ثمانه اکوان: در ماه‌های اخیر، فشار دولت ترامپ بر رسانه‌ها و برنامه‌های انتقادی وارد مرحله‌ای جدید شده است. از تعلیق برنامه‌های شبانه طنز تا تهدید به لغو مجوز شبکه‌ها و از شکایت‌های چندده میلیارد دلاری علیه روزنامه‌ها تا محدودسازی دسترسی خبرنگاران به کاخ سفید، همه این اقدامات نشان می‌دهد چگونه قدرت اجرایی و نظارتی می‌تواند آزادی بیان و نقد رسانه‌ای را در کشوری که داعیه «آزادی بیان» دارد و در متمم اول قانون اساسی‌اش نیز این حق رسماً به رسمیت شناخته‌شده، هدف قرار دهد.
دونالد ترامپ ثابت کرده همان‌طور که پیش از این نیز بارها تحلیلگران سیاسی آمریکا اشاره کرده بودند، غیر از علاقه‌ای که به دیکتاتورها دارد، سعی دارد اصول اولیه یک دیکتاتوری - حداقل رسانه‌ای - را نیز در آمریکا پیاده کند. او روز گذشته صراحتاً اعلام‌کرد از مخالفان خود بیزار است. او در مراسم یادبود چارلی کرک به این مساله اشاره کرد که به هیچ‌‌وجه نمی‌تواند با مخالفانش کنار بیاید و امیدوار است بدترین بلاها سر آنها بیاید!
انزجار ترامپ از مخالفان و منتقدانش تنها به دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش بازنمی‌گردد؛ او در دوره اول ریاست جمهوری‌اش صدمات زیادی از خبرنگاران دید و در طول دوران ریاست‌جمهوری بایدن نیز رسانه‌ها تا توانستند برای بازنگشتن او به عرصه سیاست تلاش کردند و سنگ‌تمام گذاشتند. حالا اما دوران انتقام است. او همان‌طور که در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود، قرار است بسیاری از مخالفانش را از کار بیکار کند یا از آنها برای اقدامات‌شان جریمه‌های سنگین میلیون‌دلاری بگیرد. این اقدامات در حالی انجام می‌شود که بر اساس متمم اول قانون اساسی ایالات متحده، حق آزادی بیان، حقی رسمی و شناخته‌شده برای مردم است و نمی‌توان تنها به صرف انتقاد یا مخالفت با یک رئیس‌جمهور، مخالفان را از صحبت و بیان انتقادات‌شان باز داشت.
اما در طول حدود 9 ماه گذشته، ترامپ چه اقداماتی در راستای محدود کردن حق آزادی بیان آمریکایی‌ها انجام داده است؟
۱- تعلیق برنامه‌های تلویزیونی و فشار بر رسانه‌های سرگرمی
چند روز پیش، شبکه ABC برنامه «جیمی کیمل لایو» را پس از اظهارات جنجالی جیمی کیمل درباره قاتل احتمالی چارلی کرک، فعال محافظه‌کار، به طور نامحدود تعلیق کرد. جیمی کیمل در برنامه خود که به صورت اجرای استندآپ کمدی و طنز است، بیان کرده بود باید برای شناسایی قاتل در میان هواداران ترامپ جست‌وجو کنیم اما گفتن همین جمله کافی بود که برنامه او برای مدت نامحدودی تعطیل شود. این اقدام پس از تهدید «برندان کار» رئیس کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC)، مبنی بر لغو مجوز شبکه‌هایی که محتوای «زباله» پخش کنند، انجام شد. کار در سخنانی گفت: «اگر شبکه‌ها به پخش محتوای توهین‌آمیز ادامه دهند، باید انتظار عواقب قانونی را داشته باشند». این فشارها منجر به واکنش‌های گسترده‌ای از سوی فعالان حقوق بشر و رسانه‌ها شد.
ترامپ اما بعد از این اقدام، غیر از تبریک گفتن به شبکه ABC به دلیل شجاعت برای انجام کاری که لازم بود، کیمل را فردی بی‌استعداد دانست. ترامپ همچنین تأکید کرد یکی از دلایل تعلیق برنامه، ضعف آن در رتبه‌بندی در بین برنامه‌های سرگرم‌کننده بود. او پا را از این نیز فراتر گذاشت و در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت اگر شبکه‌ها صحبت‌های منتقدان دولت را پخش کنند یا کارهایی مشابه کیمل انجام دهند، ممکن است مجوز پخش آنها لغو شود.
۲- شکایت‌های چند میلیارددلاری
ترامپ با استفاده از سیستم قضایی، پرونده‌های متعددی علیه رسانه‌ها و ناشران مطرح کرده است. یکی از برجسته‌ترین این پرونده‌ها، شکایت ۱۵ میلیارددلاری علیه نیویورک‌تایمز است. ترامپ ادعا کرده این رسانه در گزارش‌هایش درباره فعالیت‌های سیاسی و شخصی او، مطالب نادرست و توهین‌آمیز منتشر کرده است. او در شکایت خود نوشته: «این رسانه‌ها با طرح ادعاهای بی‌اساس و جانبدارانه، وجهه من و خانواده‌ام را تخریب کرده‌اند و باید مسؤولیت آن را بپذیرند».
شکایت ترامپ علیه نیویورک‌تایمز اما توسط «استیون مریدی» قاضی دادگاه رد شد. وی اعلام کرد دادخواست بسیار بلند (۸۵ صفحه) و پر از مطالبی بوده است که تکراری، طولانی، نامرتبط یا به عبارتی «پر از مدح و تمجید» بدون ربط قانونی کافی بوده است. دادگاه گفت شکایت باید مختصر، واضح و با رعایت قوانین رویه‌ای باشد. به گزارش آکسیوس، دادگاه به ترامپ 28 روز مهلت داد شکایت را تجدید کند و نسخه جدید نیز از 40 صفحه تجاوز نکند. نیویورک‌تایمز در واکنش گفته شکایت «بدون پایه قانونی» است و آن را اقدامی برای ایجاد ترس یا بازدارندگی علیه روزنامه‌نگاری مستقل دانسته است.
همزمان شکایت‌های دیگری علیه وال‌استریت ژورنال و ناشران مرتبط با آنها نیز مطرح شده است، از جمله پرونده‌ای که به گزارش مربوط به نامه‌ای از ترامپ به جفری اپستین و محتوای جنسی نسبت داده شده، بازمی‌گردد. ترامپ ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۵ شکایتی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار علیه وال‌استریت ژورنال و مالک آن داوجونز، شرکت مادر News Corp، راپرت مرداک و روزنامه‌نگاران این روزنامه ثبت کرد. علت شکایت، گزارشی در وال‌استریت ژورنال بود که ادعا می‌کرد ترامپ در سال ۲۰۰۳ به مناسبت پنجاهمین سال تولد جفری اپستین، پیامی همراه با طراحی جنسی ارسال کرده است؛ مساله‌ای که ترامپ آن را تکذیب کرد اما هفته گذشته چند نفر از نمایندگان مجلس نمایندگان آمریکا این نامه را منتشر و صحت آن را نیز تایید کردند. در پاسخ، وال‌استریت ژورنال و شرکت‌های وابسته اعلام کردند اطمینان کامل به دقت گزارش‌های‌شان دارند و قصد دارند در این پرونده به صورت جدی از خود دفاع کنند.
رسانه‌های آمریکا که حالا با تهدیدات روزبه‌روز ترامپ علیه روزنامه‌نگاران و شرکت‌های رسانه‌ای مواجهند، معتقدند این پرونده‌ها بیشتر با هدف فشار روانی و مالی بر رسانه‌ها طراحی شده تا از نقد رسانه‌ای جلوگیری شود. تحلیلگران می‌گویند: «استفاده از پرونده‌های حقوقی برای ایجاد بازدارندگی، نمونه‌ای از استراتژی lawfare است که در نظام‌های اقتدارگرا نیز دیده می‌شود».
۳- محدود کردن حضور خبرنگاران در کاخ سفید
یکی از دیگر ابزارهای فشار، محدودسازی دسترسی خبرنگاران به نهادهای دولتی است. نخستین رسانه‌ای که در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ از حضور در کاخ سفید و پوشش اخبار آن منع شد، خبرگزاری آسوشیتدپرس بود. این رسانه به همین دلیل شکایتی علیه کاخ سفید ثبت کرد. AP تأکید کرده محدود کردن دسترسی، نقض آشکار آزادی مطبوعات و حقوق اساسی است. این اقدامات همچنین شامل تغییر سیاست‌های وزارت دادگستری (DOJ) درباره صدور احضاریه‌ها و ضبط اسناد خبرنگاران می‌شود. بازگشت به سیاست‌های پیشین اجازه می‌دهد وزارت دادگستری برای پرونده‌های افشای اطلاعات، سوابق و اسناد روزنامه‌نگاران را ضبط کند که امنیت منابع و استقلال روزنامه‌نگاری تحقیقی را تهدید می‌کند.
۴- قطع بودجه‌های فدرال رسانه‌ها
یکی دیگر از ابزارهای سیاسی، قطع بودجه فدرال رسانه‌های عمومی مانند رادیو ملی آمریکا (NPR) و PBS است. دستور اجرایی منتشر شده در ماه مه ۲۰۲۵ دولت فدرال را مکلف کرده تأمین مالی مستقیم از طریق «شرکت پخش عمومی» (CPB) را قطع کند، آن هم با این استدلال که این رسانه‌ها پوشش جانبدارانه دارند. این اقدام، علاوه بر پیامدهای مالی، اثر روانی بر رسانه‌ها دارد و می‌تواند باعث تغییر محتوا، خودسانسوری و کاهش پوشش‌های انتقادی شود. همزمان فشار بر تبلیغ‌دهندگان و شرکت‌های پخش‌کننده نیز باعث می‌شود منابع درآمدی برنامه‌ها محدود شده و رسانه‌ها مجبور شوند محتوای خود را تعدیل کنند.
۵- جدال لفظی و برچسب‌گذاری رسانه‌ها
استراتژی ترامپ در برخورد با رسانه‌ها ترکیبی از برچسب‌زنی منفی (Fake News, Failing Media)، توهین شخصی و تهدید حقوقی است؛ روشی که باعث شده او پایگاه اجتماعی خود را علیه رسانه‌های جریان اصلی بسیج کند و همزمان تنش سیاسی با مطبوعات به یکی از محورهای اصلی سیاست آمریکا در دوره او تبدیل شود.
او در همین حال به صورت شخصی نیز با رسانه‌ها یا خبرنگاران درگیری لفظی پیدا کرده است. به عنوان نمونه، زمانی که از ترامپ درباره گزارش نشریه آتلانتیک درباره ماجرای «سیگنال گیت» پرسیده شد، او بشدت عصبانی شد و گفت: «من هیچ چیز درباره‌اش نمی‌دانم. من طرفدار آتلانتیک نیستم. به نظرم مجله‌ای است که دارد از بین می‌رود». واکنش او به دلیل انتقادهای گسترده از پیت هگست، وزیر دفاع بود که در پیام‌رسان سیگنال اطلاعات محرمانه درباره حمله به یمن را به اشتراک گذاشته و به صورت اشتباهی یک خبرنگار را نیز به این گروه اضافه کرده بود.
در اتفاق دیگری، در یک جلسه در کاخ سفید وقتی خبرنگاری پرسید چرا دولت علیه روسیه در جنگ اوکراین اقدامی نمی‌کند، ترامپ به انتقاد پاسخ داد و گفت: «چطور می‌دانی هیچ اقدامی نشده؟... وقتی می‌گویی هیچ اقدامی نشده، فکر می‌کنم باید شغل جدیدی پیدا کنی». پس از برگزاری جلسه اطلاعاتی درباره حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران نیز ترامپ از رسانه‌ها انتقاد کرد و در شبکه اجتماعی خود نوشت: «رسانه‌های فیک‌نیوز از سی‌ان‌ان و نیویورک‌تایمز؛ باید همه کسانی که در این کارند اخراج شوند، فوراً! افراد بد با نیت‌های شیطانی!»
در روزهای اخیر دونالد ترامپ با جان لینس، خبرنگار شبکه ABC استرالیا نیز بر سر پرسشی درباره دارایی‌ها و کسب‌وکارهای شخصی‌اش کشمکش لفظی پیدا کرد. این گفت‌وگو در حیاط کاخ سفید رخ داد. ماجرا اینطور پیش رفت که لینس از ترامپ پرسید از آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش چقدر ثروتمندتر شده است، همچنین پرسید آیا برای ریاست‌جمهوری مناسب است که رئیس‌جمهور هنوز کسب‌وکار شخصی داشته و در آن نقش داشته باشد. ترامپ ابتدا پاسخ داد فرزندانش اداره کسب‌وکار را برعهده دارند و بیشتر قراردادها پیش از تصدی دوباره ریاست‌جمهوری منعقد شده اما بعد از آن، لحن ترامپ تندتر شد. او خبرنگار را متهم کرد با پرسش‌هایش «به استرالیا بشدت آسیب می‌زند» و گفت این نوع سوال پرسیدن «فضا را خراب می‌کند» و ابراز داشت این موضوع را با نخست‌وزیر استرالیا مطرح خواهد کرد. ترامپ همچنین وقتی خبرنگار خواست سوالاتش را ادامه بدهد، به لینس گفت: «ساکت باش». این درگیری توجهات را در سطح بین‌المللی جلب کرده است، زیرا نه‌تنها بازتاب‌دهنده تقابل ترامپ با رسانه‌هاست، بلکه نشان می‌دهد این تقابل فراتر از مسائل داخلیِ آمریکا، به روابط خارجی و پویایی‌های دیپلماتیک میان کشورها سرایت کرده است. غیر از این نمونه‌ها، ترامپ بارها رسانه‌ها و خبرنگاران را به جانبداری و انتشار «فیک‌نیوز» متهم کرده است. به گفته او، بیش از ۹۷ درصد پوشش خبری علیه او بوده است. این تاکتیک‌ها در شرایط فعلی باعث بسیج پایگاه رأی ترامپ و ایجاد جو بی‌اعتمادی نسبت به رسانه‌ها می‌شود. همچنین این حربه به نوعی بازدارندگی فرهنگی عمل می‌کند: رسانه‌ها به دلیل ترس از کاهش اعتماد مخاطبان یا مواجهه با پرونده‌های قضایی، محتاط‌تر می‌شوند.
* واکنش‌های مدنی و سیاسی
اعمال فشارهای ترامپ بر رسانه‌ها، واکنش گسترده سازمان‌های مدافع آزادی مطبوعات را به همراه داشته. ACLU (اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا) در بیانیه‌ای رسمی هشدار داد: «تهدید به لغو مجوز شبکه‌ها و استفاده از ابزارهای قضایی برای ساکت کردن رسانه‌ها، نقض آشکار اصول آزادی مطبوعات و آزادی بیان است. این اقدامات باید متوقف شود تا رسانه‌ها بتوانند بدون ترس و بازدارندگی، نقش حیاتی خود را ایفا کنند».
همچنین اتحادیه‌های خبرنگاران و سازمان‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری چندین بیانیه منتشر و تأکید کردند هرگونه تلاش برای محدودسازی دسترسی، تهدید به پرونده‌های حقوقی یا فشار مالی، سلامت نظام رسانه‌ای آمریکا را به خطر می‌اندازد. برخی اعضای کنگره، حتی از حزب جمهوری‌خواه، از اقدامات دولت ترامپ انتقاد کردند. سناتور تد کروز با اشاره به تهدیدهای FCC گفت: «این اقدامات نه‌تنها غیرقانونی است، بلکه دست بردن آشکار در آزادی بیان و نقد سیاسی به شمار می‌آید».
دموکرات‌ها نیز بر این باورند این اقدامات نوعی سانسور دولتی است و استقلال رسانه‌ها را به مخاطره می‌اندازد. تحلیلگران سیاسی می‌گویند: «این واکنش‌ها نشان می‌دهد جامعه مدنی و سیاستمداران هنوز می‌توانند ابزارهایی برای کنترل فشار دولت بر رسانه‌ها داشته باشند اما موفقیت این اقدامات نیازمند نظارت قانونی و حمایت گسترده از مطبوعات است».