محمدعلی صمدی: تاریخ منازعه فلسطین و رژیم صهیونیستی در ۷۸ سال گذشته از تاسیس رژیم در سرزمین اسلامی، رشته‌ای از جنگ‌ها، اشغالگری‌ها، شکست‌ها و واکنش‌های متزلزل کشورهای عرب است؛ سلسله‌ای از رخدادها که در نهایت تصویر امروز منطقه را شکل داده. برای بررسی این روند، ناچار باید از نخستین مواجهه نظامی آغاز کرد؛ جایی که سنگ بنای توازن قوا به زیان فلسطین گذاشته شد.
۱- جنگ ۱۹۴۸: تأسیس رژیم صهیونیستی و شکست نخستین مواجهه عربی
نخستین جنگ میان جبهه مسلمانان و اشغالگران صهیونیست در سال ۱۹۴۸، همزمان با تأسیس رژیم صهیونیستی شکل گرفت. اگر کشورهای عربی در آن زمان اراده کافی برای ورود قاطع به میدان داشتند، احتمالاً نتیجه متفاوتی رقم می‌خورد اما این کشورها - مصر، سوریه، اردن و دیگر دولت‌های تازه‌تأسیس پس از جنگ نخست جهانی - نه آمادگی لازم برای تشکیل کشور فلسطین را داشتند و نه اراده‌ای برای مقابله با پروژه صهیونیسم. تلاش اغلب آنان معطوف به گسترش قلمرو خودشان بود: مصر می‌کوشید محدوده بیشتری به خاک خود بیفزاید؛ اردن آشکارا خواستار ضمیمه کردن فلسطین به قلمرو خود بود؛ سوریه نیز نه توان و نه انگیزه کافی برای مقابله نداشت. در این میان، فلسطین کشوری فاقد ارتش و ساختار حکومتی بود. سرزمینی که در دوره عثمانی بخشی از قلمرو آن امپراتوری محسوب می‌شد، پس از فروپاشی عثمانی باید توسط همین دولت‌های تازه‌تأسیس عرب برای استقلال حمایت می‌شد اما چنین حمایتی شکل نگرفت. جنگ ۱۹۴۸، جنگی از سر رفع مسؤولیت بود و نه تأسیس «کشور فلسطین». نتیجه نیز روشن بود: نیروهای صهیونیست با اتکا به پشتیبانی نظامی انگلستان و فرانسه و در سایه خلأ قدرت اعراب، توانستند ساختارهای نظامی خود از جمله نیروی «هاگانا» را تقویت کرده و اسرائیل را تثبیت کنند.
۲- جنگ کانال سوئز (۱۹۵۶): دخالت فرامرزی اسرائیل با پس‌زمینه استعماری
۸ سال پس از تأسیس اسرائیل، نخستین حمله فرامرزی این رژیم در جنگ ۱۹۵۶ یا «جنگ کانال سوئز» رخ داد. اسرائیل همزمان با انگلستان و فرانسه به مصر حمله کرد؛ حمله‌ای که ارتباط چندانی با فلسطین نداشت و بیشتر ریشه‌دار در رقابت‌های استعماری میان قدرت‌های قدیم و جدید بود. با دخالت آمریکا و فضای جنگ سرد، حمله ناتمام ماند و اشغالگران عقب نشستند، هرچند مصرِ تازه‌جمهوری‌شده توان مقاومت جدی نداشت.
۳- جنگ ۶ روزه (۱۹۶۷): اشغال گسترده و افزایش آوارگان فلسطینی
جنگ مهم بعد، جنگ ۱۹۶۷ یا جنگ ۶ روزه بود؛ زمانی که اسرائیل در یک روز به ۴ کشور لبنان، سوریه، مصر و اردن حمله کرد و مساحت اشغالی خود را به ۳ برابر رساند. شهید دکتر «مصطفی چمران» روایت می‌کرد کارزار در ۶ ساعت نخست تعیین تکلیف شده بود و ۶ روز باقیمانده چیزی جز تقلا و بی‌نتیجه بودن واکنش اعراب نبود. بخش بزرگی از مناطقی که امروز «مناطق اشغالی» خوانده می‌شود، محصول همین جنگ است. جامعه جهانی نیز مناطق ۱۹۴۸ را به رسمیت شناخت و تنها اشغال‌های ۱۹۶۷ را مورد اشاره قرار می‌دهد: کرانه باختری، غزه و برخی بخش‌های لبنان. نکته قابل توجه این بود که حتی در این مقطع نیز کشورهای عرب مدعی نبودند این مناطق به طور بنیادین متعلق به «کشور فلسطین» است؛ اردن کرانه باختری را استان خود می‌دانست و مصر غزه را بخشی از قلمرو خویش معرفی می‌کرد. جنگ ۱۹۶۷ موج بزرگی از آوارگی فلسطینیان را در پی داشت و اردوگاه‌های آوارگان به طور بی‌سابقه‌ای متراکم شدند. با وجود پذیرش جهانی عنوان «اراضی اشغالی»، هیچ اقدام عملی برای پایان اشغال صورت نگرفت و اسرائیل با اتکا به حمایت آمریکا این مناطق را تا امروز حفظ کرده است.
۴- جنگ یوم کیپور (۱۹۷۳): نخستین واکنش جدی کشورهای عرب برای بازپس‌گیری اراضی اشغالی
۶ سال بعد، جنگ ۱۹۷۳ یا «جنگ یوم کیپور» رقم خورد؛ نخستین واکنش جدی کشورهای عرب برای بازپس‌گیری اراضی از اسرائیل. مصر و سوریه همزمان به مواضع اشغالی حمله کردند و در روزهای نخست، بویژه در صحرای سینا، پیشروی چشمگیری داشتند اما توقف ناگهانی ارتش مصر -که خوشبینانه می‌توان آن را بی‌تدبیری و بدبینانه «خیانت» نامید- فرصت طلایی را از میان برد. اسرائیل نیروهای خود را بازسازی کرد و مصر را عقب زد.
۷ اکتبر، روزی که مصری‌ها ضربه سختی به اسرائیل زدند، هنوز به عنوان روزی نمادین در تاریخ مقاومت ثبت است؛ همان روزی که عملیات «توفان‌الاقصی» نیز ۵۰ سال بعد در سال ۲۰۲۳ بر آن منطبق شد. پیامد سیاسی جنگ ۷۳ اما مهم‌تر از نتایج نظامی بود. آمریکا برای نجات اسرائیل وارد میدان شد و فشار سنگینی بر کشورهای عرب آورد تا مسیر سازش را بپذیرند. مصر- بزرگ‌ترین کشور عرب - نه‌تنها از مسیر مقاومت عقب نشست، بلکه به‌گفته بسیاری، هدف انور سادات از ابتدا رسیدن به میز مذاکره بود، نه نابودی یا شکست اساسی اسرائیل.
۵- حمله اسرائیل به لبنان (۱۹۸۲) و تولد حزب‌الله
چند سال بعد، اسرائیل در سال ۱۹۸۲ به جنوب لبنان حمله کرد و تا بیروت پیش رفت؛ دومین پایتخت عربی که پس از بیت‌المقدس هدف اشغال تانک‌های اسرائیلی قرار گرفت اما نتایج این حمله با جنگ‌های پیشین متفاوت بود. برای نخستین‌بار، مقاومت غیرفلسطینی و بومی لبنان شکل گرفت. ۳ سال بعد، در ۱۹۸۵، ساختار اولیه حزب‌الله اعلام موجودیت کرد. حزب‌الله توانست اسرائیل را از بیروت تا جنوب لبنان عقب براند و سپس سال ۲۰۰۰، اسرائیل برای نخستین‌بار در تاریخش ناگزیر شد به صورت یک‌جانبه عقب‌نشینی کامل کند.
۶- مقاومت فلسطین و عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی از غزه (۲۰۰۵)
این پیروزی برای مقاومت فلسطینی الهامبخش شد. الگوی نبرد چریکی، عملیات‌های فرسایشی و شهادت‌طلبانه که در جنوب لبنان موفق شده بود، اکنون در فلسطین به کار گرفته شد. نتیجه آن عقب‌نشینی یک‌جانبه اسرائیل از نوار غزه در سال ۲۰۰۵ بود؛ دومین منطقه‌ای که به واسطه مقاومت از اشغال آزاد شد.
۷- جنگ ۳۳ روزه ۲۰۰۶ و تثبیت حزب‌الله به عنوان قدرت منطقه
یک سال پس از آن، اسرائیل برای بازیابی بازدارندگی و کاهش فشار ناشی از عقب‌نشینی‌ها، جنگی تمام‌عیار علیه حزب‌الله آغاز کرد؛ جنگ ۳۳ روزه که با شکست کامل اسرائیل به پایان رسید و حزب‌الله را به یک قدرت منطقه‌ای غیرقابل‌انکار تبدیل کرد.
۸- عملیات توفان‌الاقصی (۲۰۲۳) و تغییر معادلات معاصر
پس از آن، ۱۷ سال آرامش نسبی برقرار بود؛ هرچند در این مدت چند جنگ - ۲۲ روزه، ۵۰ روزه، ۲ روزه و ۱۱ روزه - میان اسرائیل و مقاومت فلسطین رخ داد اما هیچ‌یک وضعیت کلی را تغییر نداد تا اینکه مقاومت تصمیم گرفت سکون جبهه‌ها را بشکند و عملیات «توفان‌الاقصی» را آغاز کرد؛ رخدادی که اسرائیل را از الگوی واکنش‌های محدود گذشته خارج و وارد جنگی ۲ ساله کرد. این جنگ که تا امروز ادامه دارد - به رغم آتش‌بس ۱۰ اکتبر ۲۰۲۵ - به بهانه توفان‌الاقصی، دامنه حملات اسرائیل را به کشورهای پیرامونی نیز کشاند: حمله به ایران، قطر، عراق و یمن. سرمایه تبلیغاتی اسرائیل که خود را «طرف تن‌نداده به جنگ» معرفی می‌کرد، در این روند فروریخت.
از سوی دیگر، مقاومت نیز می‌دانست جنگ کوتاه‌مدت نمی‌تواند وضعیت اشغال را تغییر دهد. هدف عملیات تاریخی ۷ اکتبر، تغییر معادلات و جلوگیری از تکرار الگوهایی شبیه کمپ‌دیوید بود؛ الگویی که هر بار پس از دوره‌های طولانی آرامش، به عادی‌سازی روابط کشورهای عرب با اسرائیل و حذف مسأله فلسطین از دستور کار منطقه منجر می‌شد. اسرائیل در سال‌های اخیر نیز میدان را چنان مدیریت می‌کرد که کشورهای عرب را وادار به صلح کند و مقاومت را به محاصره و تنگنا بکشاند تا خاموش شود. ۷ اکتبر همه این محاسبات را برهم زد؛ عملیات توفان‌الاقصی، معادله اسرائیل و محیط پیرامون آن را تغییر داد و مسیر جدیدی را پیش روی مقاومت و آینده مسأله فلسطین قرار داد.
یادداشت
سیر جنگ‌های مهم ۷۸ ساله فلسطین و رژیم صهیونیستی
ارسال نظر
پربیننده
تازه ها