مصرف هوشمند؛ کلید عبور از تابستان

گروه اقتصادی: در حالی ‌که کولرها بی‌وقفه می‌چرخند و شهرها زیر فشار مصرف سنگین برق از نفس افتاده‌اند، پرسشی حیاتی وجود دارد: آیا شبکه برق ایران تاب مقاومت در برابر این موج تقاضا را دارد؟ در بطن این بحران، نیروگاه‌های حرارتی به‌مثابه ستون فقرات تولید انرژی کشور، بار تأمین برق را به دوش کشیده‌اند.  در این روزهای بحرانی، وقتی مصرف برق به‌شدت افزایش یافته، نیروگاه‌های حرارتی باید با اقتدار وارد میدان شوند. البته گفته می‌شود آمادگی ۹۸ درصدی آنها، نشان‌دهنده تعهدی استوار برای تأمین زندگی پرمصرف این فصل است.
گزارش‌ها حکایت از این دارد از آغاز سال تا 5 مردادماه، تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی رشد قابل توجهی کرده و به رقم چشمگیر بیش از ۱۴۱ میلیون مگاوات‌ساعت رسیده است؛ افزایشی 5.2 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته. در مقابل، کل تولید برق کشور تنها 1.7 درصد رشد داشته است.
ظرفیت نصب‌شده این نیروگاه‌ها در حال حاضر از مرز ۷۷ هزار و ۵۰۰ مگاوات گذشته است؛ عددی که در دل ۱۴۹ مجموعه بزرگ و ۶۳۶ واحد عملیاتی پخش شده و سراسر ایران را پوشش می‌دهد. هدف‌گذاری برای افزایش ۴۰۰۰ مگاوات ظرفیت در تابستان انجام شد، که تا این لحظه ۳۱۸۹ مگاوات آن محقق شده؛ از احداث واحدهای جدید گرفته تا بهینه‌سازی واحدهای بخاری و گازی.
هرچند جنگ تحمیلی ۱۲ روزه مانع بهره‌برداری چند واحد شده بود اما تاکید وزارت نیرو این است که تا پایان مردادماه، این تأخیرها جبران شده و ظرفیت جدید به ۳۸۷۵ مگاوات برسد. پروژه‌های تازه‌ای مثل نیروگاه ری، مشگین‌شهر و طبس نیز در مراحل اجرایی‌اند و واحدهای لرستان و مازندران با جدیت در حال رسیدن به نقطه بهره‌برداری هستند.
در چند وقت اخیر میزان خروج اضطراری نیروگاه‌های حرارتی ۲.۳ درصد کاهش یافته و رکوردهایی نظیر راه‌اندازی واحد خرم‌آباد در 6 ماه و تکمیل سومین واحد نکا در کمتر از 5 ماه به ثبت رسیده است. این اقدامات گام‌هایی مهم در مسیر افزایش تنوع منابع تولید انرژی و خلق ظرفیت پایدار محسوب می‌شوند.
* ارزیابی شرایط تابستانی ایران
مرداد و شهریور 2 ماهی هستند که ایران را داغ می‌کنند و مصرف برق را به اوج می‌برند. در این دوره گرم، کوچک‌ترین تأخیر در اتصال واحدهای جدید می‌تواند به خاموشی‌هایی در کلان‌شهرها و مناطق جنوبی منجر شود. وابستگی شدید به نیروگاه‌های حرارتی، تنوع تولید را محدود کرده است. پروژه‌هایی مثل زمین‌گرمایی و زغال‌سنگ‌سوز، نوید آینده‌ای بهتر را می‌دهند ولی تا رسیدن به تعادل، هنوز فاصله داریم.
افزایش ظرفیت و کاهش خروج اضطراری نشانه‌هایی از تاب‌آوری بهتر شبکه هستند اما نوسانات سیاسی و منطقه‌ای همچنان تهدیدی برای پایداری صنعت برق به شمار می‌آیند. افزون بر آن، چالش‌های اقتصادی و کم‌آبی در برخی نقاط کشور، پایداری نیروگاه‌ها را در معرض آزمون گذاشته است.
با وجود همه این دشواری‌ها، صنعت برق ایران در حال پوست‌اندازی است. بخش خصوصی با انگیزه‌ای تازه وارد میدان شده و نیروگاه‌های سیکل ترکیبی را راه‌اندازی می‌کند؛ پروژه‌هایی که با راندمان بالا و مصرف کمتر سوخت‌های فسیلی، حرکت به‌ سمت انرژی پایدار را شتاب می‌بخشند. در کنار توسعه نیروگاه‌ها، پروژه‌هایی مانند زمین‌گرمایی مشگین‌شهر و زغال‌سنگ‌سوز طبس در حال باز کردن راهی برای استقلال بیشتر از منابع گازی‌اند.
ثبت رکوردهای راه‌اندازی در کمتر از 6 ماه، نشانه‌ای از رشد مهندسی و توان اجرایی در کشور است؛ راه‌هایی که می‌توانند در برابر بحران‌های پیش‌بینی ‌نشده، خط مقدم تاب‌آوری را تشکیل دهند.
اما توسعه تولید، تنها نیمی از ماجراست. مصرف هوشمند، طرف دیگر این معادله است. در روزهایی که شبکه برق تحت فشار قرار می‌گیرد، اصلاح الگوی مصرف، گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند باید در صدر اولویت‌ها باشند. اگر بهره‌برداری از واحدهای جدید طبق برنامه انجام نشود، احتمال اختلال و خاموشی بالا می‌رود. بنابراین همسویی تولید با مدیریت مصرف، کلید عبور موفق از تابستان گرم است.
* چشم‌انداز پایدار و گذار به انرژی‌های نو
وقتی ۹۳ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی تأمین می‌شود، طبیعی است که نگاه‌ها به انرژی‌های تجدیدپذیر معطوف شود. خورشید، باد، زمین و زیست‌توده منابعی هستند که می‌توانند آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر را رقم بزنند. نیروگاه‌هایی همچون مشگین‌شهر، با بهره‌گیری از انرژی زمین‌گرمایی، سرآغازی بر این گذار ضروری هستند. در زمانه‌ای که بودجه‌های دولتی محدود و نیازها بی‌پایان‌اند، بخش خصوصی می‌تواند بازوی توانمند توسعه باشد. ایجاد انگیزه‌های مالی، ساده‌سازی فرآیند صدور مجوز و تضمین خرید برق از پروژه‌ها، راه‌هایی هستند برای افزایش شتاب سرمایه‌گذاری و ورود فناوری‌های نوین به میدان تولید.
آینده برق در دستان نوآوری است. هوش مصنوعی برای پیش‌بینی مصرف، سیستم‌های مانیتورینگ هوشمند برای نگهداری تجهیزات و شبکه‌های مبتنی بر اینترنت اشیا، همگی می‌توانند صنعت برق را متحول کنند. ذخیره‌سازی انرژی، اتصال واحدهای کوچک و زیرساخت‌های تولید پراکنده نیز فرصتی است برای کاهش وابستگی به نیروگاه‌های مرکزی و افزایش انعطاف‌پذیری شبکه.
تابستان، فصل بحران صنعت برق است. دمای بالا، بارندگی کم و فشار مصرف، زیرساخت‌ها را به چالش می‌کشند اما تجربه نشان داده با هماهنگی بین تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان، عبور از این روزها ممکن است. راه‌اندازی واحدهای جدید، مدیریت بار و ایجاد سامانه‌های هشدار سریع از جمله گام‌های لازم در این مسیر هستند.
بسیاری از تجهیزات موجود در نیروگاه‌های حرارتی فرسوده هستند. نوسازی توربین‌ها، به‌روزرسانی سیستم‌های کنترل و استفاده از قطعات پیشرفته، می‌تواند ظرفیت تولید را بالا ببرد و مصرف سوخت را کاهش دهد. در این مسیر، شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی بهترین گزینه‌اند؛ آنها می‌توانند نوسازی را سریع‌تر، ارزان‌تر و بومی‌تر انجام دهند.
* مدیریت ریسک و سیاست‌گذاری هوشمندانه
پایداری شبکه برق بدون سیاست‌گذاری دقیق ممکن نیست. مدل‌های قیمت‌گذاری، بازارهای شفاف انرژی و ابزارهای تضمینی برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو باید به ‌گونه‌ای طراحی شوند که توسعه پایدار را تضمین کنند. با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی، ورود به عرصه تولید پاک، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت ملی است.
تابستان ۱۴۰۴ را باید نقطه ‌عطفی در صنعت برق دانست؛ نقطه‌ای که نشان داد عبور از بحران نیازمند نگاه جامع است؛ از توسعه زیرساخت و تولید گرفته تا سیاست‌گذاری و مشارکت مردمی. اکنون وقت آن است اهدافی بلندتر ترسیم شود:
- تمرکز بر انرژی‌های پاک و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی
- ارتقای تاب‌آوری شبکه در برابر بحران‌ها
- بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوشمند
- گسترش بازارهای رقابتی و جذب سرمایه‌گذاری
- نهادینه‌سازی فرهنگ مصرف بهینه در سطح جامعه.
تابستان امسال فقط آزمونی اقلیمی نبود؛ تجربه‌ای ملی بود که پرده از نقاط ضعف و قوت صنعت برق برداشت. از تثبیت رکوردهای تازه در بهره‌برداری، تا خیزش بخش خصوصی و گام‌های جسورانه در مسیر انرژی‌های نو در این فصل، نشان داد که ایران در آستانه‌ دگرگونی‌ای اساسی ایستاده است.
اما این موفقیت‌ها پایدار نخواهند ماند مگر با نگاه بلندمدت، سیاست‌گذاری هوشمندانه و همراهی واقعی جامعه. آینده برق ایران باید از درون همین تجربه‌های تابستانی بازتعریف شود؛ با تمرکز بر تاب‌آوری، نوآوری، سرمایه‌گذاری و مصرف مسؤولانه.
در پایان، روشنایی تنها به تولید وابسته نیست، بلکه به فهم مشترک و عزم ملی گره خورده است و اگر این فصل، آغازی باشد برای بازنگری در مسیر توسعه انرژی کشور، آنگاه می‌توان گفت تابستان ۱۴۰۴، از بحران تا بلوغ، روایتی بود از ایرانی که یاد گرفت چگونه از بحران برق عبور کند.