طفره از طبابت!
یاسمن علی‌آباد: در روزهای اخیر، اظهارات جلیل حسینی، معاون آموزشی وزارت بهداشت و محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی مبنی بر وجود ۳۰ هزار پزشک عمومی غیرفعال در کشور، موجی از بحث و واکنش‌ها را برانگیخته است. این آمار از سوی وزارت بهداشت به‌عنوان دلیلی برای پایان دادن به مصوبه افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی مطرح شد. در همین راستا، حسینی گفت: «ما کمبود پزشک در کشور نداریم و با توجه به آمار پزشکان غیرفعال، می‌توانیم به راحتی مشکل کمبود پزشک را حل کنیم». اما آیا این ادعا با واقعیت‌های موجود و آمارهای رسمی همخوانی دارد؟
طبق آمارهای موجود از سایت نظام پزشکی، تعداد کدهای ثبت‌شده برای پزشکان عمومی در ایران حدود ۱۰۲ هزار نفر است اما از این تعداد، تنها ۴۲ هزار پزشک دارای پروانه فعالیت پزشکی هستند. این در حالی است که آماری متفاوت از سوی جلیل حسینی، معاون آموزشی وزارت بهداشت، به عنوان دلیل نداشتن کمبود پزشک مطرح می‌شود: «وجود ۳۰ هزار پزشک عمومی غیرفعال در کشور، نشان می‌دهد کمبود پزشک عمومی نداریم و از همین رو باید ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی را محدود کنیم». تفاوت چشمگیر بین آمار اعلامی از سوی سایت نظام پزشکی و اطلاعات مسؤولان وزارت بهداشت، بحث‌برانگیز است. طبق گفته‌های نمایندگان مجلس، در استان‌های مختلف کمبود پزشک در اکثر شهرها از معضلات حوزه سلامت کشور محسوب می‌شود. در این باره علی نثاری، نماینده مجلس، بیان کرده است: «کمبود پزشک کاملا مشخص، مبرهن و موضوعی است که همه به آن اذعان دارند». همچنین نخل‌ابراهیمی، نماینده مجلس به کمبود ۱۲ هزار پزشک در کشور اشاره کرده و اظهار داشته است درمانگاه‌های بسیاری به دلیل نبود پزشک تعطیل شده‌اند. این اظهارات نشان‌دهنده نگرانی نمایندگان از وضعیت کمبود پزشک در کشور است. واقعیت این است که تعداد کل پزشکان عمومی و پزشکان فعال، بویژه در شرایطی که کمبود پزشک در برخی مناطق کشور مشهود است، نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از پزشکان یا در حال فعالیت در بخش‌های غیرپزشکی هستند یا به دلایلی فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.
* مهاجرت؛ یکی از دلایل اصلی غیرفعال بودن پزشکان
مهاجرت پزشکان به خارج از کشور یکی از دلایل اصلی غیرفعال بودن پزشکان عمومی است. بر اساس آمارهای رسمی، سال ۱۴۰۱ بیش از ۶۵۰۰ پزشک از ایران مهاجرت کردند که از این تعداد، حدود ۲۳۰۰ نفر پزشکان متخصص بودند. محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی در این باره اشاره کرد: «ما با بحران مهاجرت پزشکان روبه‌رو هستیم. این موضوع باعث کاهش شدید نیروی انسانی در نظام سلامت شده است». روند مهاجرت در حوزه پزشکی در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته و به یکی از چالش‌های جدی حفظ نیروی انسانی در سیستم سلامت کشور تبدیل شده است.
* بازنشستگی؛ عامل دیگر غیرفعال بودن پزشکان
طبق اطلاعات موجود، حدود ۶۰۰۰ پزشک عمومی بالای ۷۰ سال سن دارند که عملا در شغل پزشکی خود غیرفعال شده‌اند. این پزشکان به دلیل بازنشستگی یا محدودیت‌های سنی قادر به ادامه فعالیت پزشکی نیستند. دکتر یوسف بهرامی، رئیس انجمن پزشکان عمومی در این باره گفت: «تعداد زیادی از پزشکان عمومی که در آمار بیکاری گنجانده شده‌اند، در حقیقت به دلیل بازنشستگی یا مشکلات جسمی از فعالیت در حوزه پزشکی دست کشیده‌اند». در نتیجه، این دسته از پزشکان که قادر به کار نیستند، همچنان در شمار پزشکان غیرفعال قرار دارند، حتی اگر به دلایل منطقی از ادامه فعالیت خود منصرف شده باشند.
* فعالیت در حوزه زیبایی؛ انتخابی دیگر برای پزشکان
یکی دیگر از دلایلی که باعث می‌شود پزشکان عمومی در آمارهای بیکاری گنجانده شوند، فعالیت آنها در حوزه‌هایی غیر از پزشکی عمومی است. طبق گزارش‌ها، حدود ۱۵ هزار پزشک عمومی در زمینه‌های زیبایی و پزشکی غیرجراحی فعالیت دارند. این پزشکان معمولا در کلینیک‌های زیبایی و مراکز درمانی دیگر مشغول به کار هستند اما از آنجا که فعالیت آنها در قالب خدمات پزشکی عمومی محسوب نمی‌شود، در آمار بیکاری پزشکان غیرفعال گنجانده می‌شوند. دکتر مینا کرمانی، متخصص پوست و زیبایی در این باره توضیح داد: «به دلیل درآمد بالاتر در حوزه زیبایی، بسیاری از پزشکان عمومی به این بخش رو آورده‌اند و در نتیجه، آمار پزشکان غیرفعال افزایش یافته است».
* پزشکان شاغل در ادارات و بخش‌های ستادی
حدود ۱۷ هزار پزشک عمومی در بخش‌های اداری و ستادی وزارت بهداشت و سایر نهادهای دولتی مشغول کار هستند. این پزشکان ممکن است در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی مشغول فعالیت نباشند اما کارهای اداری و مدیریتی انجام می‌دهند. این نقش‌ها غالبا به عنوان «غیرفعال» درنظر گرفته می‌شوند. دکتر وحید شریفی، مدیر اجرایی وزارت بهداشت در این باره گفت: «پزشکان شاغل در بخش‌های ستادی و مدیریتی به هیچ عنوان غیرفعال نیستند، بلکه در زمینه مدیریت و برنامه‌ریزی سلامت فعالیت می‌کنند». نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد مهاجرت پزشکان، بازنشستگی، فعالیت در حوزه‌های دیگر و شرایط اقتصادی همه عواملی هستند که در غیرفعال بودن پزشکان عمومی موثرند. برای حل این مشکل، نیاز است که سیاست‌ها و تدابیر جدیدی در زمینه آموزش، پذیرش پزشکان و بهبود شرایط کاری و اقتصادی آنها اتخاذ شود تا وضعیت فعلی بهبود یابد.
***
نماینده شیراز در گفت‌وگو با «وطن امروز»:
وزارت بهداشت عزم جدی ندارد
در قلب شیراز، جایی که روزگاری نماد تعالی پزشکی بود، اکنون کمبود پزشک و ناتوانی در افزایش ظرفیت درمانی به یک بحران فزاینده تبدیل شده است. به‌رغم تصویب مصوبات و ارائه اعتبارات لازم برای رشد سیستم بهداشت، وزارت بهداشت با بهانه‌های مختلف از اجرای جدی این طرح‌ها سرپیچی می‌کند و بیماران همچنان شاهد ناتوانی سیستم از پاسخگویی به نیازهای اساسی خود هستند. در این میان، جعفر قادری، نماینده مردم شیراز در گفت‌وگویی که از دل چالش‌های موجود برمی‌خیزد، بر لزوم بازنگری و اجرای مصوبات افزایش ظرفیت پزشکی تأکید دارد؛ از جمله راهکارهایی که می‌تواند نه‌تنها به رفع کمبود متخصصان، بویژه در حوزه‌های حساس مانند قلب و عروق، منجر شود بلکه زمینه‌ای برای بهبود کل نظام سلامت فراهم آورد. این مصاحبه، نگاه ژرف و بی‌پرده‌ای به دلایل و پیامدهای این بحران ارائه می‌دهد و پرسش‌هایی جدی درباره آینده بهداشت و درمان در شیراز و کشور مطرح می‌کند.
جعفر قادری با اشاره به شیراز به عنوان قطب پزشکی کشور در زمینه بسیاری از تخصص‌ها همچون مشکلات قلبی- عروقی، فضای بهداشتی و درمانی این شهر را مناسب نداسته و از عملکرد وزارت بهداشت در این زمینه انتقاد کرد. وی در ادامه بیان کرد: «بیمارستان نمازی شیراز در حقیقت علاوه بر نیازهای داخلی به خارج استان نیز سرویس‌دهی می‌کند و بخش قابل توجهی از ظرفیت بیمارستان متوجه این قضیه شده است، به طوری که حتی در راهروهای بیمارستان نیز مریض‌ها بر روی تخت دیده می‌شوند». نماینده شیراز برای آنکه مشکلات انبوه بیماران مراجعه‌کننده و ظرفیت پایین بیمارستان‌ها رفع شود، راهکارهای افزایش زیرساخت بهداشتی- درمانی و البته تربیت بیش از پیش پزشکان را مناسب دانسته و گفت: «ما در بسیاری از حاشیه‌های شهر شیراز نیاز به درمانگاه و بیمارستان داریم، این درحالی است که زمین بسیاری از آنها کلنگ‌زنی شده اما سال‌هاست به بهره‌برداری نرسیده است و این وضعیت متاسفانه وضعیت خوبی نیست». قادری در پاسخ به وضعیت تعداد پزشک حوزه نمایندگی شیراز بیان کرد: «کشور با توجه به شاخص‌های متوسط تعداد پزشک عقب افتاده است و باید این فاصله سریعا جبران شود، به هرحال از نظر ظرفیت‌ها و شلوغی جمعیتی که الان وجود دارد و مرجعیت درمانی که در شهر شیراز هست باید مشکل کمبود پزشک رفع شود، برای مثال شهر شیراز از نظر تعداد متخصص قلب و عروق دچار مشکل جدی است».
نماینده مردم شیراز در مجلس مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی را راهکاری کارشناسی برای این مساله برشمرد و درباره اجرای مصوبه گفت: «همین اعلام نیازها بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس مصوب کردند ظرفیت‌های پزشکی افزایش پیدا کند و متناسب با آن هم اعتبار و منابعی را تعیین کردند، در پاسخ به اعلام وزارت بهداشت مبنی بر نیازشان به تامین مالی و تجهیزات و امکانات آموزشی باید گفت این نیازها از قبل پیش‌بینی شده بود».
قادری در راستای علت سستی در اجرای مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی از سوی وزارت بهداشت گفت: «چون عزم و اراده جدی در وزارت بهداشت نیست و به این مصوبه اعتقادی ندارند، به بهانه‌های مختلف می‌خواهند از افزایش ظرفیت‌ها طفره بروند و آن را اجرایی نکنند، اگر نه شرایط کشور ما براساس آمار و اطلاعاتی که هست، در مقایسه با کشورهای منطقه از لحاظ کمبود پزشک شرایط مناسبی ندارد، البته کیفیت فعالیت پزشکی در ایران در مقایسه با کل کشورهای منطقه بهتر است ولی از نظر کمیت وضعیت مناسبی نداریم و نتوانسته‌ایم کمیت‌ها را به جایی برسانیم که نسبت به متوسط منطقه بالاتر باشیم». قادری با اشاره به مساله کیفیت آموزش پزشکی راهکارهایی را برشمرد و ادامه داد: «باید پالایشی از بابت رشته‌های دانشگاهی انجام شود، مثلا رشته‌های غیربالینی که درصد قابل توجهی از آنها زیر نظر وزارت بهداشت است باید از دانشگاه‌های پزشکی به وزارت علوم منتقل شوند و اینکه آقایان وزارت بهداشت اعلام کنند ما بعضی رشته‌های غیربالینی را نیاز داریم توجیه قابل دفاعی نیست، تازه در این صورت است که متوجه می‌شویم توان آن را داریم که ظرفیت پزشکی را بیش از پیش افزایش دهیم».
نماینده مردم شیراز در مجلس در پایان اشاره‌ای به مساله مهاجرت برای تحصیل پزشکی کرد و گفت: «از طرف دیگر تعداد زیادی از متقاضیان رشته‌های پزشکی چون امکان قبولی در ایران برای‌شان وجود ندارد، برای تحصیل به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند و در دانشگاه‌هایی دانش‌آموخته می‌شوند که شاید کیفیت لازم را نداشته باشند، خب چه اشکالی دارد چنین ظرفیتی داخل کشور خودمان فراهم شود، حتی می‌توان برای تحصیل از آنها شهریه نیز گرفت تا به جای آنکه ارز و منابع ریالی از کشور خارج شود، در داخل ایران صرف شده و به اقتصاد کشور نیز فشاری وارد نیاید».
در نهایت، بی‌توجهی وزارت بهداشت به مصوبات افزایش ظرفیت پزشکی، نشان از ضعف مدیریتی و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای اساسی مردم دارد. کمبود پزشک در شیراز نه‌تنها یک معضل محلی، بلکه بازتابی از چالش‌های گسترده در نظام سلامت کشور است. تا زمانی که تصمیم‌گیرندگان ارشد از بهانه‌تراشی دست نکشند و با عزم جدی قدم‌های عملی در جهت رفع این بحران بردارند، شاهد تشدید مشکلات و تهدید جان بیماران خواهیم بود. زمان آن فرا رسیده است که تغییرات اساسی و سریع در نظام بهداشت و درمان توسط این وزارتخانه اعمال شود.