مهدی سیف‌تبریزی: دهلی‌نو با رویکردی آرام اما قاطع، در برابر تلاش‌های ایالات متحده برای تحمیل سیاست‌های نفتی و تجاری خود ایستادگی می‌کند.
تصمیم نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند برای عدم حضور در اجلاس ۲ روزه رهبران شرق آسیا در کوالالامپور از 4 تا 6 آبان، تصمیمی هوشمندانه به نظر می‌رسد. انتخاب مودی برای شرکت مجازی در اجلاس آسه‌آن، به عنوان راهکاری برای اجتناب از دیدار رودررو با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا تلقی می‌شود.
گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است اگر این دیدار حضوری رخ می‌داد، فشار دوجانبه‌ای که ترامپ برای توقف واردات نفت روسیه بر هند اعمال می‌کند، به فشاری چندجانبه تبدیل‌می‌شد.
ترامپ در رویکرد کنونی خود که ترکیبی از تهدید و تملق است، از یک سو هند را به طور علنی از خرید نفت روسیه برحذر می‌دارد و تهدید به افزایش تعرفه‌ها می‌کند و از سوی دیگر، با پیام‌های توئیتری پر از تعریف و تمجید، مودی را «دوست خوب» و «رهبر بزرگ» خطاب می‌کند و در مناسبت‌هایی مانند تولد مودی یا جشنواره دیوالی با او تماس می‌گیرد.
مودی هم با این پیام‌ها و تماس‌های تملق‌آمیز همراهی می‌کند. پاسخ‌های کلامی او ممکن است گرم و صمیمی به نظر برسد اما اقداماتش نشان می‌دهد با این خوش‌رفتاری‌ها امیدی برای عقب‌نشینی آمریکا از اعمال فشار بر هند از طریق تعرفه‌ها ندارد. تنها راه جلوگیری از این فشارها این است که مودی، همان‌طور که به نظر می‌رسد، در برابر خواسته‌های ترامپ تسلیم نشود و از دیدار حضوری با او پرهیز کند.
دلیل رسمی اعلام‌شده برای غیبت مودی در این اجلاس مهم، جشن‌های دیپاوالی (دیوالی) عنوان شده است اما این توضیح چندان مورد پذیرش قرار نگرفته است. ناظران خاطرنشان می‌کنند مودی پیش‌تر نیز از حضور در اجلاس غزه در مصر خودداری کرده بود، ظاهراً برای دوری از فشارهای احتمالی ترامپ. مودی، سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه خود را برای نمایندگی هند در اجلاس شرق آسیا فرستاده و یک وزیر رده‌پایین‌تر را به مصر اعزام کرده بود.
گفته می‌شود مودی از ادعاهای مکرر ترامپ در ماه‌های اخیر که بیش از ۵۰ بار مدعی شده میانجی آتش‌بس بین هند و پاکستان پس از درگیری نظامی کوتاه اما شدید بین ۲ همسایه آسیایی در اردیبهشت‌ماه امسال بوده، آزرده‌‌خاطر است. دهلی‌نو بارها این ادعا را رد کرده است. بدتر از آن، ترامپ حداقل ۵ بار ادعا کرده مودی به او قول داده خرید نفت از روسیه را متوقف خواهد کرد.
ادعای ترامپ مبنی بر وعده مودی برای توقف خرید نفت، تحت تهدید افزایش تعرفه‌ها، با تحریم شرکت‌های نفتی «روس‌نفت» و «لوک‌اویل» همراه شده است. سال جاری، دست‌کم ۳۴ درصد نیاز نفت خام هند از مسکو تأمین شده و این ۲ غول نفتی روس ۶۰ درصد این عرضه را بر عهده دارند. علاوه بر تعرفه متقابل ۲۵ درصدی که از 8 مرداد اعمال شده، آمریکا تعرفه ثانویه ۲۵ درصدی دیگری را به دلیل خرید نفت روسیه، علیه هند وضع کرده است.
این تحریم‌ها شرکت «ریلاینس اینداستریز»، بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه در هند را وادار به کاهش واردات خواهد کرد. همچنین ممکن است به شرکت‌های نفتی دولتی مانند «ایندین اویل» توصیه شود از این رویه پیروی کند، هرچند این شرکت‌ها قرارداد مستقیمی با روس‌نفت و لوک‌اویل ندارند. در حال حاضر، آنها ممکن است از طریق واسطه‌ها به خرید نفت روسیه ادامه دهند. شرکت «نایارا انرژی»، یکی از بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های هند که روس‌نفت 49.13 درصد سهام آن را در اختیار دارد نیز، از این تحریم‌های آمریکا ضربه سختی خواهد خورد.
تحریم‌های اعمال‌شده بر روس‌نفت و لوک‌اویل به این معناست که هر نهاد، چه آمریکایی و چه خارجی که با این شرکت‌ها معامله کند، در معرض جریمه‌های سنگین قرار خواهد گرفت. گزارش‌ها نشان می‌دهد ریلاینس اینداستریز که تخمین زده می‌شود از زمان آغاز درگیری‌ها در اوکراین در سال ۲۰۲۲، ۳۵ میلیون دلار نفت خریداری کرده، باید بتدریج واردات را کاهش دهد و تا 30 آبان تمام واردات از روسیه را متوقف کند. این شرکت روز جمعه در بیانیه‌ای اعلام کرد در حال بررسی تأثیر تحریم‌های آمریکا و غرب بر تأمین‌کنندگان روس خود است و عملیات خود را متناسب با آن تنظیم خواهد کرد، ضمن اینکه امنیت انرژی داخلی را حفظ می‌کند.
ریلاینس ضربه سنگینی خواهد خورد، هرچند بخش عمده نفت خام وارداتی را با قیمت‌های تخفیف‌دار که به بنزین، دیزل و سوخت توربین هواپیما پالایش شده، با سود خوبی به آمریکا و اروپا صادر کرده است. گفته می‌شود این شرکت که قراردادی ۲۵ ساله با روس‌نفت برای خرید سالانه ۲۵ میلیون تن نفت خام دارد، نزدیک به ۵۰ درصد 1.8 میلیون بشکه‌ای که روزانه به هند عرضه می‌شود را وارد کرده است. به گفته یکی از مدیران مالی اسبق این شرکت، نبود نفت خام تخفیف‌دار روسیه می‌تواند سالانه ۵ تا ۶ میلیارد دلار ضرر مالی به همراه داشته باشد.
ترامپ این روند را «فرآیندی تدریجی» توصیف کرده و گفته هند تا پایان سال واردات نفت روسیه را «تقریباً به صفر» خواهد رساند. گزارش‌ها حاکی از آن است در پی تحریم‌های آمریکا بر روس‌نفت و لوک‌اویل، شرکت‌های بزرگ نفتی دولتی چین خرید «نفت دریابرد روسیه» را متوقف کرده‌اند.
تلاش‌های ترامپ برای فشار شدید بر هند و چین به منظور کاهش تدریجی و توقف کامل واردات نفت از روسیه، با هدف تسلیم کردن مسکو و وادار کردن آن به پذیرش خواسته‌های او برای توافق صلح با اوکراین است اما ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، بعید است تحت فشارهای فزاینده آمریکا و اروپا تسلیم شود. پوتین این هفته به صراحت اعلام کرد: «هیچ کشور یا ملتی که برای خود احترام قائل است، تحت فشار تصمیم نمی‌گیرد».
این موضع باید برای هند نیز صادق باشد. با این حال، دهلی از نظر اقتصادی و نظامی قدرت چین و روسیه را برای مقاومت در برابر فشارهای آمریکا فراتر از حد مشخصی ندارد.
پوتین تحریم‌ها علیه ۲ شرکت بزرگ نفتی روسیه را «اقدامی غیردوستانه» خواند و پذیرفت «این اقدام تبعاتی خواهد داشت» اما افزود: «اینها تأثیر عمده‌ای بر ثبات اقتصادی ما نخواهد داشت» ولی این گزاره را نمی‌توان درباره تأثیر تحریم‌ها بر اقتصاد هند گفت.
دهلی بارها تأکید کرده امنیت انرژی برایش حیاتی است و واردات از روسیه بر اساس منافع ملی هند برای تضمین قیمت‌های پایدار و تأمین مطمئن انرژی هدایت می‌شود. دولت هند، تعرفه‌های ترامپ را «ناعادلانه، غیرمنطقی و غیرقابل توجیه» توصیف کرده است. اصطکاک ناشی از تعرفه‌ها، پیشرفت در مذاکرات توافق تجاری بین هند و آمریکا را متوقف کرده، هرچند گفت‌وگوها در سطوح مختلف ادامه دارد.
برخی از این گفت‌وگوها به نظر می‌رسد هند را به سمتی می‌کشاند که مقاومت در برابر فشارهای عظیم آمریکا برایش دشوار خواهد شد. این موضوع در درجه اول، در موافقت هند با کاهش واردات نفت روسیه مشهود است، هرچند هیچ اعلام رسمی‌ای مبنی بر انجام این کار برای پیروی از خواسته‌های ترامپ وجود ندارد؛ همچنین در درخواست از شرکت‌های نفتی دولتی برای خرید نفت خام بیشتر از آمریکا. علاوه بر این، گزارش شده هند پذیرفته بخش کشاورزی خود را به روی محصولات آمریکایی باز کند؛ موضوعی که دولت دهلی به دلیل آسیب احتمالی به کشاورزان هندی پیش‌تر تمایلی به آن نداشت.
تحولات در ۲ بخش کلیدی انرژی و کشاورزی به دیدار اخیر «سرجیو گور»، فرستاده ویژه جدید ترامپ به هند نسبت داده می‌شود. این دیدار ظاهراً مقاومت دهلی برای ادامه مسیر واردات نفت روسیه و باز نکردن بخش کشاورزی به روی محصولات آمریکایی را تضعیف کرده است. گور 18 تا 22 مهر به مدت ۵ روز در هند بود. 19 مهر او با مودی، جایشانکار، آجیت دووال مشاور امنیت ملی و ویکرام مصری معاون وزیر خارجه هند دیدار کرد. به‌ندرت دیپلماتی موفق به برگزاری چنین گفت‌وگوهای فشرده‌ای با ۴ مقام ارشد دولت هند در یک روز شده است. در واقع، سفیران گاه هفته‌ها یا حتی ماه‌ها منتظر می‌مانند تا اعتبارنامه‌های خود را پس از اعزام به دهلی ارائه دهند.
در حال حاضر، گور سفیر منتخب هند است و قرار است سال ۲۰۲۶ مسؤولیت را بر عهده بگیرد. او نقش بزرگ‌تری به عنوان فرستاده ویژه ترامپ برای جنوب و آسیای مرکزی دارد که او را موظف به تعامل با پاکستان، بنگلادش، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی می‌کند.
گور دیپلمات حرفه‌ای نیست. او به عنوان استراتژیست کمپین انتخاباتی ترامپ فعالیت کرده است. این ممکن است نمونه‌ای از دیپلماسی‌ای باشد که از معاملات تجاری برای همسویی ژئوپلیتیک هند و آمریکا با پیامدهایی برای امنیت منطقه‌ای استفاده می‌کند. دیدار گور با وزیر بازرگانی هند نشان می‌دهد پس از موفقیت در زمینه انرژی و کشاورزی، هدف بعد او ممکن است نهایی کردن یک توافق تجاری دوجانبه در اواسط آبان باشد.