ایران قطب درمان ناباروری

محمدحسین فرقدانی: در جهان امروز که شاخص‌های پیشرفت کشورها دیگر تنها با میزان تولید ناخالص ملی یا توان نظامی سنجیده نمی‌شود، قدرت علمی و توانمندی در عرصه‌های حیاتی مانند بهداشت و درمان به یکی از مؤلفه‌های اصلی توسعه پایدار بدل شده است. یکی از حوزه‌هایی که جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر توانسته در آن به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یابد، درمان ناباروری است؛ حوزه‌ای که هم به نیازهای داخلی پاسخ می‌دهد و هم ظرفیتی بزرگ برای تبدیل شدن به یک محور اقتصادی جدید در قالب گردشگری سلامت فراهم کرده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخیراً با اشاره به این پیشرفت‌ها تأکید کرده است ایران آمادگی پذیرش بیماران نابارور پاکستانی را در مراکز درمانی خود دارد. او همچنین تصریح کرده گردشگری سلامت باید از یک حرکت فردی و پراکنده به یک جریان سازمان‌یافته و منسجم تبدیل شود. این سخنان از یک سو اهمیت بالای پیشرفت‌های ایران در درمان ناباروری را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، توجه به فرصت اقتصادی بزرگی را یادآوری می‌کند که در صورت برنامه‌ریزی صحیح، می‌تواند نقشی مهم در اقتصاد ملی ایفا کند.
* از هر 5 زوج در کشور یک زوج با مشکل ناباروری مواجه است
بر اساس آمارهای ارائه‌شده توسط دکتر علی صادقی‌تبار، مدیر مرکز درمان ناباروری پژوهشگاه ابن‌سینا، نرخ ناباروری در ایران حدود 20.2 درصد است. این به آن معناست که از هر ۵ زوج در کشور، یک زوج با مشکل ناباروری مواجه است. با وجود این آمار، برآوردها نشان می‌دهد مجموعا نزدیک به ۳ میلیون زوج نابارور در کشور زندگی می‌کنند که نیازمند توجه ویژه در حوزه بهداشت و درمان هستند. این آمارها نه‌تنها نشان‌دهنده یک معضل جدی اجتماعی، پزشکی است، بلکه بر اهمیت توسعه درمان ناباروری در ایران و توجه به فرصت‌های مربوط به این حوزه تاکید می‌کند.
یکی از چشمگیرترین نکات در مسیر درمان ناباروری، مساله پوشش گسترده بیمه‌ای است که انگیزه و توان مالی زوجین نابارور برای آغاز مسیر درمان را افزایش داده است. طبق اعلام مریم آزادی، معاون دفتر خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی سازمان بیمه سلامت ایران، در حال حاضر نزدیک به ۹۰ درصد هزینه‌های درمان ناباروری، از جمله داروها، تجهیزات پزشکی و خدمات آزمایشگاهی مرتبط با ناباروری، تحت پوشش بیمه قرار دارند. این حمایت شامل موارد تخصصی همچون خدمات انجماد و ذخیره‌سازی بافت تولید مثل (تخمک، تخمدان، اسپرم و بیضه) و درمان زوجین نابارور مبتلا به سرطان نیز می‌شود. ارائه این خدمات تحت پوشش ۹۰ درصدی، گامی بزرگ در تسهیل دسترسی زوجین نابارور به فرآیندهای درمانی به ‌حساب می‌آید.
توسعه و حمایت از توریسم سلامت نیز می‌تواند گامی موثر برای مقابله با چالش ناباروری در کشور باشد. توجه به جذب بیماران خارجی و توسعه مراکز درمان ناباروری نه‌تنها به ارتقای کیفیت خدمات درمانی داخلی کمک کرده، بلکه باعث گسترش دانش و پژوهش در این حوزه شده است. این فعالیت‌ها، در کنار مدیریت بهتر منابع و سرمایه‌گذاری‌ها، زیرساخت‌های ایران را در درمان ناباروری به سطوح جهانی نزدیک‌تر کرده و دستاوردهای مهمی را در مسیر دستیابی به اهداف توسعه پایدار رقم می‌زند.
* کمک به رفع بحران جمعیت با توسعه درمان ناباروری
رشد نرخ ناباروری در سال‌های اخیر، همراه با افزایش روند پیری جمعیت در ایران، نگرانی‌های عمده‌ای درباره آینده جمعیتی کشور به وجود آورده است. افزایش میانگین سنی جمعیت و کاهش نرخ تولد، تهدیدی جدی برای ساختار جمعیتی، اقتصادی و حتی اجتماعی کشور به شمار می‌رود. ارائه خدمات گسترده درمان ناباروری یکی از راه‌های موثر برای جلوگیری از پیامدهای شدید ناشی از کاهش جمعیت است. 
این خدمات نه‌تنها به جوان‌سازی ساختار جمعیتی کمک شایانی می‌کند، بلکه می‌تواند سهم مهمی در تثبیت فرهنگ فرزندآوری و زندگی خانوادگی داشته باشد. علاوه بر این، افزایش دسترسی به درمان ناباروری باعث کاهش استرس و اضطراب زوجین نابارور شده و به آنها امید بیشتری می‌بخشد. این مساله حتی از لحاظ روانی و اجتماعی نیز پیامدهای مثبتی برای جامعه خواهد داشت. همچنین سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند ایران را به مقصد اصلی درمان ناباروری در منطقه تبدیل کرده و علاوه بر پاسخگویی به نیازهای داخلی، از ظرفیت‌های موجود برای رونق اقتصادی کشور و افزایش جذب بیماران خارجی استفاده کند. در مجموع، توسعه خدمات درمان ناباروری و حمایت‌های بیمه‌ای، مسیری حیاتی برای حل مشکلات ناباروری در داخل و استفاده از این ظرفیت برای پیشرفت در حوزه گردشگری سلامت است. این مهم، علاوه بر کاهش فشار روانی و مالی بر روی زوج‌های نابارور، می‌تواند به بهبود وضعیت جمعیتی و همچنین تقویت موقعیت ایران به عنوان قطب توریسم سلامت در منطقه منجر شود.
* پیشرفت‌های ایران در درمان ناباروری؛ از شعار تا عمل
در سال‌های اخیر، ایران به یکی از مقاصد جذاب و معتبر درمان ناباروری تبدیل شده است. این تحول بویژه به‌دلیل پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری‌های درمانی، بهبود کیفیت خدمات و هزینه‌های مناسب نسبت به بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان رخ داده است. بر اساس گفته‌های عبدالحسین شاهوردی، رئیس پژوهشگاه رویان، تنها در سال 1403 حدود 500 زوج نابارور از 23 کشور مختلف برای دریافت خدمات درمان ناباروری به این پژوهشگاه مراجعه کرده‌اند. این آمار نشان‌دهنده رشد چشمگیر و قابل توجه بیماران خارجی به خدمات ناباروری ایران است، بویژه با توجه به اینکه برخی از این بیماران از کشورهای خود که دارای مراکز درمانی پیشرفته در این زمینه هستند، ایران را انتخاب کرده‌اند.
از بین این 500 زوج بیمار، افرادی از کشورهای همسایه نظیر عراق، افغانستان، پاکستان و تاجیکستان گرفته تا کشورهای اروپایی و حتی آمریکایی به ایران سفر کرده‌اند. این تنوع جغرافیایی و ملیتی خود گواهی بر اعتبار و تخصص ایران در ارائه خدمات ناباروری است. جالب‌تر اینکه، بیماران از کشورهایی که خود دارای مراکز درمانی پیشرفته و هزینه‌های بالا هستند، به ایران سفر می‌کنند، چرا که خدمات درمان ناباروری در ایران نه‌تنها از کیفیت جهانی برخوردار است، بلکه با هزینه‌هایی قابل توجه کمتر از کشورهای غربی ارائه می‌شود. این روند افزایشی در پذیرش بیماران خارجی علاوه بر نشان دادن اعتماد بین‌المللی به خدمات درمانی ایران، نشان‌دهنده پیشرفت‌های علمی و پژوهشی در زمینه درمان ناباروری در کشور است. در واقع، این پیشرفت‌ها و فناوری‌های به‌روز باعث شده است ایران به یکی از قطب‌های جهانی درمان ناباروری تبدیل شود. 
* بحران ناباروری در منطقه
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در آوریل ۲۰۲۳، حدود 17.5 درصد بزرگسالان در سراسر جهان با مشکل ناباروری مواجه هستند. این آمار نشان‌دهنده اهمیت جهانی این بحران است و در کشورهای منطقه‌ای با جمعیت جوان، مانند ایران، این موضوع ابعاد اجتماعی و اقتصادی گسترده‌تری پیدا می‌کند. در پاکستان، بر اساس گزارش‌های کارشناسان، بیش از ۴ میلیون زوج با مشکل ناباروری مواجه هستند. این رقم نشان‌دهنده بازار عظیمی از تقاضای درمان ناباروری در مجاورت مرزهای ایران است. اگر ایران بتواند تنها 5 درصد از این بازار را جذب کند، سالانه هزاران بیمار به کشور خواهند آمد که علاوه بر پرداخت هزینه‌های درمان، منجر به رونق سایر بخش‌ها مانند هتل‌داری، حمل‌ونقل و گردشگری فرهنگی نیز خواهند شد. این فرصت نباید دست کم گرفته شود.
* مزیت رقابتی ایران
ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه درمان ناباروری، به دلیل چندین عامل کلیدی، به مقصدی جذاب بیماران خارجی تبدیل شده است. کشور نه‌تنها در سطح منطقه، بلکه در مقایسه با بسیاری از کشورهای پیشرفته، توانسته است موقعیت ویژه‌ای در جذب بیماران نابارور خارجی پیدا کند. در این مقاله، به بررسی این مزیت‌های رقابتی پرداخته می‌شود که باعث شده ایران به یکی از مقاصد اصلی درمان ناباروری در دنیا تبدیل شود.
۱- هزینه پایین‌تر خدمات: درمان ناباروری در ایران، با وجود کیفیت بالا، به طور متوسط یک‌سوم یا حتی کمتر از قیمت درمان مشابه در کشورهای غربی نظیر آمریکا و برخی کشورهای اروپایی است. این موضوع یکی از اصلی‌ترین عوامل جذب بیماران خارجی به ایران است. هزینه‌های درمان ناباروری در ایران، از جمله روش‌های پیشرفته‌ای چون IVF و ICSI، به دلیل ارزانی هزینه‌ها، مناسب‌تر از بسیاری از کشورهاست. به طور مثال، در حالی که هزینه یک دوره درمان IVF در آمریکا می‌تواند به بیش از 15000 دلار برسد، همین درمان در ایران با حدود 5000 دلار یا کمتر انجام می‌شود. این تفاوت قیمت، ایران را به مقصدی اقتصادی برای بیماران از کشورهای همسایه تبدیل کرده است. 
از طرفی، در شرایطی که هزینه‌های درمان ناباروری در کشورهای پیشرفته از حد توان بسیاری از بیماران خارج است، ایران با ارائه خدماتی با کیفیت مشابه و هزینه‌ای معقول، توانسته است سهم زیادی از این بازار را جذب کند.
۲- کیفیت بالای علمی و پزشکی: ایران در سال‌های اخیر به پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه درمان ناباروری دست یافته است. با وجود هزینه‌های پایین، کیفیت خدمات پزشکی در ایران در سطح جهانی قرار دارد. مراکز درمان ناباروری معتبر و شناخته‌شده‌ای مانند رویان، ابن سینا و چندین مرکز برجسته دیگر در ایران، با بهره‌گیری از آخرین تکنولوژی‌ها و پیشرفت‌های علمی، توانسته‌اند خدمات درمانی با استانداردهای بین‌المللی ارائه دهند. این مراکز با استفاده از متخصصان مجرب و تکنولوژی‌های پیشرفته، به بیماران نابارور کمک می‌کنند تا شانس بالاتری برای درمان و بارداری داشته باشند. این کیفیت بالا در درمان ناباروری، حتی در مقایسه با بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، باعث افزایش اعتماد بیماران خارجی به خدمات درمانی ایران شده است.
۳- قرابت فرهنگی و زبانی: یکی از بزرگ‌ترین مزایای ایران نسبت به کشورهای دیگر، اشتراکات فرهنگی، مذهبی و زبانی با کشورهای همسایه است. بسیاری از بیماران از کشورهای اسلامی مانند عراق، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و سایر کشورهای منطقه، به دلیل شباهت‌های فرهنگی و دینی، ترجیح می‌دهند برای درمان ناباروری به ایران بیایند. علاوه بر این، زبان فارسی یا زبان‌های محلی مشابه در این کشورها باعث می‌شود بیماران بتوانند به راحتی با کادر درمان ارتباط برقرار کنند. این عامل بویژه در حوزه‌های پزشکی که نیاز به ارتباط دقیق و موثر دارد، اهمیت زیادی پیدا می‌کند. از سوی دیگر، بسیاری از این کشورها با مشکلات اقتصادی یا شرایط جنگی مواجه هستند که باعث می‌شود بیماران برای دریافت درمان به کشورهای با هزینه پایین‌تر و شرایط امن‌تر رو بیاورند.
۴- دسترسی جغرافیایی: یکی از مهم‌ترین عوامل مزیت ایران در جذب بیماران نابارور خارجی، موقعیت جغرافیایی است. ایران در قلب خاورمیانه و در نزدیکی کشورهای آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، عراق و حتی برخی کشورهای آسیای جنوبی قرار دارد. این نزدیکی جغرافیایی باعث می‌شود بیماران به راحتی و با هزینه کمتر نسبت به سفر به کشورهای دورتر، به ایران بیایند. با توجه به وجود خطوط هوایی متعدد و دسترسی‌های آسان، ایران توانسته است به مقصدی اصلی برای بیماران این کشورها تبدیل شود. این دسترسی راحت و سریع باعث می‌شود بیماران با کمترین هزینه و زمان، بتوانند از خدمات درمان ناباروری در ایران بهره‌مند شوند.
۵- رقابت با کشورهای دیگر: در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا در تلاشند تا سهم خود را از بازار درمان ناباروری افزایش دهند، ایران با توجه به مزایای فوق‌الذکر، توانسته است نسبت به سایر کشورهای منطقه و حتی کشورهای پیشرفته، مزیت رقابتی قابل توجهی پیدا کند. به طور مثال، بسیاری از بیماران از کشورهای با سیستم‌های بهداشتی پیشرفته مانند ترکیه و حتی امارات عربی متحده، به دلیل هزینه‌های پایین‌تر و خدمات با کیفیت بالا، درمان‌های ناباروری خود را به ایران می‌برند. 
در حالی که کشورهای مذکور نیز در این حوزه پیشرفت‌هایی داشته‌اند، ایران توانسته است با ارائه خدمات اقتصادی‌تر و در عین حال با کیفیت بالا، نظر بیماران زیادی را جلب کند.
۶- حمایت دولتی و سیاست‌های مناسب: علاوه بر تمام این عوامل، حمایت‌های دولتی و برنامه‌های تشویقی در جهت جذب بیماران خارجی نیز یکی از دلایل مهم موفقیت ایران در این زمینه است. وزارت بهداشت ایران به ‌طور فعال در حال ارتقای این بخش از گردشگری پزشکی است و تلاش دارد با ارائه تسهیلات ویژه، بیماران خارجی بیشتری را جذب کند. این حمایت‌ها شامل تسهیل ویزا، معرفی مراکز درمانی معتبر و تبلیغات جهانی است که به افزایش اعتبار ایران در سطح بین‌المللی کمک می‌کند.
* چشم‌اندازی فراتر از مرزها
در بسیاری از کشورهای دنیا، درمان ناباروری تنها به ‌عنوان یک نیاز فردی در نظر گرفته می‌شود اما در ایران، این موضوع به ‌طور قابل توجهی فراتر از نیازهای پزشکی، به یک فرصت ملی تبدیل شده است. بویژه در کشوری که با کاهش رشد جمعیت و نگرانی‌های جمعیتی مواجه است، این فرصت می‌تواند نقشی حیاتی ایفا کند. در شرایطی که بسیاری از کشورها به دلیل نرخ پایین تولد در آینده با بحران‌های جمعیتی مواجه خواهند شد، ایران با استفاده از درمان ناباروری می‌تواند نه‌تنها به حل این معضل داخلی کمک کند، بلکه از آن به ‌عنوان ابزاری برای جذب بیماران خارجی و به ‌دست آوردن منابع مالی از گردشگری سلامت بهره‌برداری کند. 
در حال حاضر، درمان ناباروری در ایران علاوه بر رفع نیازهای داخلی، به یک منبع پایدار درآمد تبدیل شده است. ایران با بهره‌مندی از هزینه‌های پایین‌تر و کیفیت بالای خدمات درمانی، به مقصدی جذاب برای بیماران نابارور از کشورهای همسایه و حتی دوردست‌های جهان تبدیل شده است. از این رو، سیاست‌گذاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌ در این حوزه نه‌تنها می‌تواند باعث رونق اقتصادی کشور شود، بلکه می‌تواند به بهبود وضعیت جمعیتی و کاهش نگرانی‌ها درباره بحران‌های جمعیتی در آینده کمک کند.
اما چشم‌انداز پیش‌روی ایران باید فراتر از پذیرش محدود بیماران خارجی باشد. ایران به ‌طور بالقوه می‌تواند به «هاب ناباروری» منطقه تبدیل شود؛ نه فقط به ‌عنوان مقصدی برای درمان، بلکه به ‌عنوان یک مرکز علمی، تجاری و دیپلماتیک در این حوزه. این جایگاه، می‌تواند ایران را به کشوری پیشرو در درمان ناباروری در سطح جهانی تبدیل کند. با توجه به مزیت‌هایی چون هزینه‌های پایین‌تر، کیفیت بالای خدمات درمانی و دسترسی آسان از کشورهای همسایه، ایران قادر خواهد بود تعداد بیشتری از بیماران خارجی را جذب کند. 
در کنار این، تبدیل ایران به هاب ناباروری می‌تواند به تقویت برند علمی کشور در سطح بین‌المللی منجر شود. در دنیای امروز که تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی بر سر راه ایران قرار دارد، گسترش برند علمی و ارتقای چهره کشور از طریق دستاوردهای پزشکی، بویژه در زمینه‌های حساس مانند درمان ناباروری، به عنوان یک ابزار دیپلماتیک برای تقویت دیپلماسی علمی کشور مطرح است. این امر نه‌تنها ایران را به کشوری پیشرفته و معتبر در زمینه پزشکی معرفی می‌کند، بلکه می‌تواند فرصتی برای کاهش تنش‌های سیاسی و ایجاد همکاری‌های علمی و پزشکی با کشورهای دیگر فراهم کند.  
در نهایت، این فرآیند از طریق جذب بیمارانی که از سراسر جهان برای درمان به ایران سفر می‌کنند، می‌تواند منابع مالی قابل توجهی را به کشور وارد کند. این درآمدها می‌تواند به تقویت زیرساخت‌های درمانی و تحقیقاتی کشور کمک کرده و باعث توسعه بیشتر خدمات پزشکی و بهبود کیفیت زندگی ایرانیان شود. 
در این مسیر، نه‌تنها خدمات درمانی به ‌عنوان یک عامل اقتصادی به‌ کار گرفته می‌شود، بلکه ایران می‌تواند به ‌عنوان یک الگوی موفق در سیاست‌های درمانی و جمعیتی در سطح منطقه و حتی جهان شناخته شود.