نقض حق حیات ایرانیان

حنانه هاشمی*: جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران و سکوت سازمان‌های بین‌المللی یا موضع‌گیری ضعیف آنها در این مدت، با واکنش‌های زیادی از سمت مردم، مقامات و کشورها روبه‌رو شده است. در بین مقامات بین‌المللی، واکنش گزارشگر ویژه ایران در شورای حقوق بشر که مسؤول رصد نقض حقوق بشر در ایران است نیز قابل توجه است. گزارشگران ویژه کشوری، کارشناسانی هستند که مسؤول نظارت و حمایت از حقوق بشر در کشوری هستند که به عنوان مامور رسیدگی به آن منصوب می‌شوند. خانم مای ساتو، چهارمین گزارشگر ویژه جمهوری اسلامی ایران در شورای‌ حقوق بشر سازمان ملل متحد است که سال گذشته به این سمت منصوب شد. او در ابتدای ماموریتش برای ایران، 3 اولویت مطرح کرد که یکی از آنها نقض‌های مرتبط با حق حیات بود. واکنش‌های او در رابطه با جنگ اخیر در ۳ مورد قابل بررسی است. نخستین اقدام که چند روز بعد از حمله نظامی اسرائیل بود، بیانیه‌ای گروهی به امضای ۱۶ نفر از کارشناسان شورای حقوق بشر بود که به محکومیت حملات اسرائیل، حمله به صداوسیما، کارکنان هلال احمر، ترور فرماندهان نظامی، حمله به تأسیسات هسته‌ای و کشتن غیرنظامیان پرداخت. در بین اسامی نویسندگان این بیانیه، نام مای ساتو نیز وجود داشت، در حالی که می‌توانست درباره ابعاد ضدانسانی این حمله یک گزارش ویژه‌ ارائه کند. اقدام دوم، باز هم بیانیه‌ای گروهی، این‌بار بعد از آتش‌بس بود که در موضوعی متفاوت، توصیه‌ای به جمهوری اسلامی ایران کرده بود که حفاظت از مهاجران غیرقانونی را ترجیح دهد و تاکید شده بود به بهانه عناوینی مثل «جاسوسی» و «همکاری با دولت متخاصم» از اخراج مهاجران غیرقانونی بپرهیزد. در شرح این بیانیه به نگرانی از وضعیت دستگیرشدگان جنگ اخیر، جاسوسان و همچنین ابراز نگرانی از اقدامات مجلس جهت جرم‌انگاری فعالیت‌های اطلاعاتی و جاسوسی برای کشور متخاصم پرداخته شده بود. در این بیانیه هم نام گزارشگر ویژه ایران، خانم مای ساتو بود. اقدام بعد ساتو، اشتراک پستی در شبکه ایکس بود که می‌توان آن را تنها اقدام فردی او دانست که از ابتدای جنگ انجام داده و موضع فردی خود و نگرانی‌های حقوق‌بشری خود را ابراز کرده است. این پست، از تاثیر حملات اسرائیل و آمریکا سخن می‌گوید ولی بلافاصله، همانند بیانیه آخر به نگرانی از سرکوب مخالفان، بازداشت و اعدام افراد متهم یا محکوم اشاره کرده. او در یادداشت خود هیچ صحبتی از ترورهای این جنگ، تهدیدات و حملات به تأسیسات هسته‌ای و اعلام موضع در کسوت وظیفه خود به میان نیاورده. این در حالی‌ است که بالغ بر ۱۰۰۰ شهروند ایرانی توسط حملات اسرائیل کشته شدند و طبق بیانیه اولیه خود گزارشگران، ۹۰ درصد کشته‌شدگان غیرنظامی‌‌اند. انتظار از تاسو آن است با توجه به آنکه یکی از اولویت‌های مهم خود را توجه به حق حیات اعلام کرده و مطابق وظایف مقرر در اسناد و قطعنامه‌های شورای حقوق بشر، جزو ماموریت اوست که شفاف و در نهایت بی‌طرفی به تمام نقض‌های صورت گرفته علیه شهروندان در چارچوب کشورمان بپردازد، اقدام کند. نه توجه گزینشی که اتفاقا باعث نادیده گرفتن حق حیات مورد اهمیت او بوده. به علاوه وی به اقدامات تروریستی، نقض حق آموزش (انرژی هسته‌ای)، نقض حق توسعه و صلح که حتی بعد از آتش‌بس هم بیانیه‌ای درباره وظایف ماموریت خود و توجه به همه ابعاد حقوق‌بشر و نقض‌های صورت گرفته منتشر نکرد، نپرداخته. با وجود اینکه قضاوت عملکرد او زود به نظر می‌رسد اما سوال این است: آیا گزارشگر ویژه نیز قصد دارد قدم جای پای گزارشگران قبلی بگذارد؟ مسیری که توسط گزارشگران قبلی همراه با یک‌جانبه‌گرایی و عملکرد غیرحرفه‌ای بود و به جای اهمیت به تمام موضوعات و ابعاد حقوق بشر، تنها به بخشی از آن پرداخته ‌شد و دائما از مسائل دیگر که نقض آشکار حقوق بشر توسط دولت‌های خارجی علیه مردم ایران بود، جا می‌ماند.   تناقض وی سکوت درباره تعداد بالای شهدا و دانشمندان که در زمره حق حیات است، بود و ساتو تنها صحبت از متهمان به جاسوسی می‌کند، گویی متفاوت هستند. نبود اقدامی فوری در جهت اجرای وظیفه و رساندن صدای نقض آشکارای حق حیات در این حجم بالا - ترور - که در زمره جنایات جنگی است و نقض مصونیت امدادرسانان و خبرنگاران، همگی مجموعه‌ای است که انتظارات از او را به دلسردی‌های گذشته می‌رساند. گزارشگری که قطعا در عین توجه به مسائل داخلی و نقض آنها باید به موارد نقض دیگر (اقدامات کشور متجاوز) در این 12 روز که در موارد متنوع رخ داد هم توجه کند.
* دانشجوی رشته حقوق ‌بشر