درک کردم که آمریکا و رهبران غربی در 14 سال گذشته، مقصر اصلی تمام بلایایی هستند که بر سر مردم نگون بخت سودان آمده است. حالا همه می‌دانند که غرب، انتقام تمام جنایات البشیر را عملاً از مردم سودان گرفت و این کشور آفریقایی را دو تکه کرد. 

مسیر آزادی سودان این است که ارتش، قدرت را به غیرنظامیان واگذار کند، ژنرال‌ها از سیاست دور بمانند و گروه‌های مسلح به پادگان‌های خود بازگردند. اگر غیرنظامیان با یک صدا موفق شوند دموکراسی، رفاه و ثبات را برای سودان به ارمغان بیاورند، سودان جنوبی از تصمیم اشتباه خود عقب نشینی خواهد کرد و دوباره به سرزمین مادری ملحق خواهد شد. 

کلید رهایی مردم سودان که دارای زبان‌ها، مذاهب و ریشه‌های مختلف هستند، دموکراسی و فرهنگ سازش است، مشروط بر اینکه ارتش از سیاست دوری کند. 
انتهای پیام/