اگر بلوط نباشد
گروه اجتماعی: گنجینه ارزشمند سبز بلوط‌های زاگرس در حالی رو به زوال و خشکیدگی می‌رود که کارشناسان دلیل اصلی چنین پدیده‌ای را تغییرات اقلیمی، خشکسالی و عواملی چون هجوم ریزگردها و شیوع آفات می‌دانند. از طرفی عوامل غیرطبیعی نظیر بهره‌برداری‌های بی‌رویه و حضور بی‌حد و حصر چرای دام در عرصه جنگلی که به فشردگی خاک و زادآوری جنگل آسیب می‌زند، موجب شده سطح آسیب‌پذیری این اکوسیستم افزایش یابد. مجموعه این عوامل و تخریب‌هایی که از گذشته رقم خورده موجب شده تک تک درختان مقاوم بلوط از نظر ژنتیکی بر اثر خشکیدگی و زوال از پا در آیند و با هجوم آفت‌های ثانویه تیر خلاص به این درختان زده شود و مرگ و زوال این درختان رقم بخورد.
توجه به این مساله مهم تا جایی است که اکنون همه بخش‌ها پای کار آمده‌اند تا برای حفاظت و نجات گنجیه سبز زاگرس نسخه‌ای شفابخش بپیچند. روز گذشته همایش بین‌المللی مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس در دانشکده‌های کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در کرج برگزار شد و مسؤولان، اساتید دانشگاه و کارشناسان در پنل‌های تخصصی تغییر اقلیم و پدیده‌های نوظهور بر توجه به این مهم با راهکارهای کارشناسانه تاکید کردند. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این همایش گفت: جنگل‌های زاگرس در حالت نرمال ظرفیت چرای ۱۶ میلیون رأس دام را دارد اما امروز ۳۶ میلیون رأس دام در این جنگل‌ها چرا می‌کنند.
همچنین تغییر اقلیم هم زوال زاگرس را مضاعف کرده است. رسول اشرفی‌پور اظهار کرد: بیش از ۱۰ میلیون جمعیت و حدود ۲۷ هزار روستا و آبادی در کنار فلات مرکزی ایران در منطقه‌ای حدود ۳۳ میلیون هکتار مستقر هستند که بیشترین اثرگذاری روی سلامت محیط زیست و ساکنان آن مرهون جنگل‌های زاگرس است.
وی افزود: امروز جنگل‌های زاگرس شدیداً نیاز به حفاظت دارد چون آسیب‌هایی که در حال حاضر متوجه جنگل‌های زاگرس شده، بیانگر فشار مضاعفی است که در طول تاریخ طبیعی بر سر این رویشگاه‌ها آمده است. اشرفی‌پور ادامه داد: تغییر اقلیم، این فشارها را در زوال جنگل‌های زاگرس مضاعف‌تر کرده است. از این رو باید برای آن برنامه داشته باشیم. وی گفت: اقدامات موثری در قالب طرح ملی صیانت از جنگل‌های زاگرس شروع شده و در بسیاری از حوزه‌ها همیاری مردمی کمکی در جهت احیا و بازسازی جنگل‌ها بوده است. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اظهار کرد: باید فکری برای تاب‌آوری سکونت‌های زاگرس داشته باشیم، چون وضعیت ناپایداری دارد و یکی از راهکارهای تاب‌آوری موضوع جنگل‌داری اجتماعی است. وی بیان کرد: جنگل‌داری اجتماعی یک الگو و یک حرکت پویاست که در بستر برنامه‌ریزی اجتماعی و اقتصادی طبیعی جنگل‌های زاگرس محقق می‌شود و باید به آن توجه کرد.
اشرفی‌پور بیان کرد: برای تحقق این امر نیاز به انسجام‌بخشی بین دستگاه‌های مختلف داریم و باید در سطح ملی و استانی این موضوع را به وجود بیاوریم. وی در ادامه این همایش با اشاره به آسیب چرای بی‌رویه یادآور شد: امروز ۳۶ میلیون واحد دامی در بوم سازگان زاگرس چرا می‌کنند، در حالی که اگر شرایط در زاگرس نرمال باشد همین ظرفیت بیش از ۱۶ میلیون واحد نیست. این برای نظام دامپروری ما خوب نیست و همچنان این وضعیت را با بی‌تفاوتی ادامه می‌دهیم. وی گفت: این امر نشان می‌دهد مسائل بوم سازگان زاگرس فرابخشی و خارج از حیطه وظایف یک سازمان است و باید در سطح ملی به آن توجه کرد. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از زوال جنگل‌های بلوط خبر داد و گفت: امروز قامت درختان بلوط در جنگل‌های زاگرس به‌شدت کاهش یافته و در بهترین شرایط، ارتفاع پایه‌ها بیشتر از ۴ تا ۵ متر نیست.
* میراث گران‌بهای زاگرس در معرض نابودی است
همچنین رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در این همایش گفت: جنگل‌های زاگرس در معرض تهدیدات جدی ناشی از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی قرار دارد. دکتر مقداد جورغلامی افزود: جنگل‌های زاگرس، به‌عنوان ریه‌های تنفسی غرب ایران، نه‌‌تنها نگهبان تنوع زیستی بی‌نظیری هستند، بلکه نقشی کلیدی در تعدیل آب‌وهوا، حفظ منابع آب و تداوم زندگی میلیون‌ها انسان ایفا می‌کنند. وی افزود: با این حال متأسفانه این گنجینه سبز در معرض تهدیدات جدی ناشی از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی ناپایدار قرار دارد. جورغلامی ادامه داد: تغییر اقلیم یک چالش جهانی مهم و چندوجهی است که عمدتا ناشی از افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از فعالیت‌های انسانی مانند فرآیندهای صنعتی، سوخت‌های فسیلی و تغییرات کاربری زمین است. رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه جنگل‌های زاگرس، گهواره تمدن و زیست‌کره منحصر به فرد ایران است، بیان کرد: ناحیه رویشی زاگرس با وسعت ۵ تا ۶ میلیون هکتار در ۱۰ استان غربی کشور گسترش دارد و ۳۰ میلیون نفر در این ۱۰ استان زندگی می‌کنند. مساحت این ۱۰ استان، تقریبا ۳۰ درصد مساحت کشور است.
وی گفت: عرصه‌های جنگلی زاگرس که از مهم‌ترین رویشگاه‌های طبیعی و منشأ پرآب‌ترین رودخانه‌های کشور محسوب می‌شود، در سالیان اخیر به دلایلی، چون خشکسالی مداوم، بروز آفات و بیماری‌ها، آتش‌سوزی‌ها و تخریب‌های گسترده با شرایطی بحرانی مواجه شده که در صورت عدم اتخاذ تدابیر صحیح و اقدامات مناسب، موجب به‌هم خوردن تعادل زیستی و اکولوژیکی بوم سازگان زاگرس خواهد شد. وی با بیان اینکه جنگل‌های زاگرس گستردگی بیش از ۶ میلیون هکتار دارد، اظهار کرد: این محدوده منبع حیات ۴۰ میلیون نفر است. رودخانه‌های پرآبی مانند کارون، کرخه و زاینده‌رود و سفره‌های زیرزمینی، حیات جوامع انسانی از شمال غرب تا خوزستان را تأمین می‌کند. وی افزود: زاگرس حافظ تنوع زیستی کم‌نظیر ملی و جهانی است و میزبان ۵۳ گونه گیاهی بومی است.
جورغلامی ادامه داد: این جنگل‌ها سالانه میلیون‌ها تن کربن جذب کرده و از گرمایش بیشتر جلوگیری می‌کنند و هویت تاریخی و فرهنگی بوده و تمدن‌های کهن در سایه این جنگل‌ها رشد کرده است اما امروز این میراث چند میلیون ساله در معرض نابودی بی‌بازگشت قرار دارد. رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران درباره تغییر اقلیم زاگرس یادآور شد: تغییرات اقلیمی دیگر یک پیش‌بینی دور نیست و واقعیتی ملموس در زاگرس است. تغییرات آب‌وهوایی، جنگل‌ها را در برابر عوامل استرس‌زای غیرزیستی و زیستی مانند آتش‌سوزی‌های جنگلی و آفات آسیب‌پذیرتر کرده است. وی با اشاره به کاهش بارندگی طی ۲۰ سال اخیر گفت: افزایش دما، آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه و نابودی چندصد هزار هکتاری جنگل‌های زاگرس را طی چند دهه اخیر بر اثر ترکیب تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی رقم زده است. جورغلامی گفت: همچنین پدیده‌های نوظهور مثل شیوع آفات مرگبار و تهاجم گونه‌های مهاجم و فرونشست زمین و نیز گرد و غبارهای نمکی از جمله عوامل تهدید‌کننده محیط زیست زاگرس است.
* تامین 40 درصد آب شیرین ایران در منطقه زاگرس
سیدیوسف مرادی، مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی منابع طبیعی کشور در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: جنگل‌های زاگرس بیش از 40 درصد آب شیرین ایران را تامین می‌کنند و درختان بلوط نمی‌گذارند آب تبخیر شود، از طرفی عمده رودخانه‌های ایران در منطقه زاگرس هستند. وی در ادامه گفت: اطراف ایران نقاط بحرانی ریزگردهاست که از کشورهای عراق، سوریه، عربستان و یمن گرد و غبار به کشور وارد می‌شود ولی تنها سدی که باعث شده گرد و غبار به شکل وسیع نتواند وارد فلات مرکزی ایران شود، جنگل‌های زاگرس است به طوری که هر هکتار جنگل‌های زاگرس 28 تن گرد و غبار را در سال کنترل می‌کند و اگر زاگرس نبود به دلیل هجوم ریزگردها خیلی از استان‌های کشور خالی از جمعیت می‌شد.
مرادی با بیان اینکه برگزاری چنین همایش‌هایی به منظور برجسته کردن زاگرس و اهمیت به حفاظت جنگل‌های این منطقه است افزود: توجه به این مساله باعث می‌شود ساختار حکمرانی، نمایندگان مجلس و همه دستگاه‌ها برای حفاظت از جنگل‌های زاگرس به عنوان مساله مهم و حتی امنیتی از ابعاد مختلف به آن بیندیشند.
وی خاطرنشان کرد: عمر جنگل‌های زاگرس بالا رفته ولی متاسفانه در مقابل زادآوری در این حوزه صفر است، چنین مساله‌ای یعنی عدم زادآوری جنگل‌های بلوط در زاگرس باعث شده در صورت بی‌توجهی به حفظ آن طی دهه‌های آینده تمام جنگل‌های بلوط در ایران از بین برود. مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی منابع طبیعی کشور افزود: توجه به حفاظت و احیای جنگل‌های زاگرس تا جایی است که اکنون وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، امور خارجه، علوم و سازمان‌های محیط‌زیست و برنامه و بودجه پای کار آمده‌اند.
وی افزود: هر درخت بلوط میزان ارزش زیستی آن در سال 200 هزار دلار یعنی معادل 2 کیلوگرم طلاست ولی سالانه برای هر درخت 5 هزار تومان هزینه می‌شود. بنابراین توجه به حفاظت از جنگل‌های زاگرس بسیار مهم و حیاتی است که با ترویج و فرهنگ‌سازی، همچنین مشارکت عمومی می‌توان به اهداف مورد نظر رسید.