هوش مصنوعی بهانه است، امنیت ملی نشانه است!

محمد رستم‌پور: «زیرساخت دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا»؛ این تعبیر، توصیف مجله فارن‌پالیسی است از بنیاد یواس‌اید (USAID)، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده که به هزاران بنیاد و نهاد و موسسه و رسانه و سفارتخانه در 170 کشور کمک مالی می‌کند. صرف نظر از مخالفت‌هایی که با تعلیق کمک‌های این بنیاد شده و اعتراضات برپا شده درباره اخراج نزدیک به 14 هزار نفر از پروژه‌های بلندمدتی که یواس‌اید در کشورهای گوناگون داشته، اکنون میدان آزمون ایده‌های آمریکا در موضوعات مختلف از جمله محیط زیست، بهداشت عمومی، فعالیت‌های بشردوستانه، توسعه محلی و تغییرات سیاسی محدود شده است. ۲ هفته پیش، وبسایت انتقادی «اینترسپت» در گزارشی با اشاره به حمایت دموکرات‌ها از فعالیت‌های همجنس‌گرایان در اندونزی افشا کرد هر دلاری که آمریکا در این کشور مسلمان هزینه می‌کند، با هدف زمینه‌سازی برای تغییرات سیاسی است. استدلال اصلی دولت ترامپ بویژه ایلان ماسک که اینک با عنوان جدید «وزیر نهاد کارآمدسازی دولت» مشغول فعالیت است، آن است که هزینه‌های هنگفت چنین بنیادهایی نتوانسته تغییرات مورد نظر آمریکا را به همراه داشته باشد. مارک روبیو در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود 80 درصد کمک‌ها به جای آنکه صرف اهداف شود، هزینه فعالیت‌های جاری شده است. فارن‌پالیسی در همان گزارش افزوده نفوذ سیاسی ایالات متحده کاملا وابسته به این شبکه قدرت نرم است و اگر آمریکا می‌خواهد ابرقدرت بماند و در عرصه‌هایی مانند هوش مصنوعی در رقابت با چین عقب نیفتد، به چنین شبکه‌ای برای جمع‌آوری اطلاعات و بازاریابی مدل‌ها، همچنین جذب استعدادهای فکری کشورهای مختلف نیازمند است. همین ۳ هفته پیش و با رونمایی از هوش مصنوعی چینی «دیپ‌سیک»، سهام شرکت‌های سرمایه‌گذار در سایت‌ها و بات‌های هوش مصنوعی آمریکا با کاهش قابل توجهی روبه‌رو شد. برخی ارزان بودن دیپ‌سیک را به دلیل استفاده از پردازنده‌های چینی دانستند و برخی دیگر، آشکارسازی نحوه کار دیپ‌سیک در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، همچنین امکان توسعه آن به دلیل منبع باز بودن آن را وجه تمایز این پردازنده خواندند. ماجرا اما به گفته پیتر سینگر، مشاور امنیت ملی آمریکا در دوران اوباما فراتر از اینهاست. چینی‌ها اتفاقا از پردازنده‌ها، نیمه‌هادی‌ها و سخت‌افزارهای شرکت آمریکایی انویدیا (Nvidia) در راه‌اندازی دیپ‌سیک بهره برده‌اند، یعنی اتفاقا از همان ابزارهایی که برای سالیان سال است تحریم شده‌اند. 
علاوه بر این به استناد گزارش روزنامه «چاینا دیلی» تولید قطعات داخلی در چین برای توسعه هوش مصنوعی از 19 درصد به 64 درصد افزایش یافته است. ایلان ماسک در شبکه اجتماعی ایکس مرتباً کمک‌های آمریکا برای بزرگداشت مناسبت‌های خنده‌دار در کشورهای مختلف از طریق موسسات و نهادهایی با عناوینی مانند ترویج و توسعه دموکراسی را زیر سوال می‌برد و به سم آلتمن، مدیر پروژه هوش مصنوعی «اوپن‌ای‌آی» (OpenAI) احمق می‌گوید اما اکنون در نقطه عطف مسابقه فناوری چین و آمریکا، چیزهای بیشتری از هوش مصنوعی چینی‌ها آشکار می‌شود. همان روزهای نخست رونمایی از دیپ‌سیک، گاردین در گزارشی، دستکاری داده‌ها در دیپ‌سیک را زیر ذره‌بین برده بود. دیپ‌سیک آشکارا سوالات چالشی درباره تاریخ یا رویدادهای سیاسی چین مثل میدان «تیان‌ آن من» را به نحوی پاسخ می‌دهد که مطابق هنجارها و ارزش‌های حزب کمونیست چین باشد. پیش از این هم دستکاری داده‌ها در موتورهای جست‌وجوی آمریکایی و روسی سوژه گزارش‌های پرشماری شده بود. اما غیر از اهمیت تجاری و دیپلماتیک که هوش مصنوعی چینی را به یک سفیر باهوش و مبتکر و در دسترس تبدیل کرده است، چیزی که همزمانی ۲ واقعه تعلیق فعالیت بنیادهای قدرت نرم آمریکا مانند یواس‌اید و ند (NED) و صعود دیپ‌سیک از نظر تجاری و سیاسی را مهم می‌کند، توانایی این هوش مصنوعی چینی در تحلیل داده‌های نظامی است. از نظر «پیتر وارن سینگر» که در حوزه جنگ‌های مدرن تحقیق و پژوهش می‌کند، نوآوری چینی‌ها می‌تواند در توسعه هوش مصنوعی نظامی، پشتیبانی از پلتفرم‌های تسلیحات، قابلیت‌های جنگ سایبری و پردازش اطلاعاتی ادغام شود. این ویژگی، فناوری چینی‌ها را صاحب امتیاز ژئوپلیتیک برجسته‌ای می‌کند. ضمن آنکه تا سال 2030، ارزش بازارهای زیرساخت هوش مصنوعی در آفریقا و آسیای جنوب شرقی تقریبا 50 میلیارد دلار خواهد بود. دیپ‌سیک در یک لحظه تمام کارکردهای یواس‌اید و ند و بسیاری دیگر از لابی‌ها و بنیادهای باسابقه پرشمار آمریکایی را پیدا کرده و امروز به محور توسعه خارجی چین تبدیل شده است. چنین تصویر و ترسیمی نشان می‌دهد تذکرات رهبر انقلاب مبنی بر جدی گرفتن این عرصه، چیزی فراتر از واکنش به اخبار روز یا اتفاقات معمول است. در سالی که گذشت، آیت‌الله خامنه‌ای در ۴ سخنرانی به هوش مصنوعی توجه دادند؛ ۴ شهریور در پایان مراسم عزاداری حسینی در تشریح فراز «حَربٌ‌ لِمَن حارَبَکُم‌» زیارت عاشورا تصریح کردند هوش مصنوعی می‌تواند عرصه یک نبرد باشد. ۲ روز بعد در دیدار هیات دولت چهاردهم، بهره‌برداری از هوش مصنوعی را از تسلط بر هوش مصنوعی تفکیک کردند و به دولت توصیه کردند زمینه تأمین فناوری‌های زیرساختی هوش مصنوعی را فراهم کند، چرا که از نظر ایشان قدرت‌طلب‌های دنیا «ایستگاهی مثل آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش مصنوعی - که الان دارند مقدماتش را فراهم می‌کنند - که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید، باید اجازه بگیرید که در فلان بخش از هوش مصنوعی استفاده کنید، در فلان بخش دیگر حق ندارید استفاده کنید!» یازدهم مهرماه در دیدار نخبگان و استعدادهای علمی، نیاز کشور به روحیه و فکر و توانایی و دانایی نخبگان در دانش‌های جدید مانند هوش مصنوعی را یادآوری کردند و سرانجام در دیدار دانشمندان و متخصصان صنایع دفاعی کشور هم تمرکز بر نوآوری و ابتکار را یادآور شدند: «ابتکار و نوآوری حد یقف ندارد. نوآوری لازم است. این کافی نیست که ما توانایی آن را پیدا کنیم که دستگاهی را که دیگران ساخته‌اند، بسازیم یا تکمیل کنیم یا مثلا یک خرده پیشرفته‌تر کنیم؛ این کافی نیست». بر مبنای همین ۴ سخنرانی می‌توان گفت هوش مصنوعی باید به شکل نبردی سخت دیده شود که باید بر تولید علمی مبتکرانه استوار شود. این تولید علمی به ۲ عنصر نیازمند است: اولا روحیه دانش‌جویی و علم‌آموزی می‌خواهد، ثانیا سیاست‌گذاری مبتکرانه، تا تسلط بر این دانش به جای بهره‌گیری از این دانش در اولویت قرار گیرد. اوپن‌ای‌آی یا دیپ‌سیک، هدفی جز تسلط بر اذهان و افکار ندارند و اکنون می‌توان گفت فناوری جلوه جدیدی از قدرت نرم است، اگرچه آنقدر مستقل جلوه می‌کند که نفوذ نامحسوس آن فراموش می‌شود.