بی‌برقی زیر نور
گروه اقتصادی: امسال برای نخستین بار در میانه فروردین کشور با کسری تولید برق نسبت به میزان تقاضا مواجه شد که باعث شد خاموشی‌های برنامهریزیشده در بخش خانگی زودتر آغاز شود و حتی زمان قطعی‌ها نیز افزایش یابد. بخشی از این مساله تحت تاثیر کاهش بارندگی و اثر منفی آن بر نیروگاه‌های برق‌آبی کشور اتفاق افتاده است. از طرف دیگر در برخی مناطق کشور گرما امسال زودتر شروع شد و همین مساله باعث افزایش استفاده از سیستم‌های سرمایشی شد که به تبع آن میزان مصرف برق نیز بالا رفت. البته نباید این نکته را نیز نادیده گرفت که سرمایه‌گذاری در حوزه برق در کشور بسیار کم شده که ناشی از ضعف سیاست‌گذاری وزارت نیرو در برنامه‌ریزی برای جذب سرمایه‌گذار است.
پیش از این در سال ۱۴۰۱ وزارت نیرو و وزارت صنعت اعلام کردند تفاهمنامه‌ای برای همکاری در زمینه تولید برق توسط صنایع منعقد کرده‌اند اما تاکنون تنها چند شرکت بسیار بزرگ توانسته‌اند از این نیروگاه‌ها بهره‌برداری کنند و عملا اجرای آن روی کاغذ باقی مانده است. سال گذشته نیز موضوع ساخت نیروگاه برای صنایع در شهرک‌های صنعتی مطرح شد که اگر اجرایی هم شود برای سال جاری اثری در شبکه نخواهد داشت. بنابراین با در نظر گرفتن این شرایط، نباید انتظار داشت خاموشی‌های بهاره اخیر تنها یک تا ۲ هفته ادامه داشته باشد، بلکه به خاموشی‌های فصل گرم نیز متصل خواهد شد، مگر اینکه وزارت نیرو برنامه خاصی در زمینه مدیریت مصرف برق داشته باشد که تاکنون چنین چیزی نیز ارائه نشده است و تنها درخواست شده برخی شرکت‌ها در روزهای تعطیل به جای روزهای کاری فعالیت داشته باشند.
در شرایط کنونی مهم‌ترین کلید حل مشکل خاموشی به وضعیت صنایع بازمی‌گردد. به طور قطع اگر صنایع در مسیر تامین برق مورد نیاز خود حرکت کنند، مشکل قطع برق برطرف می‌شود اما مساله این است که بسیاری از صنایع سرمایه‌گذاری و هزینه تعمیر و نگهداری نیروگاه‌ها را بالا می‌دانند و برخی مدیران صنایع هم می‌گویند که ترجیح می‌دهیم برق را با نرخ آزاد خریداری کنیم تا اینکه وارد چالش ساخت نیروگاه و هزینه تعمیر و نگهداری شویم. البته برخی صنایع هم که تمایل به ساخت نیروگاه دارند در زمینه نقدینگی و تامین سرمایه مشکل دارند. هرچند صندوق توسعه ملی اعلام کرده است اعتبارات ارزی به صنایع برای راه‌اندازی نیروگاه می‌دهد اما از آنجا که وام صندوق توسعه ملی ارزی است و به صورت ارزی نیز تسویه می‌کند، عملا در این شرایط که ارز با نوسانات بالایی روبه‌رو است بسیاری از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند وام ارزی دریافت نکنند، چرا که احتمال دارد در زمان تسویه اقساط با پیک قیمت‌ها مواجه و متحمل هزینه بالایی شوند. به همین دلیل دولت باید به دنبال راهکاری برای تامین سرمایه پروژه‌های نیروگاهی باشد تا سرمایه‌گذاران ترغیب شوند به این بخش ورود کنند.
در روزهای اخیر قطعی‌های برق در شهرستان‌های استان تهران از مناطق شمالی مانند شمیرانات تا بخش‌های غربی استان مانند شهریار و حومه گزارش شده که اغلب بدون برنامه‌ریزی قبلی و هماهنگی با اطلاعیه‌های توانیر انجام و موجب نارضایتی گسترده مردم شده است. در برخی نقاط حتی خاموشی‌های چندباره در طول روز رخ داده که علاوه بر ایجاد مشکلات عمومی، فعالیت واحدهای تجاری و خدماتی را نیز مختل کرده است. همچنین بسیاری از کسب‌وکارهایی که وابسته به سیستم‌های خنک‌کننده و دستگاه‌های برقی هستند، خسارت‌های مالی قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند.
یکی از تأثیرات مهم این خاموشی‌ها، ایجاد اختلال در تأمین آب مناطقی است که منابع آب آنها وابسته به چاه‌های آب است. به عنوان مثال، در منطقه صباشهر شهریار، قطع برق چاه‌های تأمین آب باعث شد بیش از ۴ ساعت آب شرب منطقه قطع شود. همچنین در شمیرانات تهران، خاموشی اعلام‌شده برای ۲ ساعت بود اما در عمل بیش از ۴ ساعت ادامه یافت و سامانه‌های اطلاع‌رسانی مانند شماره ۱۲۱ قادر به پاسخگویی موثر به شهروندان نبودند.
* خاموشی‌های برنامهریزیشده
وزارت نیرو اعلام کرده خانواده‌ها می‌توانند با مراجعه به سامانه «برق من» نسبت به زمان قطعی برق منطقه خود مطلع شوند، چراکه این مساله منجر می‌شود مردم راحت‌تر بتوانند مشکلات ناشی از قطع برق را مدیریت کنند. با این حال برخی نیز به این سامانه مراجعه نمی‌کنند و همین مساله باعث می‌شود با مشکلات بیشتری روبه‌رو شوند. وزارت نیرو همچنین اعلام کرده به صورت عمومی جدول زمانبندی قطع برق را ارائه نمی‌دهد، چراکه می‌تواند به مشکلاتی مانند دزدی از خانه‌ها منجر شود، زیرا در زمان خاموشی، برق سیستم‌های دزدگیر، دوربین‌ها و... قطع می‌شود و افرادی که قصد خالی کردن خانه‌های مردم را دارند با مراجعه به جدول خاموشی‌ها به راحتی محله مورد نظر خود را پیدا می‌کنند. بنابراین این مساله احتمال خسارت بیشتر برای مردم را به همراه دارد.
در چنین شرایطی تنها راهکار توسعه صنعت برق است که در بلندمدت می‌تواند راهگشا باشد. در کوتاه‌مدت اما باید وزارت نیرو مشوق‌هایی را برای کاهش مصرف برق ارائه دهد و همچنین با همکاری سایر دستگاه‌های دولتی به توسعه برق خورشیدی برای تامین برق برج‌ها و آپارتمان‌ها اقدام کند.
این روزها با ورود به میانه اردیبهشت‌ماه، گرمای تابستانی به‌طور غیرمنتظره‌ای در نقاط مختلف کشور شدت یافته است. داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد متوسط دمای هوای امسال نسبت به سال‌های گذشته در فصل بهار بیش از ۳ درجه افزایش داشته است. این افزایش دما منجر به رشد قابل توجه مصرف برق شده است در روزهای گرم اردیبهشت پیک مصرف برق در کشور حدود ۲۰ هزار مگاوات نسبت به روزهای غیرپیک افزایش می‌یابد که معادل رشد ۵۰ درصدی مصرف برق در یک روز است، بنابراین در شرایط حاضر وضعیت مصرف به وضعیت هوا نیز گره خورده است. با توجه به وضعیت فعلی، اتخاذ تصمیمات راهبردی و سیاست‌گذاری‌های دقیق برای مدیریت مصرف برق و جلوگیری از خاموشی‌های بیشتر ضروری است تا زیرساخت‌های تأمین انرژی کشور بتوانند پاسخگوی نیازهای فزاینده باشند.
به طور کل ادامه خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌نشده و افزایش مصرف برق، فشار بیشتری بر شبکه توزیع وارد می‌کند و احتمال قطعی‌های گسترده‌تر در ماه‌های گرم سال را افزایش می‌دهد. در این شرایط، مدیریت بهینه مصرف، اطلاع‌رسانی دقیق‌تر زمانبندی خاموشی‌ها و اجرای سیاست‌های پایدار برای تأمین انرژی ضروری به نظر می‌رسد. بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش‌های خانگی و صنعتی، ایجاد مشوق‌هایی برای کاهش مصرف برق، استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی توانیر، تنظیم زمانبندی دقیق خاموشی‌ها و توسعه ظرفیت تولید برق از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند از بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کنند.