اروپا تندتر از آمریکا
رضا رحمتی: در حالی که اخبار مربوط به جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره ایران نشان‌دهنده صحبت‌های تند اروپایی‌ها و سکوت ایالات متحده بود، «لارنس بورمن» خبرنگار وال‌استریت ژورنال درباره جلسه غیرعلنی شورای امنیت درباره برنامه هسته‌ای ایران در پستی نوشت: «یک منبع گفت ایالات متحده در جلسه شورای امنیت سازمان ملل درباره برنامه هسته‌ای ایران، به مکانیسم اسنپ‌بک اشاره‌ای نکرد اما ۳ کشور اروپایی این موضوع را مطرح کردند. با این حال واشنگتن سکوت کرد و این پرسش را باز گذاشت که آیا در این مقطع واقعا به مکانیسم اسنپ‌بک اهمیت می‌دهد یا به نقش ۳ کشور اروپایی در آن». این صحبت‌ها بعدا توسط اروپایی‌ها نیز مطرح شد. در روزهای اخیر در حالی که تحریم‌های ایالات متحده و فشارهای این کشور علیه ایران روی دور تند قرار گرفته و آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند شرکای همجوار ایران شبیه عراق، ترکیه، امارات و دیگران را نسبت به وضعیت اقتصادی ایران با ترس مواجه کنند، وضعیت اروپا قابل تأمل‌تر شده است. در حالی که اروپا تمام‌قد در قضیه اوکراین روبه‌روی آمریکا قرار گرفت و در حالی که بعد از خروج ترامپ از برجام اروپا با وعده دادن به ایران تلاش کرد این توافق را از مرگ نجات دهد - اگرچه هرگز نه توانست و نه می‌خواست خود را در وضعیتی قرار دهد که با آمریکایی‌ها درباره ایران دچار اصطکاک شود و ماجرای اروپا برای ایران چیزی بیش از لفاظی‌های مستمر مقامات اروپایی درباره برجام نبوده است - به نظر نمی‌رسد بتوان چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای برای برجام یا هر مذاکره دیگری با طرف‌های غربی برجام در نظر داشت. زمان به سرعت در حال از دست رفتن است و کاملا واضح است اروپایی‌هایی که روزگاری با وقت‌کشی نگذاشتند ایران از میوه برجام برخوردار شود، با یک وضعیت دوگانگی روبه‌رو شده‌اند.
* اروپای برجام؛ ناتوان!
درست بعد از خروج ترامپ در اردیبهشت 1397 از سند توافق هسته‌ای برجام، اروپایی‌ها برای دادن انگیزه به ایران، جلسات مکرری برگزار کردند و وعده ارائه یک بسته پیشنهادی را به ایران دادند که با استفاده از آن بسته پیشنهادی ایران بتواند مسیر برجام بدون آمریکا را سپری کند. طرف ایرانی هم به بسته پیشنهادی اتحادیه اروپایی چشم بسته بود و در همین زمینه عباس عراقچی، معاون وقت وزیر امور خارجه و وزیر کنونی گفته بود: «برجام به دلیل خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی در یک شرایط غیرعادی به سر می‌برد و ما و دیگر اعضای برجام در تلاشیم اگر بشود برجام به مسیر خود ادامه دهد و اگر نشد به وضعیت قبل برجام و حتی فراتر از آن بازمی‌گردیم». عراقچی همچنین در جایی گفته بود: «۳ کشور اروپایی و اتحادیه اروپایی به ما قول دادند یک بسته عملی برای حفظ برجام و تامین منافع و خواسته‌های ایران از برجام ارائه دهند و ما امیدواریم تا آخر ماه میلادی جاری این بسته به ما داده شود». با این حال اروپایی‌ها که با برگزاری جلسات مکرر در نهایت بسته پیشنهادی خود را به ایران ارائه دادند، در عمل نتوانستند توقعات ایران را برای برجام بدون اروپا برطرف کند. به نظر می‌رسید با توجه به بازه زمانی پیشنهادات اروپا به ایران، آنچه در نهایت اتفاق افتاد این بود که اروپا تنها توانست در یک دوره زمانی طولانی از ایران زمان خریداری کند تا ایران از برجام خارج نشود. اروپایی‌ها بخوبی می‌دانستند خروج ایران از برجام، با افزایش توان هسته‌ای ایران همراه خواهد شد و ایران که به واسطه برجام بسیاری از مسیرهای تکنولوژیک و صلح‌آمیز خود را دچار انسداد کرده بود، دیگر این مسیر را انتخاب نخواهد کرد. به همین سبب با لفاظی‌های بسیار در یکی دو سال بعد از خروج آمریکا از برجام، توانستند ایران را به عنوان یکی از متعهدان این سند نگه دارند. آلمان‌ها و فرانسوی‌ها و حتی انگلیسی‌ها بارها گفته بودند شرایط کار با ایران بعد از خروج آمریکا از برجام شرایط مساعدی نیست اما در پاسخ به این سوال که چرا اروپایی‌ها به دنبال خرید زمان از ایران بودند، باید به این نکته اشاره کرد که اروپایی‌ها از پیش‌بینی رفتار ایران بعد از خروج آمریکا از برجام نگران بودند و گمان می‌کردند این تصمیم آمریکا ممکن است به خروج ایران از برجام منجر شود، چرا که وقتی ایران نتواند عواید و منافعی از برجام ببرد (از نظر اروپایی‌ها) پیش‌بینی اینکه خروج از برجام توسط ایران یکی از گزینه‌ها باشد، چندان دور از واقعیت نبود. با این نگرانی از تصمیم‌گیری احتمالی ایران، به دنبال این بودند با ارائه بسته‌های پیشنهادی و وعده‌هایی در این باره ایران را امیدوار به کمک‌های اقتصادی اروپا و جبران عدم حضور آمریکا در برجام توسط اروپا کنند. این وضعیت برای ایران قابل تحمل نبود. ایران خوب می‌دانست در این فضای خرید زمان، تنها در حال از دست دادن منافع ملی خود درباره مساله هسته‌ای است. در حالی که ایران تمام ترتیبات حقوقی و فنی موجود در سند برجام را رعایت می‌کرد، هیچ دستاورد فنی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی از برجام کسب نکرده بود. بنابراین قانون اقدام راهبردی مجلس در واکنش به رفتارهای آمریکا و این وضعیت بی‌عملی اروپا تصویب شد. بعد از تصویب قانون اقدام راهبردی در مجلس شورای اسلامی، اروپا که از ارائه بسیاری از وعده‌های خود به ایران ناتوان بود و باید در صندلی پاسخگویی قرار می‌گرفت، حالا در جایگاه بازجو قرار گرفت و دائما ایران را به عنوان متهم وضعیتی که آمریکا و اروپا آن را ایجاد کرده بودند، معرفی کرد.
* اروپا در کنار آمریکا و تندتر علیه ایران هسته‌ای
در دور نخست ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا، جهان شاهد اعمال فشار آمریکا به اروپا برای قطع روابط با ایران و عدم گشایش مکانیسم اقتصادی بین ایران و اروپا بود، به گونه‌ای که تهدید‌های مکرری که دونالد ترامپ علیه مقامات اروپایی در نظر می‌گرفت به عنوان بخشی از رفتار خصمانه ترامپ در برابر ایران، اروپا را نسبت به فضای اقتصادی ایران دلسرد کرده و در عمل اروپا هم در کنار آمریکا قرار گرفت، هر چند نسبت به آن ظاهرا تمایلی نداشت. به دلیل فشار‌هایی که آمریکایی‌ها روی اروپایی‌ها و سایر همپیمانان‌شان می‌آوردند، دبیرکل وقت ناتو مجبور به واکنش شد. «ینس استولتنبرگ» در جایی و برای حمایت از طرح فشار آمریکا به ایران حتی گفته بود «اعضای ناتو درباره برنامه موشکی ایران نگرانی دارند». به مرور اختلافات بین اروپا و آمریکا بر سر ایران به حداقل رسید و به نظر می‌رسید بین ۲ طرف نوعی تقسیم کار درباره ایران وجود دارد. در ماجرای داستان‌سازی درباره مسائل منطقه‌ای و موشکی ایران، این تقسیم کار به صورت کامل قابل رویت است. در اینکه این فرضیه تا چه حد می‌تواند صحیح باشد، باید به مجموع داده‌هایی که در این باره وجود دارد نگریست. از بررسی اتفاقاتی که در چند ماه گذشته، بویژه از زمان روی کار آمدن دوباره ترامپ در آمریکا افتاده است، می‌توان به این مهم پی برد که آمریکا در حال پاسکاری با اروپا درباره ایران و مساله‌سازی برای مسائل ملی کشور است. ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود بخوبی می‌داند ایران مواضع او را آنچنانکه او تمایل دارد، جدی نخواهد گرفت، اگرچه ترامپ در اعمال فشارهای اقتصادی و سیاست‌های ضدنفتی می‌تواند ایران را تحت فشار شدید قرار دهد اما درباره تهدید به اعمال زور یا اعمال زور، ایران با بالاترین سطح آمادگی با ترامپ برخورد خواهد کرد که در سخنان مکرر رهبر انقلاب نیز مشهود بوده است اما در عین حال اتفاقات جلسه غیرعلنی شورای امنیت درباره ایران نشان می‌دهد اروپایی‌ها به دنبال اعمال فشار جدید علیه ایران و استفاده از ظرفیت‌هایی هستند که به واسطه توافق هسته‌ای برجام برای آنها به رسمیت شناخته شده و آن مکانیسم ماشه است. لحن تند و صدای واحد اروپا در شرایط سکوت آمریکا نشان می‌دهد درباره ایران اروپا در کنار آمریکا خواهد بود و در ۶ ماه آینده باید منتظر این روایت و صدای واحد علیه ایران باشیم؛ موضوعی که نیازمند برنامه دقیق وزارت امور خارجه برای مواجهه با اتحاد غربی علیه ایران است.