کسر عادات
استاد سیدیدالله یزدان‌دپناه: تعبیر امام سجاد(ع) درباره ماه رمضان این است که این ماه شهر تمحیض، یعنی ماه پاکسازی است.
نفس روزه‌ای که می‌گیریم، آن هم روزه یک ماهه، خود اثر دارد. نفس این روزه گرفتن، نخوردن و نیاشامیدن، گرسنگی را تجربه کردن، می‌تواند انسان را راه بیندازد.
حضرت علی(ع) درباره این ماه می‌فرمایند: «نِعْمَ العَوْنُ عَلى أسْرِ النَّفْسِ وَ كَسْرِ عَادَتِها التَّجَوُّعُ؛ گرسنگى كشيدن، نيكو ياورى است براى به بند كشيدن نفس و درهم شكستن عادت‌هاى آن». گرسنگی، بهترین کمک است برای اینکه انسان نفسش را رام کند و آن تعشقات خاکی درون را به اسارت درآورد و بر آنها غلبه کند. فرد به بددهنی، به نظر به نامحرم، به حرف بد شنیدن و بسیاری از امور دیگر عادت کرده است اما اگر می‌خواهید این عادت‌ها را بشکنید، بهترین کمک، گرسنگی است. یعنی گرسنگی خود می‌تواند موجب شود انسان بر اینها فائق شود.
در مورد لحظه افطار سخن‌ها بسیار است و ملائکه در لحظه افطار توجه ویژه‌ای به انسان دارند، چرا؟ چون جان آماده شده است. روزه و گرسنگی باعث می‌شود انسان بر عادات و آلودگی‌هایش غلبه کند. بهترین کمک همین گرسنگی است، آن هم یک ماه.
لحظه غروب و لحظه افطار بهترین موقع است که انسان می‌تواند به آن سو برود. یک مشکلی که ما گاهی داریم این است که از بس توجه‌مان به این سو و آن سو می‌شود، نعمت‌هایی که می‌خواهد بر ما نازل شود، به ما نمی‌رسد. درست مثل کسی که در لحظه حساس می‌خواهد در بازار به سود برسد ولی کرکره مغازه‌اش را پایین می‌آورد.
ما این همه صبر کرده‌ایم که به این سود برسیم اما در لحظه‌ای که مشتری می‌خواهد بیاید، کرکره را پایین می‌کشیم. گاهی ما همین‌طور با روزه‌های‌مان برخورد می‌کنیم. روزه گرفته‌ایم و زحمت کشیده‌ایم اما لحظه افطار می‌شود مواظبت نمی‌کنیم. لحظه غروب ماه رمضان انسان باید مواظب باشد از این لحظات استفاده کند. گرسنگی باعث می‌شود انسان بتواند بر این تعشقات خاکی و آلودگی‌ها غلبه کند.
بعضی از امور تجربه‌‌کردنی است، یعنی انسان باید تجربه کند و بفهمد. گاه اگر به کسی بگویی «از دنیا بگذر، از تعشقات بگذر»، نمی‌شود و نمی‌تواند ولی اگر این تجربه‌ها مانند روزه دست دهد براحتی می‌فهمد بی‌رغبتی به دنیا یعنی چه.
البته اهل‌بیت علیهم‌السلام فرموده‌اند روزه برای اینکه بهتر به نتیجه برسد، شرایطی دارد. مطالبی گفته‌اند و فرمایشاتی دارند ولی اصلش همین است.
تعبیر دیگری از امام صادق(ع) داریم که می‌فرماید: «أقرَبُ ما يكونُ العَبدُ مِن‌الله جلَّ و عَزَّ إذا خَفَّ بَطنُهُ، و أبغَضُ ما يكونُ العَبدُ إلَى‌الله عَزَّ و جلَّ إذا امتَلَأَ بَطنُهُ؛ نزديك‌ترين زمان بنده به خداوند عز و جل هنگامى است كه شكمش سبك باشد و مبغوض‌ترين زمان بنده به خداوند عز و جل زمانى است كه شكمش پر باشد». نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا زمانی است که از نظر غذا و تحلیل غذا به جایی رسیده باشد که شکم آرام گرفته باشد. یعنی دیگر زحمت تحلیل غذا را نداشته باشد. این بیان امام صادق می‌گوید نزدیک‌ترین حالت به خداست و خیلی معنا
دارد.
این نزدیک‌ترین حالت به خداست یعنی انسان در این لحظه می‌تواند پرواز کند. همان تعبیری که حضرت استاد علامه ذوالفنون حسن‌زاده‌آملی رحمت‌الله علیه فرمودند که به همین جهت هنگام سحر خیلی مهم است، چرا؟ چون غذایی که انسان شب خورده، تحلیل رفته است. این لحظه، نفس از تدبیر این غذا و تحلیل بردنش آرام گرفته و تمام شده است. دیگر نفس تعلق به این سو ندارد و به تعبیر حضرت استاد، تعلق با تعقل نمی‌سازد.
یعنی تا این تعلق هست، انسان نمی‌تواند به آن سو برود و پرواز کند. خود روزه رمضانی که تشریح کرده‌اند خاصیتش پاکسازی است. ابتدا یک روزه می‌گیریم، یک نخوردن و نیاشامیدنی است ولی اگر کسی بخواهد متوجه باشد و از آن بهره بگیرد، باید به وقت بهره بگیرد. این خیلی معنای واضحی است.
یعنی انسان مواظب باشد وقت غروب را به حرف‌های بیهوده و برخی امور دیگر نگذراند. این وقت، وقت صدا زدن خداست، وقت ارتباط با خداست. این لحظات که بدن آرام گرفته و نفس از تحلیل غذا آرام گرفته است، دیگر آزاد شده و تعلق ندارد، لذا وقت استفاده است و بهترین موقع ارتباط با خداست.
ببینید در روایات ما درباره وقت نزدیک به افطار چه می‌گویند. چقدر روزه‌دار خواستنی می‌شود. در روایات آمده است در این لحظه روزه‌دار خواستنی می‌شود. برخی بزرگان گفته‌اند این موقع وقت غنج و دلالی با خداست. روزه که انسان می‌گیرد، کسر عادات می‌شود. این لحظه، نفس انسان رام می‌شود.