تکلیف نسل‌سازی
رها عبداللهی: آموزشوپرورش دستگاهی فراتر از دیگر دستگاه‌هاست، زیرا سایر دستگاه‌ها به کار‌گیرنده نیروی انسانی‌اند و آموزشوپرورش ایجادکننده منابع انسانی. باقی دستگاه‌های آموزشی کشور نیز از پایه‌‌های ایجادشده در آموزشوپرورش بهره می‌‌برند. این اهمیت اساسی ما را بر آن می‌‌دارد از تلاش برای ارتقای هرچه بیشتر این دستگاه تعیین‌کننده کوتاه نیاییم و با هر ابزاری به بالندگی آن کمک کنیم. آموزشوپرورش ارکان مختلفی دارد و معلم تنها یکی از ارکان آن است ولی چنان نقش پررنگ و بی‌‌بدیلی دارد که بیش از سایر ارکان باید به آن پرداخت و رسیدگی کرد و عملکرد درست سایر ارکان گاه متوقف بر عملکرد صحیح معلم و عملکرد صحیح دستگاه آموزشوپرورش نسبت به او است. رهبر معظم انقلاب تلاش دارند هر سال در هفته گرامیداشت مقام معلم دیداری با معلمان و فرهنگیان داشته باشند و در این دیدار معمولا نکات مهم و دقیقی درباره اهمیت آموزشوپرورش و نقش معلم مطرح می‌فرمایند و تذکرات و تأکیدات و پیشنهادات قابل توجهی در بیانات‌شان خطاب به دستگاه آموزشوپرورش و همچنین معلمان دارند. معظم‌له معلمان را سربازان گمنام نظام اسلامی می‌‌نامند که در اقصی‌نقاط کشور بی‌سروصدا مشغول کارند و با وجود مشکلات و سختی‌‌های فراوان، مشغول مجاهت در راه تربیت فرزندان ملت هستند و آنها را برای آینده روشن آماده میکنند. ایشان تأکید فرمودهاند اهمیت کار تربیتی معلم با توجه به هوش نوجوان ایرانی که بالاتر از متوسط جهانی است، ضریب یافته و اهمیت مضاعف می‌‌یابد. نرساندن این نسل هوشمند به جایگاه شایسته، جفا در حق آنها و کشور است. به مناسبت سالروز گرامیداشت مقام معلم خوب است مروری بر مهم‌ترین توقعاتی که ایشان در ۳ سال اخیر طی این دیدارها نسبت به معلمان فرمودهاند داشته باشیم. بدیهی است مطرح کردن توقعات نسبت به معلمان تنافی با هفته گرامیداشت مقام معلم ندارد، چرا که گستردگی مسؤولیت و عمق توقعات، منعکس‌کننده گستردگی و اهمیت نقش و جایگاه معلمان است و روی دید معلم نسبت به خود و نیز جامعه نسبت به معلم و خطیر بودن نقش و جایگاه و به همان نسبت احترام و تکریمش تأثیر خواهد گذاشت. اهم این توقعات را در ۶ بند بازخوانی می‌‌کنیم.
۱- توجه به ظرفیت هویت‌سازی و کشف استعداد دانشآموزان توسط معلم
معلم مانند استخراج‌کننده معادن طلا و نقره است. گنجی را که بالقوه وجود دارد، استخراج و برای مرحله بهره‌برداری آماده می‌کند. رهبر معظم انقلاب سال گذشته در دیدار معلمان این نکته را در صدر توقعات‌شان از معلمان ذکر فرمودند: «معلم فقط آموزنده علم نیست، بلکه پرورنده هویت دانشآموز است؛ به این توجه کنید. توجه کنید که شما دارید شخصیت این جوان و نوجوان را می‌سازید. اگر عمیق کار کنید، اگر دانشگاه رفت، فرض کنیم در دانشگاه یک مشکلی هم وجود داشت، این مشکل دامن او را نخواهد گرفت؛ هویت او ساخته میشود. شما در واقع دارید توانایی‌ها و استعدادهای باطنی این جوان و نوجوانی را که سر کلاس شما نشسته، استخراج می‌کنید... شما هویت‌ساز هستید. باید به او، هم علم بیاموزید که خب! در درجه اول است، هم اعتماد به نفس بدهید، هم همت و انگیزه بدهید، هم شوق به کار و به درس بدهید تا بتواند این ظرفیت‌هایی را که در او هست، استخراج کند».
اگر معلم به این ظرفیت و کارکرد مهم تعلیم بی‌توجه باشد و اثر هر رفتار و گفتار خود بر هویت دانشآموز را نداند، ممکن است ناخواسته بدترین ضربات را بر پیکر نحیف هویت او وارد کند یا برعکس، با توجه و دغدغه‌مندی نسبت به این ظرفیت، بهترین نتایج را در طول یک سال تحصیلی در دانشآموزان یک کلاس به بار آورد. معلم نقش مهمی در بازیابی هویت ملی و هویت دینی دانشآموزان دارد.
۲- تقویت هویت ملی و ایجاد نگاه ملی در دانشآموزان
هویت ملی و احساس تعلق نسبت به کشور، آنقدر اهمیت دارد که به جرأت می‌‌توان گفت در صورت اهتمام ویژه به آن، بسیاری از چالش‌های کنونی با نسل نوجوان و جوان همچون مساله سبک زندگی و بی‌‌توجهی به هنجارها برطرف میشود. رهبر انقلاب بارها در دیدار دست‌اندرکاران آموزش و تربیت بر مسأله هویت ملی تأکید فرمودهاند: «شما به دانش‌آموزتان نگاه ملی بدهید؛ یعنی چه؟ یعنی ما یک نقشه گسترده‌ای داریم برای اداره کشور، برای پیشرفت کشور؛ یک جدول است. اگر خانه‌های این جدول درست پر شد، نتیجه‌اش میشود پیشرفت کشور. کلاس شما یکی از خانه‌های این جدول است. این دانشآموز خودش را جزئی از یک مجموعه، از یک کل احساس کند؛ بداند اینکه دارد حالا درس می‌خواند، این جزئی از یک حرکت جمعی و عمومی است، قطعه‌ای از مجموعه پیشرفت کشور است؛ این را به دانشآموز باید القا کرد؛ البته خود معلم قبل از دانشآموز باید این را در خودش احساس کند... این همان هویت دادن به دانشآموز است؛ یعنی احساس کند جزو مجموعه‌ای است که دارد همه کشور را حرکت می‌دهد. کار او فقط یک کار شخصی نیست؛ بله! الان او دارد درس می‌خواند، دارد یاد می‌گیرد اما این یادگیری جزئی است و قطعه‌ای از یک کار بزرگ است که در سطح کشور دارد انجام میشود». ایشان برای تقویت هویت ملی راهکارهایی چون آشنایی دانشآموزان با افتخارات ملی و داشته‌های کشور، شناخت پیروزی‌‌هایی که بر اثر پیمودن راه‌های درست و دادن شعارهای درست به دست آمده، آشنایی با خطرها و دشمنی دشمنان، تأکید بر زبان ملی، مسأله پرچم، ایجاد دلبستگی نسبت به کشور و ایجاد افتخار نسبت به ایرانی بودن از طریق آشنایی با مفاخر ملی، سابقه فرهنگی و عزت تاریخی ارائه داده‌اند. ایشان تقویت هویت ملی دانشآموزان را زیرساخت «تمدن شکوفای اسلامی» می‌دانند و در این باره می‌فرمایند: «زیرساخت اصلی هر تمدنی، منابع انسانی است دیگر؛ یعنی آنکه می‌تواند یک تمدن را محتمل و ممکن کند و تحقق ببخشد، عبارت است از نیروی انسانی؛ این نیروی انسانی در کشور ما چه کسانی هستند؟ چه کسی می‌تواند در آینده یک چنین کار بزرگی را انجام دهد؟ یک نسلی که با یک امتیازاتی همراه باشد؛ این نسل را شما می‌خواهید امروز بسازید. نسلی که خودساخته است، دارای هویت است. هویت ایرانی ـ اسلامی محکم و عمیقی دارد، دلباخته و فریفته این و آن و بازمانده‌های تمدن منسوخ‌شده شرق و غرب نیست. نسلی است دانا، دانشمند، کارآمد، ماهر، آشنا با سبک زندگی اسلامی و سنت‌های ایرانی؛ یک چنین نسلی لازم است تا بتواند آن تمدن را بسازد. ما از اول انقلاب در صدد بودیم این نسل به وجود بیاید، البته نمی‌شود گفت بکلی هم ناموفق بودیم؛ نه! الحمدلله موفقیت‌هایی هم داشته‌ایم؛ در عرصه‌های مختلف، عناصر تربیت‌شده این جوری به برکت همین معلمان تحقق پیدا کردند، بروز پیدا کردند، خودشان را نشان دادند؛ در بخش‌های مختلف ـ دیگر خودتان حالا می‌دانید ـ در اقتصاد، در مسائل نظامی، در سیاست و... اما این کافی نیست. اگر بخواهیم آن تمدن با آن فراگیری به وجود بیاید، ما باید این نسل را توسعه دهیم، این تربیت گسترش یابد، فراگیر شود».
۳- امیدآفرینی
«امید» ترجیع‌بند بیانات رهبر انقلاب در اکثر دیدارها و سخنرانی‌های‌شان است و ایشان امیدآفرینی را اوجب واجبات می‌دانند. طبعا معلمان به عنوان اثرگذارترین قشر بر نسل آینده کشور، جزو نخستین مخاطبان این توصیه هستند: «بنده مکرر روی مسأله امید برای جوان‌ها تکیه می‌کنم. علت این است که امید در واقع تضمین‌کننده آینده کشور است. اگر کسی امید را در جوان امروز و نوجوان امروز تولید کند، به وجود بیاورد، تزریق کند، در واقع به ساخت آینده کشور کمک کرده است. اینهایی که سعی میکنند از لج نظام یا از لج یک کسی یا از لج یک دولتی، جوان‌ها را ناامید کنند، در واقع دارند به آینده کشور لطمه می‌زنند. امیدآفرینی این است که پیشرفت‌ها را برای‌شان توضیح بدهید، نقاط مثبت را توضیح بدهید، چشم‌اندازهای شوق‌انگیز را توضیح بدهید. ممکن است خود شما یک نقطه ضعفی را در کشور، در نظام، در کار دولت در ذهن‌تان داشته باشید، لزومی ندارد منتقل کنید و این کار را موجب ناامیدی و جوان را ناامید کنید. شما سعی کنید او را به آینده امیدوار کنید. این امید است که او را به حرکت درخواهد آورد و در راه درست پیش خواهد برد. القای امید، خدمت به آینده کشور است».
۴- تشویق به فعالیتهای اجتماعی
یکی از معضلات تربیتی نسل کودک و نوجوان ما محدود بودن ارتباط او با امور اجتماعی و تجربیات اجتماعی در محیط‌‌های آموزشی و خانوادگی است. یکی از مراحل، تربیت تجربیات اجتماعی است، یعنی کودک و نوجوان در مراکز اجتماعی سالم، حضور یابد و علاوه بر ارتباطات اجتماعی، نقش‌آفرینی اجتماعی داشته باشد. رهبر معظم انقلاب بارها از معلمان خواسته‌‌اند دانشآموزان را به سمت فعالیتهای اجتماعی سوق دهند: «دانشآموز را تشویق کنید به فعالیتهای اجتماعی. ما کارهای اجتماعیِ زیادی الان داریم: همین فعالیت‌هایی که در مساجد هست، همین کمک‌های مؤمنانه، همین جشن‌های خیابانی نیمه شعبان، عید غدیر و امثال اینها، فعالیتهای اجتماعیِ مربوط به سازندگی، راهیان نور، راهیان پیشرفت یا همین جوانانی که می‌روند روستاهای دوردست فعالیت میکنند؛ جوان را تشویق کنید به این جور فعالیت‌ها؛ این او را کارآزموده می‌کند. به علاوه گره‌های زیادی را هم در کشور باز می‌کند. ما الان نزدیک به ۱۷ میلیون دانشآموز داریم؛ از این ۱۷ میلیون، اقلاً ۷ میلیون‌شان جوان و نوجوانی هستند که می‌توانند در میدان‌های مختلف نقش‌آفرینی کنند؛ از این نیرو حداکثر استفاده را باید بکنید تا کشور را پیش و کار را جلو ببرید».
۵ - تشویق به مهارت‌آموزی
یکی از خلأهای آموزش در کشور ما خلأ مهارت‌آموزی است. فارغ‌التحصیلان مدارس و دانشگاه‌‌های ما فاقد مهارت‌‌های مورد نیاز کشور هستند و بعد از صرف سال‌‌ها وقت برای تحصیل و اخذ مدرک، تازه باید شروع کنند به کسب مهارت برای دستیابی به شغل: «مسأله مهارت‌آموزی ... من چند روز قبل از این با کارگران عزیز که اینجا در حسینیه ملاقات داشتم، گفتم این سطح مهارت کارگر، پایه‌اش داخل مدرسه ریخته میشود؛ یعنی اگر در مدرسه یک مهارت‌آموزی‌ای انجام شود ــ حالا غیر از مؤسسه‌‌هایی که مربوط به [آموزش] فنی و مانند این چیزها هستند؛ چنانچه این کار در خود مدارس عادی کشور انجام شود ــ به نظرم می‌رسد این، پیشرفت خیلی بزرگی پیدا خواهد کرد». علاوه بر ساختار آموزشوپرورش، معلمان نیز می‌توانند در شناسایی استعدادها و سوق دادن دانشآموزان به کسب مهارت در دوران مدرسه نقش داشته باشند.
۶- احساس امانتداری
احساس معلم نسبت به دانشآموزان باید احساسی فراتر از خدمت‌دهنده و خدمت‌گیرنده باشد. اگر معلم، دانشآموز را مثل فرزند خود بداند و همان آرزوها و ایده‌آل‌‌ها را نسبت به او داشته باشد، احساس امانتداری در او تقویت میشود. رهبر انقلاب این توقع را در ۲ دیدار گذشته با معلمان مطرح فرمودند: «این نوجوانی که زیر دست شماست - خب! دردانه کشور نوجوان‌ها و جوان‌های کشورند دیگر ـ هم در مقیاس کشوری، هم در مقیاس خانواده ـ که فرزند خودشان، پسرشان، دخترشان را فرستاده‌اند زیر دست معلم ـ این امانت بسیار باارزشی است، این امانت دست شماست. گفت: «من که لوح ساده‌ام/ هر نقش را آماده‌ام». این لوح ساده و نانوشته، آماده همه نقش‌هاست؛ شما هستید که این نقش را ایجاد می‌کنید. باید با ارزش افزوده‌ای که زیر دست شما پیدا می‌کند خارج شود. این امانتداری را باید به بهترین وجه انجام دهید؛ هم از لحاظ اخلاقی، هم از لحاظ علمی، هم از لحاظ رفتاری، هم از لحاظ آگاهی‌بخشی، دانایی‌بخشی؛ روح دانایی را در این امانت باید شما زنده کنید و البته اگر معلم ما دین‌باور و دین‌مدار باشد، این کار به بهترین وجه انجام می‌گیرد که امیدواریم ان‌شاءالله این معنا باشد».