سعیده اسدیان: در روزهایی که خبر ثبت جهانی چند روستای ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو بازتاب گسترده‌ای یافته، نگاه‌ها بار دیگر به سوی گنجینه‌های ناشناخته این سرزمین جلب شده است؛ روستاها و محوطه‌هایی که هرکدام در دل خود تاریخی کهن، فرهنگی پویا و مناظری چشم‌نواز را پنهان کرده‌اند.
در کنار نام‌های آشنایی چون ماسوله، ابیانه و کندوان، روستاها و محوطه‌هایی وجود دارند که کمتر دیده شده‌اند؛ در گوشه‌گوشه این سرزمین، روستاهایی هستند که هنوز صدای آسیاب‌های قدیمی، بوی نان تنوری و رنگ زندگی اصیل ایرانی در آنها جاری است.
* 2500 سال تاریخ در قلب یک روستا
یکی از این گنجینه‌ها، روستای «کنزق» است؛ جایی در 3 کیلومتری شهر سرعین که در ارتفاعات آن، سبلان قابل دیدن است.
دستکندها و غارهای کهن در این روستا مربوط به 2500 سال قبل و هزاره اول قبل از میلاد است؛ نمونه‌ای از زیست کهن انسان در دل کوه و خاک. در دل صخره‌ها و تپه‌های کنزق، نمونه‌های زیادی از غارهای دستکند انسان‌های باستانی جا خوش کرده و حفره‌های گوناگون و متغیر بر دیواره غارها، نشان از سکونت و ذخیره‌سازی مواد غذایی دارد.
در واقع این غارها حاصل نبوغ انسان‌هایی هستند که یاد گرفتند زمین را بشکافند و در دل آن زندگی کنند اما متاسفانه در زلزله سال 1375 روستای کنزق متروکه شد و کنزق جدید در جوار روستای قدیمی شکل گرفت و اهالی هم به روستای جدید مهاجرت کردند اما غارهای این محوطه باستانی همچنان توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.
«کهنه کنزق» جان می‌گیرد
یکی از اهالی روستای کنزق می‌گوید: این روستا که مورد توجه بسیاری از تورهای گردشگری از اروپا، آمریکا و شرق آسیا قرار گرفته بود، سال 90 ثبت ملی شد اما مثل بسیاری از آثار و محوطه‌های ثبت ملی به حال خود رها شد.
سیدروح‌الله محمدی، رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل در گفت‌وگو با «وطن امروز» اظهار کرد: این روستا بعد از زلزله سال 75 متروکه و به کهنه کنزق مشهور شد، 8 دی‌ماه سال 90 با شماره ثبت 30691 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و تبدیل به پایگاه ملی میراث فرهنگی شد.
رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل با بیان اینکه بیش از 40 دستکند در این محوطه وجود دارد، تصریح کرد: 12 دستکند مستندنگاری شده و 5 مورد از آنها قابل بازدید برای گردشگران است.
محمدی با بیان اینکه تنها یک فصل کاوش در این روستا انجام شده، افزود: چون این روستا به پایگاه ملی میراث فرهنگی شده، طرح‌های پژوهشی آن در حال انجام است اما فعلاً اولویت ما ایمن‌سازی 5 غار قابل بازدید و بهبود راه‌های دسترسی به آنهاست. وی تأکید کرد: کاوش‌ها فعلاً متوقف شده تا طرح کلی در شورای فنی به تصویب برسد، بعد از آن در کنار کارهای مرمت و حفاظت، کاوش‌های باستان‌شناسی هم انجام می‌شود. وی خاطرنشان کرد: در بدو ورود به این روستا شما خانه‌های خشتی دوره معاصر را می‌بینید اما در زیر آنها دستکندهایی است که طی کاوش باستان‌شناسی سال 97 روی 5 مورد از آنها، یافته‌های سفالی نشان داده شده که قدیمی‌ترین آثار به دست آمده مربوط به هزاره اول قبل از میلاد و توسعه آن در قرون میانی اسلامی بوده است.
* دستکندها مالک خصوصی دارند
علیرضا عبداللهی، معاون میراث فرهنگی استان اردبیل در گفت‌وگو با «وطن امروز» با بیان اینکه تعداد قابل توجهی از دستکندهای روستای کنزق مالک خصوصی دارد، گفت: به‌رغم اینکه مالکان خصوصی همکاری خوبی نداشتند اما با این حال ما آنجا را به عنوان پایگاه ملی معرفی کردیم، هرچند که تخریب‌های انجام‌شده را انکار نمی‌کنیم اما قرار گرفتن این محوطه تحت حمایت و حفاظت میراث فرهنگی موجب شد تا از تخریب بیشتر جلوگیری شود.
وی افزود: املاک کنزق به دلیل نزدیکی به سرعین ارزش اقتصادی بالایی دارد و مالکان به دنبال این هستند تا خانه‌های خود را تخریب و به جای آن هتل‌آپارتمان بسازند، از سوی دیگر تملک خانه‌ها توسط وزارت میراث فرهنگی نیازمند بودجه است؛ این در حالی است که در بحث تملک عرصه‌های تاریخی هزاران نقطه در کشور داریم که در اولویت تملک هستند اما به دلیل کمبود بودجه، هنوز این اتفاق رخ نداده است.
* صدور مجوزهای گردشگری با تصویب حریم
عبداللهی تصریح کرد: ما چند بار از افراد فعال در سرعین دعوت کردیم و حتی گروهی در قالب تعاونی هم شکل گرفت، طرحی هم آوردند اما آن هم به انسجام عملی نرسید. معاون میراث فرهنگی استان اردبیل با بیان اینکه ما حریم مصوب حفاظت و احیای مجموعه دستکندها را در شورای حریم استان تصویب کرده‌ایم، افزود: اگر طی 3-2 ماه آینده در تهران هم این حریم را تصویب کنیم، این اقدام راهگشای ما در صدور مجوزهای گردشگری پیرامون این مجموعه خواهد بود.
* اعتبار 2 میلیاردی برای ساماندهی «کنزق»
وی با اشاره به نورپردازی‌های انجام‌شده و آماده‌سازی چند دستکند برای بازدید گردشگران گفت: باید از میراث استان در حد توانی که دارد انتظار داشت، کنزق به‌رغم نبود بودجه باز هم پیشرفتهای زیادی داشته اما قطعاً اگر اعتبار و نیروی انسانی مناسب به ما برسد، روزهای خوبی در انتظار این مجموعه ثبت ملی خواهد بود.
عبداللهی تأکید کرد: نگاه مالکان به خانه اقتصادی اما نگاه ما یک داشته فرهنگی است و خیلی سخت است بخواهیم نگاه مالکان را با خود همراه کنیم.
وی درباره بودجه مورد نیاز برای ساماندهی کنزق گفت: برآورد ما برای شروع کار، پایش تصویری میدانی، برق‌کشی برای کل دستکندها و استقرار نیرو، ۲ میلیارد تومان است.
به گزارش «وطن امروز»، کنزق نه فقط یک روستا، بلکه سندی زنده از تاریخ و تمدن ایرانی است.
در جغرافیای گردشگری ایران، اگر یک سو کندوان و مراغه باشند، بی‌شک سوی دیگرش کنزق است؛ دهکده‌ای که هنوز صدای زندگی از دل غارهایش می‌آید.
لزوم تدوین نقشه جامع توسعه گردشگری دریایی
ایران با برخورداری از بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی و ارتباط دریایی با ۱۱ کشور می‌تواند به یکی از مقاصد مهم گردشگری دریایی در منطقه تبدیل شود. معاون گردشگری کشور با تأکید بر تدوین نقشه جامع گردشگری دریایی گفت: ایران با ۵۸۰۰ کیلومتر ساحل، ظرفیت تبدیل‌شدن به قطب گردشگری دریایی منطقه را دارد.
در نشست هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور که با حضور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور و استانداران استان‌های ساحلی کشور برگزار شد، انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری کشور با تشریح رویکردهای جدید وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در حوزه گردشگری ساحلی و دریایی، بر لزوم هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی برای تحقق سیاست‌های اقتصاد دریامحور تأکید کرد. وی با اشاره به ظرفیت‌های بی‌نظیر ایران در سواحل خزر، عمان و خلیج فارس گفت: ایران با برخورداری از بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی و ارتباط دریایی با ۱۱ کشور همسایه، می‌تواند به یکی از مقاصد مهم گردشگری دریایی در منطقه تبدیل شود. توسعه متوازن زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری پایدار در سواحل جنوبی و شمالی کشور، از ارکان کلیدی تحقق اقتصاد آبی و ایجاد اشتغال پایدار در جوامع محلی است. محسنی‌بندپی با اشاره به فعالیت‌های انجام‌شده در معاونت گردشگری اظهار داشت: در راستای اجرای بند «ج» ماده ۸۳ قانون برنامه هفتم توسعه، 3 جلسه میز ملی گردشگری دریایی برگزار شده و شیوه‌نامه اجرایی توسعه گردشگری ساحلی و دریایی برای طرح در شوراهای استانی تدوین و ابلاغ‌شده است. همچنین شناسایی روستاهای ساحلی برای ثبت جهانی، راه‌اندازی دبیرخانه ملی پرنده‌نگری، تشکیل میز گردشگری آبی و دریایی و همکاری با سازمان بنادر و دریانوردی برای تعریف مسیرهای گردشگری بین جزایر از جمله اقدامات اخیر این معاونت بوده است. معاون گردشگری کشور با تأکید بر لزوم توجه به الگوهای موفق جهانی در این حوزه افزود: مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد در اتحادیه اروپایی، گردشگری دریایی سهم چشمگیری در رشد اقتصادی دارد، به‌گونه‌ای که سال ۲۰۲۳ ارزش افزوده این بخش به ۸۲ میلیارد یورو رسیده است. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از این تجارب، ضمن حفظ محیط‌زیست ساحلی و تنوع زیستی، زمینه‌ساز توسعه اشتغال، سرمایه‌گذاری سبز و افزایش سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی شود.
وی با تأکید بر ضرورت تهیه برنامه جامع توسعه گردشگری دریایی اظهار داشت: تهیه مسیرهای ملی و بین‌المللی گردشگری دریایی، برگزاری رویدادهای مشترک ساحلی، تسهیل شرایط صدور مجوز برای شناورهای تفریحی، توسعه اسکله‌های گردشگری و ایجاد بازارچه‌های صنایع‌دستی در مناطق ساحلی از جمله محورهای اصلی این برنامه است. گردشگری دریایی نه‌تنها به رونق سفر و معیشت ساحل‌نشینان منجر می‌شود، بلکه نقشی مؤثر در دیپلماسی فرهنگی و تقویت روابط منطقه‌ای ایران دارد.