گروه سیاسی: جنگنده چینی یا پدافند روسی،
کدام یک را بیشتر نیاز داریم؟ توافق ۲۵ ساله با چین یا قرارداد ۲۰ ساله با روسیه؟ روسیه تجارتش را بیشتر کند بهتر است یا چین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایران داشته باشد؟ روس‌ها خیانت نمی‌کنند؟ چینی‌ها جنس بنجل قالب نمی‌کنند؟
سیاست خارجی رسانه‌زده به میدان پاسخگویی این پرسش‌ها تبدیل شده است. صرف انتشار «گفت‌وگوهای سازنده» یا «دیدارهای صمیمی» یا هدیه به ایران کفایت نمی‌کند؛ اجلاس بیست و پنجم شانگهای باشد یا میزبانی از رئیس‌جمهور ایران در کاخ کرملین. واقعیت این است که 10 سال فریبکاری و معطل‌سازی غرب، ابتدا با وعده رفع تحریم‌ها و در ادامه با بسته اینستکس، بیشتر از هر کنش شرقی‌ها به اقتصاد و سیاست ایران ضربه زده است.
* شرق، وفادارتر است یا غرب؟
تفاوت در پوشش سخنرانی و دیدارهای دوجانبه رئیس‌جمهور با ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ و رجب طیب اردوغان و امامعلی رحمان و گفت‌وگو با یک خبرنگار آمریکایی در فضای رسانه‌ای ایران نشان می‌دهد چیزی باید در پنداشت مردم تغییر کند. حتی اگر حجم مبادلات تجاری متقابل بین روسیه و ایران در نیمه اول سال جاری میلادی ۱۱,۴ درصد افزایش یافته باشد. این را رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با رئیس‌جمهور ایران گفت، اگرچه عضویت 2 کشور در سازمان همکاری شانگهای، بریکس و همکاری‌های 2 کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا باید عدد و رقمی بیشتر از این بسازد. روسیه بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار مبادلات تجاری دارد اما حجم مبادلات با ایران تنها 8.5 میلیارد دلار است. نباید فراموش کرد روسیه بزرگ‌ترین کشور دنیاست که بعد از جنگ اوکراین، هدف تحریم‌ها قرار گرفته و از نظر فراوانی، تنها روسیه است که بیشتر از ایران تحریم شده. درد مشترک تحریم می‌تواند سازوکار دور زدن تحریم را برای تهران و مسکو فراهم سازد. شبیه چیزی که در بریکس در دلارزدایی هدف قرار داده شده و در سخنرانی مسعود پزشکیان در شانگهای نیز بدان تصریح شد؛ با هدف ایجاد یک نظم مالی چندقطبی مقاوم در برابر فشارهای خارجی، یعنی استفاده از ارزهای ملی، راه‌اندازی زیرساخت‌های دیجیتال مشترک و تشکیل صندوق سوآپ ارزی چندجانبه. روسیه در استفاده از ارزهای ملی با هدف دلارزدایی و به رغم شعله‌ور بودن جنگ در اروپا موفق بوده است. آمارهای بانک مرکزی روسیه نشان می‌دهد سهم روبل در تجارت روسیه با اروپا سال گذشته به 58.5 درصد رسید. از نظر پوتین، تماس‌های مستمر و منظم میان 2 کشور درباره مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی همچنان ادامه دارد. حضور متفاوت هند در سایه سردی روابط با آمریکا متأثر از جنگ تعرفه‌ها نشان داد ایده چندجانبه‌گرایی برای دور هم نشستن نیست و ترکیبی از نیروها و جهت‌ها برای ترسیم یک نظم جدید می‌طلبد.
* تهران- پکن، بلیت دوطرفه
روی ما حساب کنید! این چکیده سخنان رئیس‌جمهور در دیدار رئیس‌جمهور چین بود. چین چه چیزی از ایران می‌خواهد که در نگاه شی به عنوان «شریک راهبردی» طرح شده؟ چین از اعضای دائم شورای امنیت است که همین پریروز همراه با ایران و روسیه در نامه‌ای به امضای وزرای خارجه 3 کشور، خطاب به رئیس شورای امنیت تصریح کرد: «اقدام 3 کشور اروپایی، شورای امنیت را از نهادی برای حفظ صلح به ابزاری برای فشار و اجبار تبدیل می‌کند که خیانت به مأموریت اصلی شوراست». علاوه بر این، چین مطابق برخی آمارها ۹۰ درصد نفت ایران را می‌خرد و در نتیجه می‌تواند تهدید یا آسیب فعال‌سازی مکانیسم ماشه را کم‌اثر کند. در سوی مقابل، نیاز چین به ثبات انرژی در خاورمیانه و همچنین توجه به راهگذر «کمربند و جاده» بدون نظر یک قدرت منطقه‌ای که ثبات‌ساز باشد، انکارناشدنی است. در نتیجه همین تقاطع منافع است که رئیس‌جمهور در دیدار دوجانبه با رئیس‌جمهور چین، تهران را برای پکن «دوست و متحدی قوی و مصمم» خواند. عصیانگری ترامپ و میل فزاینده به بازی در غیرچارچوب و ساختن نظم وسط بی‌نظمی و بی‌هنجاری به اتکای روابط اقتصادی سبب شده چین در شانگهای بیست‌وپنجم از اصلاح حکمرانی جهانی سخن بگوید. مسعود پزشکیان در سخنرانی خود در نشست شانگهای پلاس، گفت‌وگو با تلویزیون ملی چین و دیدار دوجانبه با شی جین پینگ، این ایده را تأیید و چه بسا در ناحیه غرب آسیا تکمیل کرد و گفت: «ایران خواهان جهانی است که در آن قانون و ارتباط کشورها از موضع برابر حکمفرما باشد، نه زور، تحمیل و تجاوز».
* هم شرقی، هم غربی
آنچه مهم است، استقلال ملی در گرو بهره‌مندی از همه ظرفیت‌ها و امکان‌ها در جهان آشفته در حال تغییر است. «نه شرقی، نه غربی» به معنای کنار گذاشتن زمینه‌های همکاری و ائتلاف از 2 سو نیست. «هم شرقی و هم غربی» اما با ملاحظه استقلال و حفظ وجوه تمایز و ارزشمندی ملی. پزشکیان و سایر سران دعوت‌شده به مراسم جشن گرامیداشت هشتادمین سال پایان جنگ دوم جهانی، نیز رژه نظامی نیروهای مسلح چین، با قطار سریع‌السیر خود را به پکن رساندند؛ قطاری با حداکثر سرعت ۳۵۰ کیلومتر در ساعت که بنا بر برخی توافق‌ها، نمونه‌ای از آن در راه مواصلاتی اصفهان - شیراز افتتاح خواهد شد. برخی اخبار تاییدنشده هم از وجود چند فروند «سوخو ۳۵» در یک پایگاه هوایی کشور خبر می‌دهند. اگرچه کار با این شاید و اما و اگرها جلو نمی‌رود. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در گفت‌وگو با رسانه دفتر رهبر انقلاب گفته بود «خب! وقتی غربی‌ها با ما کار نمی‌کنند، ما با چین کار می‌کنیم، با کشورهای دیگر کار می‌کنیم. حالا چون آنها در روابط با ما خیلی طاقچه‌بالا گذاشتند، ما رفتیم با اینها روابط راهبردی ایجاد کردیم و انصافاً هم با ما همکاری کردند. به هر حال، در این مدت تحریم، ما با همین کشورها و کشورهای همسایه‌مان کار کردیم. در عالم سیاست، به عدد کشورها راه‌حل وجود دارد. این‌جور نیست که غربی‌ها احساس کنند اگر مثلاً اَخم و تَخمی به ایران کردند، ایرانی‌ها عقل‌شان را می‌گذارند کنار می‌گویند خواهش می‌کنیم، تسلیمیم، بفرمایید! خب! ایران هم می‌رود یک راه دیگر پیدا می‌کند».