دام، قربانی دلالان
گروه اقتصادی: بر اساس آمارها، سالانه ۲۵۰ هزار تن گوشت قرمز وارد کشور می‌شود، در حالی که میزان واردات واقعی بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار تن است. از طرفی، تولید داخلی گوشت قرمز سالانه ۹۰۰ هزار تن برآورد می‌شود، در حالی که نیاز بازار به این محصول یک میلیون تن است. با در نظر گرفتن ضایعات استخوان، تولید خالص داخلی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن بوده و کمبود این میزان از طریق واردات جبران می‌شود.
وضعیت ذخایر گوشت منجمد مطلوب ارزیابی شده و به همین دلیل، این محصول در بازار پایین‌تر از نرخ مصوب عرضه می‌شود. در سال‌های گذشته، بخشی از دام مولد به دلیل نیاز بازار کشتار می‌شد، اما واردات گوشت گوسفندی و گوساله موجب شد روند کشتار دام‌های مولد کنترل شود. این سیاست می‌تواند تا پایان سال تأثیر مثبتی بر حفظ جمعیت دام مولد داشته باشد. در حال حاضر تعداد دام مولد کشور حدود ۴۸ میلیون رأس است که عمدتاً در استان‌های غربی و جنوب غربی کشور قرار دارند.
حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد از گوشت مصرفی کشور مربوط به گوشت گوساله است. میزان نیاز سالانه بازار داخلی به گوشت قرمز ۹۰۰ هزار تن است، در حالی که تولید خالص داخلی آن بین ۶۵۰ تا ۷۰۰ هزار تن تخمین زده می‌شود. به همین دلیل، بخش باقی‌مانده از طریق واردات تأمین می‌شود. با فرا رسیدن فصل زایش در استان‌های جنوب غربی در پاییز، روند تأمین دام مولد تقویت خواهد شد.
* تحولات بین‌المللی در تولید و واردات گوشت ایران
طبق گزارش سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی (فائو)، تولید گوشت در ایران طی سال ۲۰۲۴ با کاهش ۲ درصدی همراه بود و به ۲ میلیون و ۶۰۲ هزار تن رسید. این رقم در سال ۲۰۲۳ حدود ۲ میلیون و ۶۶۰ هزار تن بوده است. در عین حال، واردات گوشت ایران در سال ۲۰۲۴ با افزایش ۱۳۸ درصدی به ۳۵۱ هزار تن رسید که بیانگر رشد قابل توجه واردات است. بر اساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۴ رتبه یازدهم را در تولید گوشت در آسیا کسب کرد. چین با تولید ۹۸ میلیون تن گوشت در جایگاه نخست قرار دارد، در حالی که هند با تولید ۱۰ میلیون تن، دومین تولیدکننده بزرگ گوشت در آسیا محسوب می‌شود. ایران نیز در مقایسه با ترکیه، حدود نیمی از میزان تولید این کشور را دارد.
آمارها نشان می‌دهد به‌رغم افزایش قیمت‌ها، مصرف گوشت در ایران طی سال ۲۰۲۴ با رشد ۴ درصدی همراه بوده است. میزان مصرف در سال ۲۰۲۳ حدود ۲ میلیون و ۷۶۸ هزار تن گزارش شده بود، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۴ به ۲ میلیون و ۸۷۸ هزار تن رسید. افزایش واردات و توزیع گوشت تنظیم بازاری در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، عامل اصلی این رشد مصرف عنوان شده است.
بخش عمده‌ای از تولید گوشت در ایران مربوط به گوشت مرغ است، به طوری که در سال ۲۰۲۴ حدود ۲ میلیون و ۴۸ هزار تن گوشت مرغ تولید شد. این میزان تولید نسبت به سال قبل آن تغییر محسوسی نداشته است. ایران در سال ۲۰۲۴ صادرکننده خالص گوشت مرغ بود و موفق به صادرات ۷۰ هزار تن از این محصول شد، در حالی که میزان واردات آن ۵۷ هزار تن بوده است. صادرات گوشت مرغ ایران نسبت به سال قبل، رشد ۲ برابری را تجربه کرده است. بر اساس آمارهای فائو، تولید گوشت گوسفند در ایران طی سال ۲۰۲۴ با کاهش ۵ درصدی همراه بود و به ۲۸۳ هزار تن رسید، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۹۸ هزار تن بود. همزمان، میزان واردات گوشت گوسفند نیز با افزایش ۵۶ درصدی به ۵۸ هزار تن رسید.
همچنین تولید گوشت گوساله در سال ۲۰۲۴ با کاهش ۱۳ درصدی به ۲۶۵ هزار تن رسید، در حالی که میزان تولید آن در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰۴ هزار تن بود. در همین بازه زمانی، واردات گوشت گوساله به ۲۳۵ هزار تن افزایش یافت که نسبت به سال گذشته آن ۳ برابر شده است.
مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه دامداران ایران، با اشاره به مشکلات ناشی از واردات گوشت اظهار داشت: گوشت‌های وارداتی، به‌رغم عرضه با قیمت اسمی ۳۱۵ هزار تومان، به دلیل هزینه‌های جانبی برای دولت هزینه‌ای بیش از تولید داخلی دارد. وی تأکید کرد با کاهش مداخله‌های غیرضروری دولت در امور دامداران و اتحادیه‌ها، امکان تأمین کامل گوشت مورد نیاز کشور از طریق تولید داخلی فراهم خواهد شد.
وی با انتقاد از سیاست‌های دولت که موجب تداوم وابستگی به واردات شده است، خاطرنشان کرد: برخی گروه‌ها منافع خود را در استمرار واردات می‌بینند. به گفته وی، واسطه‌ها از واردات سود کلانی می‌برند، در حالی که چنین مزایایی در بخش تولید وجود ندارد. وی تصریح کرد: «اگر دولت حمایت واقعی از تولید داخلی داشته باشد و صرفاً به شعار اکتفا نکند، کشور نه‌تنها از واردات بی‌نیاز خواهد شد، بلکه توانایی صادرات گوشت قرمز را نیز خواهد داشت».
عالی در ادامه به افزایش هزینه نهاده‌های دامی اشاره کرد و گفت: «قیمت سبوس از ابتدای سال جاری تاکنون ۶۰ درصد افزایش یافته است. این افزایش قیمت ناشی از عدم توانایی دولت در پرداخت هزینه‌های آسیابانی بوده و هزینه‌های مربوط از تولیدکنندگان دریافت شده است. چنین روندی بر قیمت تمام‌شده محصولات پروتئینی تأثیر مستقیمی می‌گذارد».
وی همچنین مشکلات مربوط به حمل‌ونقل و اعتصاب رانندگان را یکی دیگر از چالش‌های صنعت دامداری دانست و افزود بی‌توجهی به مطالبات رانندگان کامیون موجب آسیب‌های جدی به بازار شده است.
مدیرعامل اتحادیه دامداران در پایان تأکید کرد وابستگی شدید به واردات، برخلاف اهداف برنامه هفتم پیشرفت بوده، چرا که ظرفیت تولید داخلی کشور بسیار بالاست. وی تصریح کرد: «مردم ایران شایسته بهترین کیفیت هستند. اگر دولت حمایت واقعی از تولید ملی داشته باشد، نه‌تنها تعادل در بازار داخلی برقرار خواهد شد، بلکه مسیر صادرات نیز هموار خواهد شد».
* راهکارهای بهینه‌سازی تولید و کاهش وابستگی به واردات
با توجه به افزایش واردات و کاهش تولید داخلی، اتخاذ سیاست‌های حمایتی و اصلاحات ساختاری در صنعت دامداری می‌تواند نقش مؤثری در کاهش وابستگی به واردات ایفا کند. بررسی دقیق زنجیره تأمین، بهینه‌سازی تولید نهاده‌های دامی و حمایت از دامداران داخلی از جمله اقداماتی است که می‌تواند این مسیر را هموار کند.
علاوه بر این، اصلاح نظام توزیع و حذف واسطه‌های غیرضروری، سبب افزایش کارایی بازار و کاهش قیمت تمام‌شده خواهد شد. دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های تولیدی، از جمله کاهش هزینه‌های نهاده‌های دامی و ایجاد تسهیلات برای دامداران، شرایطی را فراهم کند که تولید داخلی نه‌تنها نیاز بازار داخلی را تأمین کند، بلکه امکان صادرات نیز مهیا شود.
* لزوم اصلاح سیاست‌های وارداتی و تأمین نیازهای مصرف‌کنندگان
در شرایطی که واردات نقش پررنگی در تنظیم بازار دارد، باید نظارت دقیقی بر کیفیت محصولات وارداتی انجام شود. واردات گوشت بی‌کیفیت و ارزان ممکن است در کوتاه‌مدت نیاز بازار را تأمین کند اما در بلندمدت پیامدهایی از جمله کاهش استانداردهای مصرف و آسیب به تولید داخلی را به همراه خواهد داشت.
به همین دلیل لازم است سیاست‌های وارداتی به گونه‌ای تنظیم شود که ضمن تأمین نیاز مصرف‌کنندگان، موجب تضعیف تولید داخلی نشوند. در این راستا، اعطای یارانه مستقیم به مصرف‌کنندگان برای خرید گوشت باکیفیت داخلی، می‌تواند گزینه‌ای مؤثر در کاهش وابستگی به واردات باشد.
با نگاهی به آینده، تدوین برنامه‌های بلندمدت و اجرای سیاست‌های پایدار در صنعت دامداری ضروری به نظر می‌رسد. تقویت زیرساخت‌های تولید، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و توسعه زنجیره تأمین داخلی، راهکاری اساسی برای دستیابی به خودکفایی در تولید گوشت خواهد بود.