غلبه نسبی کار بر بیکاری

گروه اقتصادی: بر اساس گزارش مرکز آمار، میانگین نرخ بیکاری کشور در سال 1403 برابر با 7.6 درصد بوده که با توجه به اینکه این میانگین در سال 1402 حدود 8.1 درصد بوده، عملکرد بهتری ثبت شده است. این داده‌ها نشان‌دهنده بهبود تولید داخل، بهبود مستمر فضای کسب‌وکار و تسهیل صدور مجوزها،  احیای واحدهای راکد و رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف و مدیریت واردات کالاهای دارای تولید مشابه داخل بوده است؛ هرچند در یک سال گذشته محدودیت‌هایی در زمینه گاز و برق برای واحدهای تولیدی وجود داشت که اگر این موضوع نبود قطعا شرایط اشتغال بهتر بود.
بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی ‌کار (زمستان ۱۴۰۳)، نرخ بیکاری افراد ۱۵ سال و بیشتر به 7.8 درصد رسید که نشان‌دهنده کاهش 0.8 واحد درصدی در مقایسه با زمستان ۱۴۰۲ است. این آمار از بهبود نسبی وضعیت بیکاری در کشور نسبت به سال قبل خبر می‌دهد. با این حال، میانگین نرخ بیکاری کشور نسبت به پاییز ۱۴۰۳ صعودی بود و از 7.2 درصد به 7.8 درصد افزایش یافت. این تغییرات گویای پویایی‌های بازار کار و تأثیر عوامل اقتصادی بر وضعیت اشتغال و بیکاری در فصل‌های مختلف است.
شاید یکی از مهم‌ترین دلایل تغییر نرخ بیکاری در زمستان 1403 نسبت به پاییز همان سال اثر تورمی نرخ ارز بوده است. به عبارت دیگر، هر قدر تورم بالاتر باشد و کالاها با قیمت بالاتری عرضه شوند، به همان نسبت میزان تقاضا برای خرید کالا کاهش می‌یابد که اثر این موضوع روی افت تولید نمایان خواهد شد. در نتیجه کارگاه‌های تولیدی شیفت کاری خود را کاهش می‌دهند که باعث می‌شود سطح اشتغال افت داشته باشد. البته در شرایط تورمی وقتی قدرت خرید مردم نیز به همان نسبت بهبود یابد روی اشتغال تاثیر منفی نخواهد گذاشت.
یکی دیگر از عواملی که روی اشتغال کشور به‌شدت تاثیر مثبت می‌گذارد حذف اتباع بدون مجوز از فعالیت‌های تولیدی - صنعتی است که در ۶ ماهه دوم سال 1403 به صورت جدی دنبال شد. از آنجا که حدود 50 درصد جمعیت شاغل کشور را اتباع تشکل می‌دهند و از آنجا که گفته می‌شود حدود 75 درصد از جمعیت اتباع کشور غیرمجاز هستند، بازگشت اتباع غیرمجاز به کشورشان می‌تواند حداقل 3 درصد روی کاهش نرخ بیکاری کشور موثر باشد.
بر اساس گزارش مرکز آمار، جزئیات وضعیت اشتغال کشور در فصل زمستان ۱۴۰۳ از این قرار بوده که حدود 40.1 درصد از جمعیت ۱۵ سال و بیشتر در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت داشتند. این به معنی آن است که این گروه سنی نرخ مشارکت اقتصادی بالاتری در مقایسه با زمستان ۱۴۰۲ داشته‌اند. درواقع حدود 0.7 درصد کاهش در نرخ بیکاری این گروه سنی بوده‌ایم.
جمعیت شاغلان ۱۵ سال و بیشتر در زمستان ۱۴۰۳ به ۲۴ میلیون و ۲۹۵ هزار نفر رسید که نسبت به زمستان سال قبل (۱۴۰۲) تقریبا ۱۰۲ هزار نفر افزایش داشته است. این آمار بیانگر افزایش اشتغال در برخی حوزه‌ها است. از سوی دیگر جمعیت غیرفعال اقتصادی (که شامل محصلان، خانه‌داران، بازنشستگان و افرادی با درآمد بدون کار می‌شود) نیز رشد قابل‌ توجهی داشته و با افزایش ۹۱۳ هزار نفری به ۳۹ میلیون و ۲۸۷ هزار نفر رسید. این مساله به این دلیل است که متولدین سال‌های با موالید بالا در حال حاضر وارد رده سنی اشتغال شده‌اند و این مساله منجر به رشد آمار جمعیت غیرفعال اقتصادی شده است اما طی سال‌های آینده شاهد ورود همین گروه سنی به اشتغال فعال خواهیم بود.
همچنین بررسی اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد در فصل زمستان، بخش خدمات همچنان نقش اصلی را در اشتغال کشور ایفا کرده و با سهم 53.7 درصدی در صدر قرار گرفته است. بخش صنعت با سهم 33.5 درصدی و بخش کشاورزی با سهم 12.7 درصدی به ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند. این آمار به روشنی نشان می‌دهد بخش خدمات به ‌عنوان محور اصلی اشتغال کشور عمل می‌کند. یکی از دلایل افزایش سهم خدمات در اشتغال کشور نیاز کمتر این بخش به سرمایه است. به طور قطع بخش صنعت برای اشتغالزایی به سرمایه بسیار بالایی نیاز دارد و عمدتا دولت یا شرکت‌های دولتی در اشتغال‌زایی این بخش نقش‌آفرینی می‌کنند.
مالک حسینی، معاون اشتغال وزارت کار درباره نرخ بیکاری زمستان ۱۴۰۳ گفته است: «نرخ بیکاری به 7,8 درصد کاهش یافته که در مقایسه با زمستان سال گذشته کاهش 0.8 درصدی را نشان می‌دهد. به‌طور خاص کاهش نرخ بیکاری در میان زنان (2.5 درصدی) و جوانان (1.5 درصدی) بوده است و نرخ بیکاری جوانان از 22.5 به ۲۱ درصد کاهش یافته است».
با اینکه میانگین نرخ بیکاری کشور در فصل‌های اخیر تک‌رقمی اعلام شده است اما نرخ بیکاری در ۸ استان کشور همچنان ۲ رقمی باقی مانده است. این استان‌ها شامل کرمانشاه (15.2 درصد)، کردستان (13.7 درصد)، اردبیل (۱۳.۱ درصد)، خوزستان (12.3 درصد)، گلستان (11.2 درصد)، لرستان (۱۱ درصد)، همدان (10.6 درصد) و اصفهان (۱۰ درصد) هستند. این آمار نشان‌دهنده چالش‌های جدی برخی مناطق در زمینه کاهش بیکاری است.
* بیشترین نرخ بیکاری مربوط به استان کرمانشاه
در حال حاضر بیشترین نرخ بیکاری کشور مربوط به استان‌های غرب کشور است که عمدتا در مناطق کوهستانی هستند. به طور قطع سرمایه‌گذاری در پروژه‌های معدنی و صنایع غذایی (به دلیل توسعه صادرات مواد غذایی به عراق) می‌تواند در اشتغال این استان‌ها موثر باشد. البته دولت در سال‌های اخیر برای توسعه سرمایه‌گذاری در برخی استان‌ها مانند کرمانشاه مجوز ایجاد منطقه ویژه اقتصادی نیز صادر کرده است اما از آنجا که  هنوز محدودیت‌هایی برای جذب سرمایه وجود دارد، عملا با صدور یک مجوز نمی‌توان انتظار داشت صنعت آن منطقه فعال شود و اشتغال را توسعه دهد. بنابراین دولت در مقطع کنونی علاوه بر اینکه باید زیرساخت‌های مورد نیاز برای حمل‌و‌نقل و انرژی را توسعه دهد، بلکه باید در زمینه تسهیلات ارزان‌قیمت به سرمایه‌گذاران بخش مولد نیز اقدامات جدی انجام دهد تا اشتغال‌زایی در مناطق غرب کشور بهبود یابد.
بهترین عملکرد در اشتغال مربوط به مناطق مرکزی کشور است به طوری که استان‌های تهران، یزد و خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۳ کمترین نرخ بیکاری را به ثبت رساندند. همچنین نرخ بیکاری در استان سیستان‌وبلوچستان که در فصل پاییز جزو استان‌های دارای نرخ بیکاری دورقمی بود، با کاهش قابل توجهی از 12.5 درصد به 9.9 درصد رسید. 
در همین حال کرمانشاه که در گذشته جزو استان‌های دارای بیشترین نرخ بیکاری بود، جایگزین سیستان‌وبلوچستان در صدر فهرست استان‌هایی با بالاترین نرخ بیکاری شده است. همچنین استان‌های کردستان، گلستان و اصفهان به جمع استان‌هایی با نرخ بیکاری دورقمی اضافه شده‌اند. نرخ بیکاری در پاییز برای این ۳ استان به ترتیب 9.3، 9.9 و 7.1 درصد بود که افزایش آنها در زمستان قابل توجه است.
فهرست استان‌هایی که با کمترین نرخ بیکاری نیز تغییراتی را تجربه کرده‌اند از این قرار بوده که استان تهران همچنان در صدر فهرست کمترین بکارها قرار دارد اما استان‌های مازندران و ایلام از این جمع خارج شده و استان‌های سمنان و خراسان رضوی به این فهرست افزوده شده‌اند. 
این داده‌ها به‌وضوح نشان‌دهنده نوسانات نرخ بیکاری در استان‌های مختلف کشور است که روندهای افزایشی و کاهشی آنها بسته به شرایط محلی و اقتصادی متفاوت از میانگین کشوری عمل کرده است.