علیرضا حقیقت: دونالد ترامپ به پیچیده‌سازی مسائل سیاسی عادت کرده است. این اعتیاد از دوره اول ریاست جمهوری‌اش با او همراه است. سکان‌دار کاخ سفید به خاطر خودشیفتگی و عطش کسب دستاورد، از مواجهه واقع‌گرایانه با موضوعات بین‌المللی عاجز است. برخورد با ایران و چین از مصادیق این سیاست ترامپ است.
رئیس‌جمهور آمریکا به خاطر عجله‌اش در کسب دستاوردهای زودهنگام، در طرح‌ریزی یک دیپلماسی منسجم ناتوان است. او می‌خواهد تمام مشکلات را یکجا و باهم حل کند و سیاست خارجی را نه یک پروسه و میدان شطرنج، بلکه امری ساده‌سازی‌شده و معادله‌ای تک‌مجهولی می‌بیند؛ در نتیجه با یک ذهنیت ساده‌ساز سراغ حل مساله می‌رود.
مالک عمارت مارالاگو خواهان حل همه آنچه مشکلات ایران می‌نامد در یک مرحله است؛ چه زمانی که سال ۲۰۱۸ به امید یک توافق جامع‌تر، برجام را کنار گذاشت، چه خرداد امسال که با حمله‌ای ناشیانه به تاسیسات هسته‌ای ایران، برنامه هسته‌ای ایران را در جعبه ابهام قرار داد. در حقیقت غیر از خودش هیچ کس حتی نتانیاهو باور نکرده است برنامه هسته‌ای ایران در عملیات موسوم به چکش نیمه‌شب متوقف شد. حالا همه چیز پیچیده‌تر شده است، همان‌طور که با خروج از برجام تاریخ به سمت دیگری تغییر جهت داد. ترامپ اصرار دارد سیاست‌های شکست‌خورده دوره نخست خود را تکرار کند. طی 4 سال ابتدایی‌ای که او در کاخ سفید حضور داشت، با راهبردهایش ایران، چین و روسیه را در مدار همکاری‌های گسترده‌تر و راهبردی‌تر کردن شراکت‌شان در محور شرق قرار داد. حالا در شرایطی که ترامپ اتحاد فراآتلانتیک را از هم گسسته، بلوک اروپا را با رفتار تحقیرآمیز بلاموضوع کرده و حتی دوستان و شرکایی مانند هند را هم تارانده، بار دیگر محرک‌هایی در اختیار تهران و پکن قرار داده تا 2 کشور، شراکت خود را نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت ارزیابی کنند. رئیس‌جمهور همیشه ناکام ایالات متحده، حتی با دادن مجوز حمله به ایران در 23 خرداد، تنها اهرم غرب مقابل ایران یعنی «اسنپ‌بک» را هم بی‌اثر و بی‌خاصیت کرد.
«ریچارد نفیو» معمار اصلی تحریم‌های ضدایرانی در دولت‌های اوباما و بایدن و از چهره‌های شاخص طراحی سیاست فشار حداکثری، چندی قبل اذعان کرد فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران، صرفاً جنبه حقوقی و نمادین دارد و در عمل، اثر اقتصادی نخواهد داشت.
نفیو تأکید کرد چین و روسیه با اجرای مؤثر این تحریم‌ها همکاری نخواهند کرد و غرب نیز برای عملیاتی کردن آن با چالش‌های جدی روبه‌روست. معاون پیشین هماهنگ‌کننده سیاست تحریم‌ها در وزارت خارجه آمریکا در یادداشتی تحلیلی درباره آثار احتمالی فعال شدن مکانیسم ماشه تصریح کرد بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران «در تئوری ممکن است» اما در عمل، با مخالفت جدی قدرت‌های جهان و ضعف اجرایی مواجه خواهد شد.
در 3 ماه توفانی، آمریکا و غرب هر آنچه در توان داشتند، از حمله نظامی تا چکاندن ماشه در شورای امنیت سازمان ملل، برای انهدام ایران به کار گرفتند. این همان موضوعی است که چشمان چین و روسیه را به حقایق موجود در خاورمیانه باز کرد؛ واقعیاتی که فراتر از تهاجم به ایران، در چارچوب یک معادله کلان امنیتی - سیاسی در ساختار نظام بین‌الملل تعریف می‌شود. نشانه‌های این طراحی، خیلی زود خود را نشان داد؛ جایی که رئیس‌جمهور آمریکا جنگ تجاری با چین را به نقطه جوش رساند و تعرفه 100 درصدی علیه واردات کالاهای چینی وضع کرد.
رسانه‌های خبری جهان نوشتند به نظر می‌رسد ترامپ با این اقدامات، دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین را که قرار بود اواخر این ماه در کره‌جنوبی انجام شود، لغو کرده است. هرچند ترامپ دیروز از تمایل خود برای دیدار با همتای چینی خبر داد ولی به نوشته خبرگزاری انگلیسی رویترز، این اتفاق نشان‌دهنده بزرگ‌ترین گسست در روابط بین پکن و واشنگتن در ۶ ماه گذشته است. بسیاری این سوال را مطرح کردند: آیا تنش‌زدایی اقتصادی که تابستان به دست آمد، می‌تواند دوام بیاورد یا خیر؟
تنها 24 ساعت قبل از وضع تعرفه‌ها علیه چین در روز جمعه، دولت ترامپ پنجشنبه تحریم‌های تازه‌ای علیه بخش نفت ایران اعمال کرده و ده‌ها فرد، شرکت و کشتی مرتبط با صادرات نفت و پتروشیمی را هدف قرار داد. بر این اساس ایالات متحده آمریکا نام 29 نهاد (شامل 26 شرکت و 3 آدرس) را به فهرست نهادهای محدودشده این وزارتخانه اضافه کرد که شامل شرکت‌هایی در چین (16 شرکت و 3 آدرس) شد که به ادعای آمریکا از برنامه‌های نظامی ایران حمایت کرده‌اند. تحریم‌ها حتی شامل پالایشگاه مستقل «شاندونگ جین‌چنگ» و پایانه نفتی «ریزائو شیهوا» در استان شاندونگ چین می‌شود.
به ادعای آمریکایی‌ها این اقدام به طور خاص شرکت‌هایی را هدف قرار می‌دهد که در خرید قطعات الکترونیک آمریکایی مورد استفاده در پهپادهای مسلح نقش داشته‌اند. شرکت‌های قرارگرفته در این فهرست، از جمله شرکت‌هایی در چین و هنگ‌کنگ، اکنون از صادرات بدون مجوز ویژه دولت آمریکا منع شده‌اند.
چین در واکنش به وضع این تحریم‌ها، در موضعی رسمی اعلام کرد به تعامل انرژی با ایران ادامه خواهد داد. پکن روز جمعه اعلام کرد اقدامات لازم را برای محافظت از شرکت‌ها و شهروندان خود در برابر تحریم‌های ضدایرانی آمریکا انجام خواهد داد.
سخنگوی وزارت خارجه چین در یک نشست خبری در جمع خبرنگاران تصریح کرد در پاسخ به تحریم‌های آمریکا علیه تجارت نفت ایران که یک پالایشگاه چینی را هدف قرار داده است، اقدامات لازم را برای حفاظت از حقوق قانونی شرکت‌ها و شهروندان چینی انجام خواهد داد.
گوئو جیاکون گفت چین از ایالات متحده می‌خواهد به استفاده از تحریم‌ها پایان دهد و افزود چین از امنیت انرژی خود دفاع خواهد کرد. این تحریم‌ها حدود 100 فرد، نهاد و کشتی، از جمله یک پالایشگاه و ترمینال مستقل چینی را که در تجارت نفت و پتروشیمی ایران نقش داشتند، هدف قرار داده است.
نشریه آمریکایی پلیتیکو نیز به نقل از سفارت چین در واشنگتن تحریم‌های جدید را «غیرقانونی و یک‌جانبه» خواند و اعلام کرد پکن برای دفاع از منافع شرکت‌های خود «تمام اقدامات لازم» را انجام خواهد داد.
این تحولات در حالی است که هفته گذشته روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال نوشت: تحریم‌های ایالات متحده با هدف غیرممکن کردن پرداخت پول نفت به ایران وضع شده است اما چین، بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، با راهکاری که امکان ادامه خرید نفت خام به ارزش میلیاردها دلار را فراهم می‌کند، از این کنترل‌ها طفره رفته است. به گفته مقامات غربی‌ای که وال‌استریت ژورنال به آنها استناد کرده است، پکن از مکانیسمی شبیه تهاتر استفاده می‌کند که نفت خام ایران را با زیرساخت‌های ساخته‌شده توسط چین مبادله می‌کند و از سیستم بانکی جهانی که تحریم‌ها بر آن تأثیر می‌گذارد، دوری می‌کند.
به نوشته این روزنامه آمریکایی، این معامله روابط اقتصادی بین ۲ رقیب اصلی واشنگتن را عمیق‌تر کرده است. برآوردهای رسمی تنها در سال 2024 نشان می‌دهد 8.4 میلیارد دلار از درآمد نفتی این خط لوله مخفی صرف تأمین مالی پروژه‌های چینی در داخل ایران شده است. این بخشی از 43 میلیارد دلار صادرات تخمینی ایران است که تقریباً 90 درصد آن به چین رفته است.
مقامات غرب این سیستم را به خودی خود تهدیدی برای سیاست تحریم‌های ایالات متحده می‌دانند. واشنگتن تاکنون شرکت‌های کوچک و افراد چینی مرتبط با ایران را هدف قرار داده اما از قرار دادن بازیگران دولتی بزرگ مانند سینوشور در لیست سیاه به دلیل ترس از تشدید تنش‌ها با پکن خودداری کرده است.
با این حال، این مکانیسم نشان می‌دهد چگونه قدرت‌های بزرگ می‌توانند با ارائه کانال‌های جایگزین مالی، اثر تحریم‌های ایالات متحده را خنثی کنند. این مکانیسم برای تهران، فضایی برای دور زدن تحریم فراهم می‌آورد و برای پکن، امکان نفوذ در منطقه‌ای از جهان را که ایالات متحده مدت‌ها در آن تسلط داشته است، افزایش می‌دهد. دونالد ترامپ سیاست‌های دوره اول خود علیه ایران را با ادعای فروش «نفت صفر» ادامه داد که به یک شکست فاحش انجامید. او دوباره در حال آزمودن این سیاست شکست‌خورده است اما در نهایت شاید مجبور شود بعد از حمله ایران به پایگاه آمریکایی العدید در پایان جنگ 12 روزه و سایه تهدید یک جنگ منطقه‌ای با محوریت انرژی، دوباره بگوید حالا چین می‌تواند به معامله نفت با ایران ادامه دهد.