حذف یارانه ۱۸ میلیون نفر در حال انجام است
گروه اقتصادی: دولت و مجلس در راستای افزایش عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار کم‌درآمد، طرح حذف یارانه 3 دهک بالای جامعه را در دستور کار قرار داده‌اند. این طرح که بخشی از اصلاح نظام یارانه‌ای کشور است، به دنبال تخصیص منابع حاصل از حذف یارانه‌های دهک‌های پردرآمد به خانوارهای کم‌درآمد و تحت پوشش نهادهای حمایتی است. در این راستا تاکنون یارانه ۷ میلیون نفر حذف شده و برنامه‌ریزی برای حذف یارانه ۱۸ میلیون نفر دیگر در حال انجام است.
* جزئیات طرح حذف یارانه
بر اساس این طرح، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با تهیه لایحه دوفوریتی، فرآیند هدفمندتری را برای حذف یارانه 3 دهک بالای جامعه پیشنهاد کرده است. پیش از حذف یارانه، به سرپرست خانوار اعلام می‌شود که جزو دهک‌های پردرآمد است و به او فرصت داده می‌شود اعتراض خود را ثبت کند. در صورت رد اعتراض پس از بررسی، فرد مشمول جریمه‌هایی مانند قطع معافیت‌های مالیاتی و عدم دسترسی به یارانه‌های دولتی خواهد شد. این اقدام به منظور کاهش نارضایتی اجتماعی و مدیریت بهتر فرآیند حذف یارانه‌ها طراحی شده است.
در بازه زمانی اسفند ۱۴۰۳ تا فروردین ۱۴۰۴، دولت با شارژ 2 مرحله‌ای کالابرگ الکترونیک برای خرید ۱۱ قلم کالای اساسی، سیاستی تازه برای تخصیص یارانه‌ها اتخاذ کرد. این طرح در راستای حمایت از دهک‌های اول تا هفتم، برای هر خانوار امکان بهره‌مندی از یارانه کالایی در 2 مرحله را فراهم کرده است.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده این یارانه غیرنقدی برای دهک‌های اول تا هفتم 2 مرحله اجرا شده و احتمالا ادامه داشته باشد. پیش‌تر احمد میدری تأکید کرده بود که برنامه دولت تداوم شارژ کالابرگ الکترونیک برای ۳۰ درصد جامعه یعنی دهک‌های اول تا سوم است. این تغییرات نشان‌دهنده تلاش دولت برای هدفمندتر کردن یارانه‌ها و کاهش فشار اقتصادی بر اقشار کم‌درآمد است.
در دولت سیزدهم، خانوارها بین دریافت یارانه نقدی ۴۰۰ هزار تومانی (دهک‌های اول تا سوم) و ۳۰۰ هزار تومانی (دهک‌های چهارم تا نهم) یا یارانه غیرنقدی با مبلغ مشابه به اضافه ۲۲۰ هزار تومان یارانه تشویقی حق انتخاب داشتند اما در دولت چهاردهم، علاوه بر یارانه نقدی برای ۷ دهک، کالابرگ الکترونیک نیز به صورت جداگانه برای دهک‌های پایین به مبلغ ۵۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا هفتم به مبلغ ۳۵۰ هزار تومان شارژ شده است.
تغییر در سیاست‌ها نشان‌دهنده حذف یارانه نقدی برای دهک‌های بالای جامعه است، در حالی که یارانه نقدی و غیرنقدی بویژه برای پوشش نیازهای غذایی دهک‌های درآمدی پایین (اول تا سوم) لحاظ شده است. همچنین به نظر می‌رسد دهک‌های چهارم تا هفتم تنها قادر به استفاده از کالابرگ الکترونیک و یارانه غیرنقدی خواهند بود. این سیاست جدید دولت در راستای مدیریت بهتر منابع و حمایت بیشتر از اقشار کم‌درآمد طراحی شده است.
* مصوبه مجلس و تغییر در سیاست‌های بودجه
بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۴، دولت موظف شده است از منابع حاصل از حذف یارانه دهک‌های هشتم، نهم و دهم، اعتبار بیشتری به کالابرگ خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و 3 دهک پایین درآمدی اختصاص دهد. در این تغییر، رویکرد دولت از پرداخت یارانه نقدی به خانوارها به اختصاص کالابرگ الکترونیک برای خرید اقلام ضروری تغییر پیدا کرده است.
در لایحه بودجه همچنین تأکید شده است این اصلاحات نه‌تنها به کاهش بار مالی دولت کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تورم ناشی از پرداخت مستقیم یارانه‌ها را کاهش دهد. حذف ارز ترجیحی برای کالاهای اساسی و تغییر پرداخت یارانه‌ها از غیرمستقیم به مستقیم یکی از چالش‌های قبلی بوده که باعث افزایش تورم شده و اثرات یارانه‌ها را کم‌رنگ کرده است.
* چالش‌ها و موانع اجرایی
یکی از چالش‌های عمده این طرح، تعیین دقیق دهک‌های جامعه و جلوگیری از اشتباه در حذف یارانه‌ها است. به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، برخی افراد فقیر ممکن است به اشتباه جزو دهک‌های بالا قرار گیرند. همچنین تجربه نشان داده افراد ممکن است اقدام به ایجاد خانواده‌های جعلی کنند تا از حذف یارانه‌شان جلوگیری کنند؛ برای مثال، فرد ثروتمند از خانواده حذف شود تا دیگر اعضا یارانه دریافت کنند.
علاوه بر این، پیچیدگی در تغییر ساختار خانواده‌ها و مدیریت اعتراضات نیز به‌عنوان موانع احتمالی در اجرای طرح شناخته شده‌اند. در این راستا، وزارت تعاون در تلاش است با نظارت بیشتر و ارائه راهکارهای منطقی، این مشکلات را کاهش دهد.
* طرح‌های مکمل برای کاهش فقر
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی علاوه بر طرح کالابرگ، برنامه‌های دیگری مانند طرح یسنا را برای حمایت از کودکان دچار سوء تغذیه و زنان باردار اجرا می‌کند. این طرح با همکاری وزارت بهداشت، افراد در معرض خطر سوء تغذیه را شناسایی کرده و ماهانه یارانه پرداخت می‌کند. تاکنون حدود ۱۵۰ هزار زن تحت پوشش این طرح قرار گرفته‌اند و در صورت افزایش بودجه، تعداد افراد تحت پوشش بیشتر خواهد شد.
* دستاوردهای طرح کالابرگ الکترونیک
طرح کالابرگ در 2 مرحله اجرا شده که به این شرح بوده است: در مرحله اول، حدود ۱۵ میلیون خانواده کالابرگ دریافت کرده‌اند که ۲۳ همت از ۲۵ همت اعتبار آن مصرف شده است. در مرحله دوم تاکنون ۶ میلیون خانواده کالابرگ دریافت کرده‌اند و برای دهک‌های ۴ تا ۷ از روز گذشته اجرایی شده است.
وزارت تعاون توانسته نوع کالاهای خریداری شده را رصد کند و نظارت دقیقی بر نحوه مصرف این کالابرگ‌ها داشته باشد.
طرح حذف یارانه 3 دهک بالای جامعه، با هدف تخصیص منابع بیشتر به خانوارهای کم‌درآمد، گامی مهم در جهت عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری اقتصادی است. اجرای صحیح این طرح، همراه با نظارت کافی و مدیریت اعتراضات، می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی کشور کمک کند.
این تغییرات در سیاست‌ها نشان‌دهنده حذف یارانه نقدی برای دهک‌های بالای جامعه است، در حالی که یارانه نقدی و غیرنقدی بویژه برای پوشش نیازهای غذایی دهک‌های درآمدی پایین (اول تا سوم) لحاظ شده است. همچنین به نظر می‌رسد دهک‌های چهارم تا هفتم تنها قادر به استفاده از کالابرگ الکترونیک و یارانه غیرنقدی خواهند بود. این سیاست جدید دولت در راستای مدیریت بهتر منابع و حمایت بیشتر از اقشار کم‌درآمد طراحی شده است.