دکتر حمیدرضا اسماعیلی: حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تحلیل روانشناسی نفوذ خلقیاتی را که موجب انفعال می‌شود از عوامل نفوذ و خلقیاتی مانند احساس عزت و خودباوری را از موانع روانشناختی نفوذ معرفی می‌کنند. در حقیقت این موضوع هم در سطح فردی مطرح است و هم در سطح اجتماعی. مثلاً میان ترس و نفوذ نیز رابطه مستقیمی وجود دارد و دشمن در آدمی که می‌ترسد نفوذ می‌کند. (بیانات در مراسم سالگرد رحلت امام خمینی(ره)، 14خرداد91)
آیت‌الله خامنه‌ای رفاه‌طلبی مسؤولان را از جمله عوامل مهم فردی گسترش نفوذ می‌دانند؛ با این استدلال که رفاه‌طلبی موجب غفلت از نفوذ و کمین دشمن می‌شود. (بیانات در دیدار مسؤولان نظام جمهوری اسلامی ایران، ۱۶مرداد90) از نمونه مواردی که آیت‌الله خامنه‌ای در بیان معنای نفوذ بر آن تأکید دارند، تقابل آن با معنا و احساس استقلال‌خواهی است. ایشان معتقدند در درون اجرای پروژه نفوذ حس استقلال‌خواهی از بین می‌رود؛ چه در سطح مسؤولان و دولتمردان و چه در سطح مردم و جامعه. لذا ایشان تأکید دارند در دل این پروژه می‌خواهند «باور به استقلال را عوض کنند» و تلقین این باور را اصل پروژه «نفوذ» می‌دانند که اکنون در حال انجام است. (بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى، 20اسفند94)
 روش‌های نفوذ بر نخبگان سیاسی
آیت‌الله خامنه‌ای ابزار نفوذ در سطح نیروهای سیاسی را در 3 ابزار و روش «تطمیع و تهدید و فریب» خلاصه می‌کنند و می‌افزایند: «تجربه‌ها نشان داده است در میان خواص، هستند کسانی که این ابزارها در آنان کارگر می‌شود و ترس و طمع و غفلت، آنان را دانسته یا ندانسته به خدمت دشمن درمی‌آورد.» لذا در اینجا دیگر صحبت از نفوذ در جامعه و فرهنگ آن نیست بلکه نفوذ در نیروهای سیاسی‌ای است که قبلاً شاید خود از نیروهای انقلابی بوده‌اند و اکنون بر اثر این سیاست‌ها تغییر موضع داده‌اند و به نیروهای ضدانقلاب داخلی تبدیل شده‌اند که این خود مهم‌ترین خطر برای انقلاب محسوب می‌شود که می‌تواند ساختار و ماهیت نظام سیاسی کشور را تغییر دهد. (پیام به کنگره عظیم حج، 14آبان90)
آیت‌الله خامنه‌ای همچنین کاربست این روش‌ها را  در جایی می‌دانند که این نفوذ غیرعامدانه و غیرآگاهانه باشد. به‌طور مثال وقتی رسانه‌های غرب به تعریف از یک جریان علیه جریان دیگر می‌پردازند، اولاً با این تعریف‌ها در انجام مقاومت فرد ایجاد تردید می‌کنند و در ثانی میان آنها ایجاد اختلاف می‌کنند. (بیانات در دیدار مردم نجف‌آباد، 5 اسفند94)
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از منظر و سطحی دیگر «ایجاد اختلاف»، «ایجاد خشونت»، «بدنام کردن اسلام» و «تجزیه کشورهای اسلامی» را از مهم‌ترین روش‌های نفوذ دشمن در جهان اسلام معرفی می‌کند که چگونگی انجام آن هم توسط نهادهایی که در این باره تأسیس کرده‌اند انجام می‌شود. (بیانات در دیدار مسؤولان و دست‌اندرکاران حج‌، 31مرداد94) البته ایشان در جای دیگری ایجاد اختلاف را برنامه و هدف دیگری در کنار نفوذ معرفی می‌کنند و آن دو را در کنار هم دو نقشه مهم دشمن در منطقه معرفی می‌کنند. (بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی، 26مرداد94)
آیت‌الله خامنه‌ای اختلاف‌افکنی را از سیاست‌های قدیمی غرب اعلام می‌کنند: «متبحر و کارشناس کامل این کار» انگلیسی‌ها هستند. ایشان در این سیاست انگلیس را بر سایرین و حتی آمریکایی‌ها سرآمد می‌دانند. (بیانات در دیدار دانش‌آموزان‌ و دانشجویان، 10آبان 91)
تجزیه‌طلبی و نفوذ
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای میان تجزیه‌طلبی و نفوذ نیز رابطه معناداری قائل هستند و معتقدند بخشی از سیاست نفوذ با هدف تجزیه کشورهای منطقه مانند عراق و سوریه به کشورهای کوچک‌تر است. درباره این دو کشور اظهارات مقامات آمریکایی نیز وجود داشت که آیت‌الله خامنه‌ای آن را گواه این سیاست آمریکا در منطقه می‌گیرند. البته ایالات متحده از آغاز قرن 21 درباره تجزیه ایران هم که از جمله کشورهای خاورمیانه است در طرح خاورمیانه بزرگ و خاورمیانه جدید سخن گفته بود. ایشان اعلام می‌کنند ایران همانطور که در مقابل نفوذ آمریکا در داخل ایستاده است در مقابل نفوذ آمریکا در منطقه در موضوع تجزیه‌طلبی نیز ایستاده است که موضوع مهم سوریه و عراق و حمایت ایران از مقاومت در منطقه بیانگر این مطلب است. (بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی، 26مرداد94)
در ادامه مطالب نفوذ و تجزیه‌طلبی و در بیان نمونه ایران، آیت‌الله خامنه‌ای به مسائل قومیتی اشاره می‌کنند و اینکه «دشمن از روز اول» پس از انقلاب با ایجاد مسائل مناطق کردنشین روی آن تکیه کرد. حضرت معظم له در تحلیل اینکه چرا این سیاست از ابتدا برگزیده شده به دو دلیل اشاره می‌کنند: «یکی به‌خاطر قومیت، یکی به‌خاطر مذهب.» ایشان می‌افزایند: آنها «امیدوار بودند بتوانند از این نقطه نفوذ کنند؛ در بلوچستان به یک نحو، در ترکمن‌صحرا به یک نحو، در کردستان به یک نحو. این اسناد و مدارک فراوان مربوط به منطقه کردستان که در نهانخانه‌های امنیتی رژیم طاغوت بود، همه افتاد دست ما؛ ما فهمیدیم سیاست‌های اینها آنجا چه بوده است». (بیانات در دیدار اعضای ستاد کنگره گرامیداشت شهدای پیشمرگان مسلمان کرد، 14اردیبهشت94)
 نفوذ و نقش سفارتخانه‌ها
در پیشبرد برنامه نفوذ، آیت‌الله خامنه‌ای نقش سفارتخانه‌های دولت‌های استعماری بویژه انگلیس و آمریکا را برجسته می‌دانند. ایشان حتی سال 86 یعنی 2 سال پیش از حوادث سال 88 به این موضوع اشاره می‌کنند که چگونه سفارتخانه‌های این دولت‌ها تبدیل به کانون بحران‌سازی و ایجاد آشوب در کشورهای مخالف خویش می‌شوند. در آن مقطع رهبر حکیم انقلاب به تجربه حدود 2 دهه پیش چین استناد می‌کنند و مصداق و شاهد مثال خود را چین قرار می‌دهند. پدیده‌ای که 2 سال بعد در ایران رخ داد و این‌بار به دلیل باز نبودن سفارت آمریکا در ایران نقش برخی سفارتخانه‌های دیگر و بویژه انگلیس به طور برجسته مشاهده شد و رهبری نیز در آن دوره بارها به آن اشاره کردند اما به طور کلی آیت‌الله خامنه‌ای در تمام ادوار رهبری با بیان این موارد در پی آن بوده‌اند که نشان دهند رابطه با آمریکا و راه ‌انداختن سفارت آن دولت در ایران با این شرایط چگونه می‌تواند تحولات نفوذ را تسریع بخشد. فرمایش رهبری اشاره به این مطلب بود که وجود این سفارتخانه‌ها محلی می‌شود تا دولت‌های سلطه‌جو ساده‌تر بتوانند در میان نیروهای سیاسی نفوذ و یارگیری کنند. ایشان به این موضوع نیز اشاره می‌کنند که نفس رابطه و بازگشایی سفارت از خصومت و دشمنی طرف مقابل نمی‌کاهد و تنها به قدرت آن برای نفوذ و ضربه زدن می‌افزاید. نمونه مهمی که رهبری در این باره مثال می‌زنند دولت بعثی عراق است که به رغم روابط با آمریکا حتی تا سرنگونی آن دولت نیز پیش رفت. (بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه‌های استان یزد، 13دی86)
 مذاکره و نفوذ
آیت‌الله خامنه‌ای در تبیین مباحث خود درباره نفوذ، بر رابطه بسیار مهم و معنادار مذاکرات با آمریکا و پدیده نفوذ تأکید داشته‌اند. ایشان برای روشن کردن مساله تأکید می‌کنند ماجرای آمریکا با دولت‌ها و حتی دشمنان دیگر تفاوت دارد. مذاکرات با آمریکا شرایط و ویژگی‌های خودش را دارد و قابل قیاس با طرف‌های دیگر نیست. متناسب با ماهیت روابط و مذاکرات، هدف آمریکا نفوذ در بخش‌های مختلف کشور از جمله اقتصاد و فرهنگ است. آیت‌الله خامنه‌ای تصریح دارند در مذاکرات هسته‌ای نیز حتی در بخش‌هایی نفوذ صورت گرفته است. به عبارت دیگر دوران جدیدی که نقطه عطفی شد در بیان نظریه نفوذ توسط آیت‌الله خامنه‌ای دقیقاً مقارن با بحث مذاکرات هسته‌ای با آمریکا بود و به همان دلیل هم بود که از سال 92 و با تشکیل دولت نومحافظه‌کار یازدهم، پرداختن به این مساله توسط رهبر انقلاب در اولویت قرار گرفت. گزیده آنکه آیت‌الله خامنه‌ای مهم‌ترین دلیل مخالفت با رابطه و مذاکره با آمریکا در طول چند دهه گذشته را جلوگیری از نفوذ و پایان انقلاب معرفی می‌کنند. به همین دلیل هم هست که واژگانی چون «نفوذ»، «مذاکره با آمریکا» و «ضدانقلاب‌های داخلی» با هم قابل فهم هستند و در یک سلسله نظام واژگانی قرار می‌گیرند. (بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان، 15مهر94)
آیت‌الله خامنه‌ای تصریح دارند در جمهوری اسلامی، هستند افرادی که بر خلاف آموزه‌های اسلامی و انقلابی «اصرار دارند این شیطان بزرگ را با این خصوصیات که از ابلیس بدتر است بزک کنند و به شکل فرشته وانمود کنند». ایشان با مخاطب قرار دادن آنان می‌گویند: «دین به‌کنار، انقلابی‌گری به‌کنار؛ وفاداری به مصالح کشور چه می‌شود؟ عقل چه می‌شود؟ کدام عقلی و کدام وجدانی اجازه می‌دهد انسان قدرتی مثل قدرت آمریکا را به‌عنوان دوست، به‌عنوان مورد اعتماد، به‌عنوان فرشته نجات انتخاب کند؟» (بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان، 15مهر94)
آیت‌الله خامنه‌ای تصریح می‌کنند یکی از اهداف نفوذ مبتنی بر مذاکرات نفوذ امنیتی است. در حقیقت هدف دشمن این است که با نفوذ در حوزه دفاعی قدرت نظامی کشور را کاهش دهد. به بیان آیت‌الله خامنه‌ای دشمن به بهانه نظارت و بازرسی در پی آن است که توسعه قدرت نظامی کشور را متوقف کند. بر همین اساس به نیروهای نظامی، دولت یازدهم و مذاکره‌کنندگان تأکید می‌کنند مانع نفوذ امنیتی شوند. (بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، 20فروردین94)
آیت‌الله خامنه‌ای هدف دیگر و از مهم‌ترین اهداف نفوذ در انقلاب اسلامی از این طریق را «به رسمیت شناختن اسرائیل و سلطه آمریکا در منطقه» می‌داند که خود به منزله پایان انقلاب اسلامی تلقی می‌شود. ایشان اساساً همین را اصل تعریف «نفوذ» قرار می‌دهد و بنا به هدف مهم آنها می‌فرمایند «نفوذ یعنی به رسمیت شناختن اسرائیل و سلطه آمریکا در منطقه». (بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان، 14آبان76)
مذاکرات هسته‌ای و نفوذ
از ویژگی‌های دوره نومحافظه‌کاران که آیت‌الله خامنه‌ای در آن نسبت به نفوذ هشدار می‌دادند، انجام مذاکرات با آمریکا در موضوع هسته‌ای بود. در حقیقت در نگاه ایشان میان پدیده نفوذ و مذاکرات هسته‌ای رابطه معناداری وجود داشت. ایشان نه تنها این پروژه را در ابعاد ایران بلکه در سطح منطقه می‌دانستند. مطابق هشدارهای رهبری قرار بود طی مذاکرات هسته‌ای فرآیندی در ایران و منطقه آغاز شود که همراه با آن برنامه نفوذ، عملیاتی شود: «آمریکایی‌ها برای بعد از دوران مذاکرات هسته‌ای، یک نقشه برای داخل ایران داشتند، یک نقشه برای منطقه.» اما باید توجه داشت که نقشه منطقه هم متناسب با ایران و سیاست خارجی آن تعریف شده بود. آیت‌الله خامنه‌ای علت را این می‌دانند که این ایران است که در منطقه مقابل سلطه غرب ایستاده است. (بیانات در دیدار مردم نجف‌آباد، 5 اسفند94)
آیت‌الله خامنه‌ای چون مذاکره با آمریکا را تنها راهی برای نفوذ آمریکا می‌دانستند با مذاکره جز بر سر موضوع هسته‌ای که آن هم به ضرورت رخ داده بود مخالفت می‌کردند. به عبارت بهتر، اگر آن ضرورت نیز رخ نمی‌داد حتی بر سر موضوع هسته‌ای هم نباید مذاکره می‌شد، زیرا ایشان هدف از مذاکرات توسط آمریکا را نفوذ با هدف پایان بخشیدن به ابعاد داخلی و منطقه‌ای انقلاب اسلامی می‌دانند: «مذاکره بهانه است، مذاکره وسیله برای نفوذ است، مذاکره وسیله برای تحمیل خواست‌هاست. ما فقط در قضیه هسته‌ای به دلایل مشخصی که مکرر هم این دلایل را ذکر کرده‌ایم، موافقت کردیم بروند مذاکره کنند... اما در عرصه‌های دیگر ما اجازه مذاکره ندادیم و با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم». (بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، 18شهریور94)
آیت‌الله خامنه‌ای در نفوذ مرتبط با مذاکرات به طور ویژه از 3 نفوذ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نام می‌برند و پیرو آن اعلام می‌کنند توانستیم جلوی آن را سد کنیم. (بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی، 26مرداد94)
جمع‌بندی: روش‌های مقابله با نفوذ
از نگاه آیت‌الله خامنه‌ای مهم‌ترین خطر در مساله نفوذ به خطر افتادن منافع ملی است، زیرا «اگر استکبار و دستگاه سلطه توانست بر کشوری تسلط یابد و در آن نفوذ کند، منافع آن ملت، دیگر نادیده گرفته خواهد شد». (بیانات در اجتماع بزرگ مردم اراک). ایشان آگاهی‌رسانی و جلوگیری از نفوذ را از وظایف دولت اسلامی می‌دانند تا طی آن از نفوذ جلوگیری شود: «دولت اسلامی موظف است جامعه را با فرهنگ بالاتر و معلومات عمیق‌تر و آگاهی‌های همگانی مجهز کند و بدین وسیله جلوی نفوذ فرهنگ بیگانه را بگیرد». (خطبه‌های نماز جمعه تهران)
ایشان متناسب با انواع نفوذها و کیفیت‌هایی که مطرح شد روش‌هایی را برای مقابله با نفوذ معرفی می‌کنند که از جمله این موارد «روشنگری» است: «روشنگری بدون اتهام، بدون تهمت زدن، بدون مصداق معین کردن». (بیانات در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور، 14دی94). به عبارت دیگر چون در اینجا اصالت با فعل است و نه فاعل روشنگری بدون تعیین مصداق به‌عنوان روش مقابله معرفی می‌شود که چاره آن هم بیان و تبیین این مساله است. درحالی‌که اگر برعکس بود یعنی اصالت با فاعل بود بدون ضرورت و نیاز مبرم به «روشنگری» باید با فاعلان آن برخورد می‌شد.
اما این روش مقابله با نفوذ ممکن است دلایلی داشته باشد که عبارتند از:
1- تکثر و زیادی فاعلان که زمینه را برای برخورد با فاعلان سد می‌کند. این پدیده بویژه در نفوذ فرهنگی محسوس است.
2- چهره، نام و جایگاه فاعلان که به نوعی برای آنان مصونیت ایجاد و از این جهت برخورد با آنان را دشوار کرده است. این پدیده به طور ویژه در نفوذ سیاسی و اقتصادی، یعنی همان طبقه الیگارشی دیده می‌شود.
بر این اساس به نظر می‌رسد تنها در نفوذ امنیتی است که برخورد با فاعلان در کنار برخورد با پدیده نفوذ اهمیت می‌یابد و از 2 مشکل فوق برخوردار نیست.
آنچه در فرآیند نفوذ رخ می‌دهد و برای انجام آن ضرورت می‌یابد مقابله با افراد و تشکیلاتی است که در مقابل نفوذ می‌ایستند و مثلاً آنها را به «تندروی و افراطی‌گری» متهم می‌کنند. آیت‌الله خامنه‌ای این بخش از فرآیند نفوذ را که با تبلیغ علیه این جریان همراه است «مکمل نفوذ» معرفی می‌کنند. (بیانات در دیدار فرماندهان گردان‌های بسیج، 14آذر94)
آیت‌الله خامنه‌ای اصل مقابله با پدیده نفوذ را در آیه‌ای می‌دانند که می‌فرماید: «و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم». ایشان در تفسیر آیه می‌گویند: «معنایش این نیست که حتماً بایستی دشمن را آدم به کلی پامال و سرکوب کند؛ نه! یک وقت اقتضای سرکوب دارد، یک وقت هم اقتضای سرکوب ندارد اما در همه حال باید در مقابل دشمن سرسخت بود». (بیانات در جمع قاریان قرآن در روز اول ماه رمضان‌، 31مرداد88). ایشان همچنین با استناد به آیه‌ای دیگر از قرآن از مهم‌ترین روش‌های مقابله با نفوذ را افزایش قدرت معرفی می‌کنند. ایشان با استناد به قرآن که به مسلمانان امر می‌کند: «وَ اَعِدوا لَهُم ما اسْتَطَعتُم مِن قُوه وَ مِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِه‌ عَدُو اللهِ وَ عَدُوکُم» چنین نتیجه می‌گیرند که: «باید حضور شما، وضعیت شما، حرکت شما جوری باشد که دشمن را دچار رعب کند... باید جوری حرکت کنید که او احساس کند نمی‌تواند نفوذ کند». (بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان، 15مهر94)
آیت‌الله خامنه‌ای «هم‌افزایی دستگاه‌های مسؤول» برای کمک به یکدیگر و «هم‌افزایی دستگاه‌های مسؤول با مردم» و نیز داشتن «روحیه امید، کار و تلاش، شناخت رخنه‌های اقتصادی، رخنه‌های فرهنگی و رخنه‌های امنیتی» را «عناصر قوت» برای مقابله با پدیده نفوذ معرفی می‌کنند. (بیانات در دیدار مسؤولان نظام، 16تیر93)
آیت‌الله خامنه‌ای، اسلام و ایمان را از مهم‌ترین موانع نفوذ در حوزه سیاسی و بویژه فرهنگی می‌دانند. در حوزه سیاسی سیاستمدار و دولتمردی که صاحب ایمان است برابر تهدید و تطمیع دشمن عقب نمی‌نشیند و در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی متأثر از خواست دشمن تصمیم نمی‌گیرد. در حوزه فرهنگی هم که بیشتر جامعه را مخاطب می‌دانند، آن باورها و ارزش‌ها مانع پذیرش و رشد نظام باورها و ارزش‌های دشمن می‌شود: «مخالفت دشمن با اسلام به‌خاطر این است که می‌دانند معارف اسلامی، احکام اسلامی در مقابل آنها سد مستحکمی درست کرده است. با ملت ما مخالفند، چون ملت در مقابل آنها مثل کوه ایستاده است. با هرکسی در میان ملت که در مقابل دشمن ایستادگی بیشتری داشته باشد، بیشتر مخالفند. با عناصر مؤمن بیشتر مخالفند، با سازمان‌ها و نهادهای انقلابی بیشتر مخالفند، با عناصر حزب‌اللهی بیشتر مخالفند، چون می‌دانند اینها سدهای محکم و مستحکم در مقابل نفوذ دشمنان هستند». آیت‌الله خامنه‌ای وحدت را هم از جمله روش‌های مقابله با نفوذ در حوزه سیاسی بیان می‌کنند که خود را در ابعاد قومی و مذهبی نشان می‌دهد. (بیانات در مراسم بیست و ششمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی رحمه‌الله علیه، 14 خرداد94)
آیت‌الله خامنه‌ای که معتقدند پدیده نفوذ در داخل کشور با مسائل منطقه‌ای پیوند خورده است مقابله با آن را در دو سطح داخلی و منطقه‌ای می‌دانند. به بیان ایشان جمهوری اسلامی همانطور که برای جلوگیری از نفوذ دشمن در داخل فعال است همچنین «تا حدود زیادی مانع پیاده کردن نقشه‌های دشمن در منطقه هم شده است». (بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان، 15 مهر94)
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای جهت مقابله با نفوذ در حوزه اقتصاد از سیاست و برنامه‌ای با عنوان «اقتصاد مقاومتی» سخن می‌گویند. مطابق نظر ایشان «اقتصاد مقاومتی عامل استحکام است و در مقابل آن کسانی و قدرت‌هایی از همه ظرفیت اقتصادی و سیاسی و رسانه‌ای و امنیتی خودشان دارند استفاده می‌کنند برای اینکه به این ملت و این کشور و این نظام ضربه وارد کنند». (2 تیر 94)
گزیده آنکه چون نفوذ ابعاد و انواع مختلفی دارد روش‌های مقابله با آن هم مختلف است که «ایمان»، «اقتصاد مقاومتی» و «وحدت» از مهم‌ترین آنهاست.

دکتر موسی نجفی: متأسفانه نویسندگان غربگرای بعد از مشروطه هیچگاه نتوانستند این افراد و تفکراتی اینچنین را بفهمند و آن را در ترازوی داوری و ارزشگذاری قرار دهند. یکی از نویسندگان تحلیلگر تاریخ در کتابش می‌نویسد:
تنها کسی که تصور روشنی از مشروطیت داشت، آن هم عنصر ترقی‌خواه تربیت‌یافته معتقد به حکومت دموکراسی غربی و از نویسندگانی که دارای گرایش‌های دینی ضدمشروطه بوده، میرزا حسن‌خان انصاری است. او در کتاب «نوشدارو» یا «دوای درد ایرانیان» در انتقاد از زمانه خود، با طنزی نیشدار ولی خواندنی می‌نویسد:
فسق، فجور، فتنه، فلاکت، فرقه‌های مختلف، فامیل اخم دررفته، فاتیل وصله نگرفته، فابریک خرسازی، فخر بی‌فا، فخر اخوان‌الصفا، فرسودگی ادبا، فصلات نوچه (کنایه از بچه‌های تازه که مدعی علومند)، نضاحت شارلاتی، فضاحت نادانی، فسون متکلمان، فلاسفه متعلمان، فراعنه فحاش، فلاسفه اوباش (کنایه عوام است که سخن از حکمت و سیاست گویند)، ننگ زدن فاش (یعنی شراب خوری علنی)، خطرات ناپاک، فغان بر فلک‌الافلاک، فاقد ایمان، فارغ از ادیان، فانی فی‌الشیطان، فراری اوطان، فراق عیال، فزونی خیالی، فسخ عقاید، فقدان فواید، فوق‌العاده جراید، فتوحات مجاهد، فتح الباب مفاسد، فاعلات آزاده، فعل و انفعال عکس افتاده، فنون مستی، فروش هستی، فقیه فکلی، فقه فرانسه، فکر ابالسه (ابلیس)، فیس فرنگی مآبها، فرنگی فعال مایشاء، فشار بر فرمانفرمایان، فراست رندان، فریب چشم بندان، فراغت گوسفندان، فرصت گرگان، فسرده حالی بزرگان، فرج سخت‌تر از شدت، فرج بدتر از مصیبت، فوج فواحش و فوت فرائض، فحش در عرایض...
در دوران مشروطه، نوعی جهد و تلاش ملی از سوی متفکران و دانایان و اقشار علمی و مذهبی و فرقه‌های فرهنگی برای هضم و نقد و ارزیابی اصول جدید و تحولات اجتماعی به‌چشم می‌خورد. و در همین فضا و محیط فرهنگی و کوشش ملی بوده است که می‌بینیم گروهی از شیفتگان غرب با اصطلاحات و کارهای غریب و واژه‌های نامأنوس، مردم را به نوعی سرگشتگی و حیرت و شبهه دچار می‌کنند. در حالی که درست در همین اوضاع و احوال است که در آحاد و اقشار مختلف ملت، در بین فقها و علما، در میان ادبا و شعرا و حتی نزد عرفا و فلاسفه و نویسندگان نوعی تحرک و نشاط و ارزیابی نقادانه و ریزبینانه از زمانه وجود دارد. امروز با کمال تأسف باید بگوییم که اگر زمانه فرصت می‌داد و این اقشار می‌توانستند نوعی بحث و مناظره و محاوره سالم و بدون تخریب با هم داشته باشند، شاید از نظر فرهنگی و سیاسی و اندیشه‌های اجتماعی در دهه‌های گذشته، از غنا و رشد بیشتری برخوردار می‌شدیم، هرچند به‌نظر می‌رسد جریان غربگرای ضدمذهبی، در مخدوش و تیره کردن این محیط سالم نقش زیادی داشته است.
یکی از رسائل سیاسی آن دوران، مربوط به عرفا و صوفیه است. حتی اعضای این قشر فرهنگی- اجتماعی نیز که در سنوات اخیر دارای نظریه‌های اجتماعی فعال نبوده‌اند، در نقد زمانه، از نفوذ فرنگی‌مآبی افراطی هشدار داده و بدینگونه سخن گفته‌اند:
غالب فرنگیان حق‌نشناس چنان افراط در حریت کرده بودند که آشکار انکار حق و حقیقت می‌کردند و چنان مدهوش شده بودند که طبیعت بی‌عقل و هوش را موجد کارخانه عقل و هوش می‌پنداشتند. دروغ و فجور و خیانت را موافق شرع سیاست پنداشته، ترک می‌کردند، و چون سرمایه ریاست و سیاست باطله، حیله و تزویر بود، ظاهرسازی و عوام‌فریبی می‌کردند...
رساله «لامحه شب» که مطلب فوق از آنجا نقل شده است، در جای دیگر در نقد خود از زمانه و رواج غربگرایی و تقلید محض می‌نویسد: اما صاحبان ملل و نحل، بویژه منتحلان اسلام، چنان در تقلید از فرنگیان زیاده روی کردند که بسیاری از آداب مذهب را ترک گفته، بلکه استهزا به متعبدان نمودند... این نادانان به حکم الجاهل اما مفرط او مفرط هر مجمعی تشکیل دادند، ننگ مجامع انسانیت شد و هر اساسی بنا نهادند اوهن من البیت العنکبوت شد. مثلاً در محفلی که محافظان حقوق ملت و دولت باید زینت افزا شوند، اولین شرط محافظ آن است که باید جامع بین وحدت و کثرت و معنی و صورت و ظاهر و باطن و به عبارت اجلی، دارای مذهب و سیاست و تدین و تمدن هر دو باشند که با این دو قوه بتواند جامع افراد شود و مانع مداخله اغیار شود...
از جمله مسائل قابل بررسی که در حاشیه و در کنار مبحث تأثیر افکار غربی در مردم، مناسب است به دقت تعمق شود، نگرش مردم از موقعیت و هویت و جایگاه خود در برابر آن افکار است.
ادامه دارد