جهش به سوی آینده هوشمند

گروه اجتماعی: جهش دانش فناورانه ایرانیان دیروز با رونمایی از نسخه اولیه سکوی متن‌باز ملی هوش مصنوعی بار دیگر توانمندی دانشمندان کشورمان را در پیشبرد اهداف و پیشرفت‌های علمی دنیا نمایان کرد. طبق گزارش‌های موجود ایران در زمینه فتح مرزهای جدید فناوری توانسته با توسعه زیرساخت‌های فناورانه، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تربیت نیروی انسانی متخصص، گام‌های مهمی را از سال‌های پیش در جهت ارتقای جایگاه خود در عرصه هوش مصنوعی بردارد به طوری که در این زمینه رتبه برتر را در خاورمیانه  از آن خودکرده است. از طرفی نیز در تولید مقالات علمی معتبر و حضور در رویدادهای جهانی، توانسته است در مسیر پیشرفت جایگاه خود را حتی در دنیا بخوبی تثبیت کند. 
نسخه اولیه سکوی متن‌باز ملی هوش مصنوعی دیروز با حضور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و جمعی از اساتید دانشگاه شریف در محل معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری رونمایی شد. ایجاد سکوی ملی به عنوان اصلی‌ترین زیرساخت توسعه هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها با کاربرد‌های مختلف، از بنیادی‌ترین و ضروری‌ترین اقداماتی است که در جهت پیشرفت این فناوری در کشور، با حمایت معاونت علمی و به کمک اساتید برجسته دانشگاه شریف و جمعی از متخصصان از مهر ۱۴۰۳ کلید خورده بود و دیروز از نسخه اولیه آن رونمایی شد. سکوی متن‌باز ملی هوش مصنوعی با استفاده از توانمندی داخلی با همکاری ۱۶ هیات علمی و بیش از ۷۰ پژوهشگر در حال توسعه است. نسخه MVP سکو که افتتاح شد از جمله اقدامات و فعالیت‌های انجام گرفته در این طرح ملی است که می‌تواند به راه‌اندازی زیرساخت داده و پردازشی نرم‌افزاری، طراحی و توسعه لایه داده و ابزار پردازش و تحلیل داده، سکوی عملیات یادگیری ماشین، مدل‌های زبانی بزرگ، مدل‌های زبانی - بینایی و طراحی و توسعه چند استودیوی تخصصی منجر شود. از جمله ویژگی‌های کلیدی سکوی متن‌باز ملی هوش مصنوعی می‌توان به این موارد اشاره کرد: معماری باز و سازگار با زیرساخت‌های ابری و فوق‌همگرا، مقیاس‌پذیری و کارایی و قابلیت توزیع‌شدگی، معماری تعامل‌پذیر و توسعه‌پذیر، امکان پایش بی‌درنگ و بهینه‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی و پیاده‌سازی یک سکوی AIOps برای ساده‌سازی فرآیند‌های عمل. بنا بر این گزارش، یکی از چالش‌های نرخ رشد پایین در کشور، عدم وجود زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری هوش مصنوعی در کشور بود. 
علاوه ‌بر این، نبود زیرساخت نرم‌افزاری در کشور باعث می‌شد توسعه‌دهندگان و ارائه‌دهندگان خدمات هوش مصنوعی مجبور به استفاده از سکو‌های خارج کشور باشند که این موضوع امنیت داده و استقلال اطلاعاتی کشور را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌داد. در چند سال اخیر، کشور‌های بزرگ از جمله آمریکا و چین چندین سکوی هوش مصنوعی متن‌باز و متن‌بسته از جمله OpenAI و DeepSeek به بازار معرفی کردند. هدف از طرح کلان توسعه سکوی متن‌باز ملی هوش مصنوعی این است که بتواند با ارائه قابلیت‌های پیشرفته در پردازش زبان طبیعی، بینایی کامپیوتر، عملیات یادگیری ماشین (MLOps) با قابلیت خودکار بودن (AutoML)، تحلیل هوشمند و مصورسازی کلان داده‌ها و همچنین استودیوی طراحی با رابط کاربری چندرسانه‌ای با رویکردی خدمت‌محور، توسعه محصولات هوش مصنوعی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان را تسهیل کرده و در نهایت منجر به رشد قابل توجه در بازار هوش مصنوعی کشور شود. راه‌اندازی سکوی متن‌باز هوش مصنوعی در کشور می‌تواند بازار فعلی هوش مصنوعی در کشور که سالانه کمتر از 2 هزار میلیارد تومان (همت) است را به بیش از ۴۰ همت در سال افزایش دهد. روند پیشرفت این پروژه پیش‌تر در مهر امسال در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» در محضر مقام معظم رهبری ارائه شد. در آن رویداد حسین افشین ضمن ارائه توضیحات به رهبر انقلاب، از رونمایی نسخه اولیه سکوی هوش مصنوعی تا اسفند ۱۴۰۳ خبر داده بود. 
در این باره مدیر مرکز پردازش سریع و نماینده دانشگاه در طرح سکوی ملی هوش مصنوعی گفت: بازار فعلی هوش مصنوعی در کشور ما حداکثر 2 همت است. پس از راه‌اندازی سکو، حداقل ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد کسب‌وکار شکل می‌گیرد و بازاری به ارزش ۴۰ همت یا حتی بیشتر ایجاد می‌کند. دکتر حسین اسدی، مدیر مرکز پردازش سریع و نماینده دانشگاه در طرح سکوی ملی هوش مصنوعی ایران در مراسم رونمایی از این طرح در مرکز همایش‌های بین‌المللی رایزن گفت: در ابتدا درباره جایگاه فعلی‌مان صحبت کنم و ببینیم در طول 3 تا 4 سال گذشته از کدام نقطه به کجا رسیده‌ایم. چند ماه پیش، مطالعه بسیار خوبی توسط یکی از همکاران‌مان، آقای دکتر معماری، در دانشگاه انجام شد که به اندازه‌گیری شاخص هوش مصنوعی کشور و مقایسه آن با کشورهای دیگر پرداخت.
وی ادامه داد: این مطالعه یک سند 120 صفحه‌ای است که فکر می‌کنم خلاصه آن را می‌توانم در قالب 4 شاخص اصلی ارائه کنم: درصد مقالات پژوهشی، درصد ثبت اختراع، تعداد شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی و مقایسه ایران با کشورهای منطقه. اگر به این مقایسه دقت کنید، متوجه خواهید شد در 10 سال اخیر اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. تعداد مقالات پژوهشی ما در این 10 سال کاهش یافته، درصد ثبت اختراعات نیز بسیار ناچیز بوده و اگر به تعداد شرکت‌های فعال در ایران نگاه کنید، با وجود رشد دانش‌بنیان، این رشد بیشتر کمی بوده و در حد 3 تا 4 درصد بیشتر نبوده است. 
وی گفت: در حالی که در دنیا، بازار هوش مصنوعی هنوز در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود 20 درصد رشد کند، ما در ایران تنها 15 درصد رشد داشته‌ایم. اگر بخواهیم ریشه‌یابی ساده‌ای از این وضعیت داشته باشیم، به 2 عامل اصلی می‌رسیم: اول، سرمایه‌گذاری جدی در حوزه سخت‌افزاری در این 10 سال اتفاق نیفتاده است و دوم، عدم حضور فعال دانشگاه‌ها در این حوزه بوده که باعث شد از اواخر مهر، دانشگاه با حمایت علمی به فکر طراحی زیست‌بوم هوش مصنوعی در کشور بیفتد.اسدی ادامه داد: اگر بخواهم به‌صورت خلاصه این موضوع را توضیح دهم، بدون وجود این زیست‌بوم، شرکت‌های دانش‌بنیان مجبور بودند از صفر تا 100 کار را خودشان انجام دهند، از افزایش سرویس‌ها تا لایه‌های زیرساختی. این موضوع باعث شده است تعداد شرکت‌هایی که قادر به انجام این کار باشند، بسیار محدود باشد. وی گفت: بازار فعلی هوش مصنوعی در کشور ما حداکثر 2 همت  است، هر چند برخی اعداد کمتر از این را نیز بیان می‌کنند. برای شکل‌گیری این بازار، ما این طراحی را انجام دادیم. در پایین‌ترین لایه، با توجه به هزینه‌های هنگفتی که در این حوزه صرف شده، وظیفه این بخش بر عهده دانشگاه بوده و در 4 تا 5 ماه اخیر، توسعه سکوی هوش مصنوعی در دستور کار قرار گرفته است. اسدی تصریح کرد: ما همچنین قابلیت مقیاس‌پذیری را به این سکو اضافه کرده‌ایم و بازار استودیو را نیز توسعه خواهیم داد که بر اساس حوزه‌های مختلفی که در این زمینه وجود دارد، باید گسترش یابد.
امروز به ‌عنوان نمونه در خدمت‌تان هستیم و پیش‌بینی می‌کنیم پس از راه‌اندازی، حداقل 1000 تا 2000 واحد کسب‌وکار شکل بگیرد و بتواند بازاری به ارزش 40 همت یا حتی بیشتر ایجاد کند. اسدی تصریح کرد: فکر می‌کنم در تاریخ دانشگاه، چنین پروژه‌ای وجود نداشته که 8 مرکز، پژوهشکده و دانشکده به ‌صورت همزمان روی یک پروژه کار کنند. این اتفاق مبارکی است و نزدیک به 100 نفر نیروی انسانی، شامل 150 پژوهشگر، توسعه‌دهنده، 13 دانشجوی دکترا و ارشد و 7 نفر از نیروهای پشتیبانی و اجرایی در این پروژه درگیر هستند. این مدل همکاری بسیار جذاب است و می‌تواند الگویی برای فعالیت‌های آینده باشد. اسدی تصریح کرد: ما این طرح را از 29 مهر، شروع کردیم و در کمتر از 5 ماه به MVP محصول رسیدیم. ان‌شاءالله در 3 ماه آینده، تست‌های درون‌تیمی را تا پایان خرداد انجام خواهیم داد و از هفته اول یا دوم تیرماه، نسخه آزمایشی محدودی را در اختیار برخی دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار خواهیم داد. تا پایان سال آینده، نسخه پایدار را ارائه خواهیم کرد تا همه بتوانند از آن استفاده کنند.