کسی در سوریه تثبیت نشده

سعدالله زارعی: در یک سالگی سوریه پسااسد، همچنان نمی‌توان تصویری روشن و تثبیت‌شده از وضعیت این کشور ارائه کرد. سوریه امروز فاقد هویت و ساختار مشخصی است که بتوان آن را همچون یک پدیده‌ تعریف‌شده بررسی کرد.
ترکیه نیز به اهداف خود نرسیده است. پروژه‌ای که آنکارا برای دوران پس از بشار اسد در ذهن داشت - تشکیل دولتی واحد و وابسته به ترکیه در سراسر سوریه - محقق نشد و نفوذ ترکیه امروز حتی از دوران حاکمیت کامل اسد هم کمتر است. در مقابل، سوریه نیز هنوز به هویت جدیدی دست نیافته؛ نه هویتی صهیونیستی و نه هویتی عربی. فضای میدانی و سیاسی این کشور همچنان در ابهام و مسیر آینده نامعلوم است.
صهیونیست‌ها اگرچه در نقاطی از جنوب دمشق و برخی استان‌ها حضور دارند اما این موقعیت نیز تثبیت‌شده نیست. اشغالگران صهیونیست طی هفته‌های اخیر با مقاومت مردم محلی مواجه شده‌اند و تلفات هم داده‌اند؛ بیش از ۱۰ کشته در همین بازه‌ زمانی. بنابراین روشن نیست بتوانند رؤیای ایجاد «نوار امنیتی» در داخل خاک سوریه را محقق کنند.
در چنین شرایطی، هیچ‌یک از طرف‌های درگیر یا مدعی - نه ترکیه، نه اسرائیل، نه بازیگران عرب و نه حتی گروهی مانند تحریر شام - نمی‌توانند ادعا کنند نسبت به دوره بشار اسد در موقعیت بهتری قرار گرفته‌اند. همه نگرانند و چشم‌انتظار آینده‌ای نامشخص.
تحریر شام پس از یک سال فقط ۳۰ درصد خاک سوریه را در اختیار دارد و این میزان نمی‌تواند یک «دولت واقعی» بسازد، زیرا بخش‌های وسیع و مهم کشور در دست مخالفان یا رقباست.
در سطح منطقه‌ای نیز این تحلیل مطرح است که عادی‌سازی روابط سوریه با اسرائیل در چنین فضایی برای تل‌آویو سود چندانی ندارد و از این رو است که رژیم دست جولانی برای پیوستنش به توافق آبراهام را بارها پس ‌زده است. نتانیاهو اکنون بیشتر در پی تثبیت امنیت میدانی است تا روابط سیاسی اما حتی در بعد امنیتی نیز به وضعیت قابل اتکا نرسیده و تحولات جنوب سوریه نشان می‌دهد توان ایجاد آرامش پایدار را ندارد. تل‌آویو از این می‌ترسد که سوریه در نهایت به سمت هویت خود بازگردد که جوهره‌اش ضدصهیونیستی است.
روشن است صهیونیست‌ها هنوز قادر نیستند با اعتماد بگویند «در سوریه به شرایطی رسیده‌ایم که امنیت جولان را تضمین کنیم». این خلأ، آینده نقش اسرائیل در سوریه را نیز مبهم نگه می‌دارد.
درباره سیاست خارجی ایران نیز تأکید می‌شود تهران در سوریه هیچ‌گاه خود را رقیب کشورهایی مانند ترکیه ندیده و ورودش رقابتی نبوده است. اولویت ایران بازگشت وحدت و تمامیت ارضی سوریه است. تجزیه‌ غیررسمی کنونی نباید تثبیت شود و مردم باید از آسیب‌های میدانی نجات پیدا کنند. آنچه مطلوب ایران است، شکل‌گیری یک «سوریه واحد، مقتدر و مسؤولیت‌پذیر» است که بتواند نقش طبیعی خود را در منطقه ایفا کند.
ایران دخالت مستقیم در وضعیت فعلی سوریه ندارد و خود را رقیب هیچ بازیگری نمی‌داند. در صورتی که شرایط فراهم شود، اقدام ایران حمایت از وحدت، اقتدار و کارآمدی دولت مرکزی سوریه خواهد بود اما اکنون این هدف در دسترس فوری نیست. این چشم‌انداز کلی وضعیتی را بازتاب می‌دهد که همچنان پر از ابهام است؛ وضعیتی که هر بازیگری در آن بیش از آنکه پیروز باشد، نگران آینده است و منتظر اینکه سیر تحولات در نهایت به کدام سمت چرخش خواهد کرد.