ابوالفضل ولایتی: محله‌های «شیخ مقصود» و «اشرفیه» حلب، هفته گذشته شاهد رویارویی خونین شبه‌نظامیان قسد با نیروهای تحریر شام بود؛ نزاعی خونین و فراگیر که سرانجام با وساطت توماس باراک، نماینده ویژه ترامپ و برد کوپر، فرمانده جدید سنتکام دست‌کم به شکل موقت خاتمه یافت.
سفر هیاتی از مقام‌های بلندپایه کرد، به رهبری مظلوم عبدی، الهام احمد و شماری از مسؤولان اداره خودمختار شمال شرق سوریه موسوم به رژووا به دمشق اگرچه روزنه امید محدودی را در دل تاریکی گشوده و امکان شعله‌ور شدن تنش‌های نظامی در سوریه را کاسته، لیکن سفر مقامات ارشد نظامی - امنیتی سوریه به آنکارا و دیدار با همتایان ترک، نویدبخش آمادگی روزافزون طرفین برای محاصره دولت خودمختار کرد و نابودی آن است؛ سیاستی که می‌تواند سوریه را آبستن بحران جدیدی کند.
* فرصت محدود باقیمانده تا عملیاتی شدن توافق ۱۰ مارس میان احمد شرع و مظلوم عبدی کوبانی
۱۰ مارس ۲۰۲۵ را می‌توان مهم‌ترین نقطه عطف تحولات سیاسی حاکم بر سوریه در فردای سقوط حکومت بشار اسد ارزیابی کرد؛ مقطعی که در آن مظلوم کوبانی، رهبر نظامی نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) به دیدار ابومحمد جولانی، حاکم خودخوانده جدید سوریه رفته و طرفین بر سر مفادی از جمله حمایت از تمامیت ارضی سوریه و ادغام شبه‌نظامیان قسد که عمده آنان را شبه‌نظامیان کرد یگان‌های مدافع خلق تشکیل می‌دهند، به توافق رسیدند. بر مبنای جزئیات توافقی که توسط دمشق در آن مقطع منتشر شد، باید نیروهای سوریه دموکراتیک که تحت حمایت ایالات متحده قرار دارند، تمام نهادهای مدنی و نظامی‌شان را در شمال شرق سوریه تا پایان سال جاری میلادی در ساختار دولتی سوریه ادغام کنند. این ادغام شامل گذرگاه‌های مرزی، فرودگاه‌ها و میدان‌های نفت و گاز هم می‌شود. در مقطع کنونی در حالی که تنها ۳ ماه تا پایان زمان معین شده فرصت باقی مانده، به نظر نمی‌رسد رهبران قسد بر خلاف بیان ظاهری، قصد چندانی برای ادغام در دولت جدید سوریه داشته باشند. تحولات میدانی حاکم بر سوریه بویژه پس از حمایت صریح رژیم صهیونیستی از جدایی‌طلبان دروز، بدون تردید نقشی بسزا در رویکرد اخیر شبه‌نظامیان قسد ایفا کرده است.
ریشه تنش‌ها کجاست؟
نیروهای سوریه دموکراتیک سال ۲۰۱۵ با حمایت آمریکا و ذیل مبارزه «پ‌ی‌د» (شاخه سوری پ‌ک‌ک) با داعش تشکیل شد.
گروه مذکور جهت کاهش حساسیت‌های منطقه‌ای نسبت به تمايلات جدایی‌طلبانه کردها، مبادرت به جذب شماری شبه‌نظامی عرب، آشوری و ارمنی کرده است. از حزب «پ‌ک‌ک» به عنوان قدیمی‌ترین چالش امنیتی ترکیه نام برده می‌شود و رهبران سیاسی - نظامی قسد نظیر صالح مسلم و مظلوم کوبانی کرارا تعهد و وفاداری خود به اندیشه‌های عبدالله اوجالان، بنیانگذار حزب کارگران کردستان ترکیه را اعلام کرده‌اند. «پ‌ک‌ک» از سوی ترکیه، آمریکا، اتحادیه اروپایی و برخی کشورهای دیگر به عنوان سازمانی تروریستی شناخته می‌شود. مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دولت مرکزی دمشق با شبه‌نظامیان قسد در مقطع کنونی که می‌تواند آتش جنگ را مجددا در سوریه شعله‌ور کند از این قرار است:
مخالفت قسد با ادغام کامل در ارتش سوریه: رهبران این گروه با هدف حفظ انسجام شبه‌نظامیان قسد، خواستار قرارگیری فرمالیته نیروهای تحت امرشان ذیل ارتش سوریه هستند، چرا که می‌خواهند اهرم فشار و توان نظامی خود در معادلات حاکم بر سوریه را در آینده حفظ کنند.
تمایل کردها به تاسیس حکومت خودمختار در سوریه، مشابه اقلیم کردستان عراق: با وجود اعلام رسمی مظلوم کوبانی مبنی بر پایبندی به حفظ تمامیت ارضی سوریه، رهبران این گروه مایلند با تاسیس نظامی فدرال و ایجاد استقلال نسبی در مناطق تحت کنترل، حکومتی مشابه اقلیم کردستان عراق در شرق رود فرات ایجاد کنند.
عدم عقب‌نشینی از رقه، دیرالزور و دیگر مناطق عرب‌نشین شرق فرات: از سرنوشت شهر رقه به عنوان پایتخت حکومت پیشین ابوبکر بغدادی که در خلال جنگ داخلی سوریه به تصرف شبه‌نظامیان کرد درآمد به عنوان مهم‌ترین محل مناقشه طرفین نام برده می‌شود. علاوه بر رقه، بخش وسیعی از مناطق عرب‌نشین شرق رود فرات نیز در اختیار نیروهای قسد است و کوبانی صراحتا اظهار کرده تحت هیچ شرایطی این مناطق را در اختیار نیروهای تحریر شام قرار نخواهد داد.
به نظر می‌رسد رهبران قسد با ۲ هدف از عقب‌نشینی از مناطق عرب‌نشین خودداری می‌ورزند:
۱- استفاده از کارت مناطق یادشده در رایزنی‌های آتی با دولت دمشق
۲- گره زدن سرنوشت این مناطق با مناطق کردنشین تل ابیض، عفرین، محلات شیخ مقصود و اشرفیه حلب و دیگر مناطق کردنشین تحت سیطره تحریر شام و ارتش ملی سوریه (وفادار به دولت ترکیه)
سرنوشت نامعلوم شبه‌نظامیان خارجی حاضر در صفوف قسد: بخش اعظم نیروهای قسد را شبه‌نظامیان کرد ایرانی، ترکیه‌ای و عراقی تشکیل داده و تحریر شام بر ضرورت اخراج فوری آنان از تشکیلات نظامی قسد پا فشرده است.
* آتش زیر خاکستر سوریه
تنش در حلب اگرچه با حضور تام باراک و برد کوپر موقتا فروکش کرده، لیکن وضعیت در سوریه همچون آتش زیر خاکستر ارزیابی می‌شود. با وجود ادعای طرفین مبنی بر گفت‌وگوهای سازنده کوبانی و شرع در دمشق در روزهای اخیر، با این حال چالش‌های اشاره‌شده همچنان به قوت خود باقی است. هیات قسد در دیدار اخیر با شرع خواستار اصلاح توافق دهم مارس شده و تأکید کرد حاضر به «ادغام انفرادی» نیروهای قسد در ارتش نیست، بلکه می‌خواهد به صورت یک بلوک نظامی واحد و منسجم در ساختار ارتش باقی بماند؛ خواسته‌ای که خط قرمز دمشق و متحد شمالی‌اش (ترکیه) محسوب می‌شود. سفر اخیر وزرای دفاع، خارجه و رئیس اطلاعات حکومت دمشق به آنکارا، بدون تردید با هدف تقویت هماهنگی‌ها جهت مقابله با عدم انعطاف یگان‌های مدافع خلق انجام شده است. اردوغان چندی پیش در سخنانی ضمن تاکید بر حمایت از ثبات، امنیت و پکپارچگی کشور سوریه و پافشاری بر ضرورت تحقق مفاد توافق دهم مارس از سوی قسد، تهدید کرد: «نباید صبر ما به عنوان عجز فهمیده شود». یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه نیز صراحتا اعلام کرد کشورش به هیچ سازمان تروریستی بویژه «پ‌ک‌ک»، «وای‌پی‌جی» و قسد اجازه نخواهد داد در منطقه ریشه بدواند یا تحت عناوین مختلف در خاک کشورهای همسایه فعالیت کند. برآيند تحرکات حاکم بر منطقه حکایت از تقویت مواضع ۲ طرف و آمادگی برای جنگی فرسایشی در منطقه دارد. دولت دمشق مواضعش را در حلب بشدت تقویت کرده و ارتش و جنگنده‌های ترکیه با افزایش حملات در مناطق همجوار با رژووا، برای شبه‌نظامیان قسد خط و نشان کشیده‌اند. کردها نیز با احداث استحکامات وسیع و شبکه‌ای از تونل‌های گسترده در مناطق نزدیک به مواضع تحریر شام - همجوار مرزهای ترکیه- خود را برای نزاعی فراگیر آماده کرده‌اند.
* متغیرهای مؤثر بر موازنه قوا در سوریه
با وجود تثبیت نسبی موقعیت شرع در اغلب مناطق سوریه، تنش‌های اخیر با نیروهای کرد، نزاع خونین در مناطق دروزنشین و درگیری‌های خونبار چند ماه پیش در مناطق ساحلی، معضلات لاینحل باقی مانده است که هر یک با مداخله کشورها و شبه‌نظامیان پیرامونی، از پتانسیل بالایی برای تشدید تنش‌ها در شمال شرق سوریه برخوردارند.
از نیروهای دموکراتیک سوریه با دارا بودن ده‌ها هزار شبه‌نظامی به عنوان قدرتمندترین رقیب داخلی تحریر شام نام برده می‌شود.
در این میان سلسله عواملی بویژه درباره شیوه بازیگری کشورهای همسایه می‌تواند موازنه قوا را به نفع یکی از طرفین مورد مناقشه دگرگون کند. پشت‌گرمی تحریر شام به حمایت تمام‌قد ترکیه و اعراب: از زمان استیلای تحریر شام بر اغلب مناطق سوریه؛ ترکیه، سعودی، قطر و امارات در زمره بزرگ‌ترین متحدان منطقه‌ای شرع قرار داشته‌اند. نگرانی آنکارا از پیامدهای تثبیت موقعیت کردها در شمال سوریه و تسری بحران به مناطق کردنشین ترکیه بویژه پس از انعقاد توافق میان آنکارا و «پ‌ک‌ک»، موجب شده ترک‌ها تمام‌قد به حمایت از شبه‌نظامیان تحریر شام بپردازند. انگیزه آنها در مقابله با نیروهای قسد به مراتب بیشتر از تحریر شام است. توان نظامی آنکارا و اتکا به بیش از ۱۰۰ هزار جنگجوی ارتش ملی سوریه (نیروهای حامی ترکیه در شمال سوریه) دست برتر را در این معادله از آن تحریر شام ساخته است. دولت‌های عرب نیز بدون تردید با حمایت از تمامیت ارضی سوریه به عنوان یک عضو جامعه عربی، در این منازعه به حمایت از شرع خواهند پرداخت.
انفعال ایالات متحده در منازعه کردها با تحریر شام: بر خلاف سنوات گذشته که شاهد حمایت تمام‌عیار آمریکا از شبه‌نظامیان قسد و استقرار چندین پایگاه نظامی در مناطق شمال سوریه جهت حفاظت از مصالح کردها بودیم، از زمان قدرت‌گیری مجدد ترامپ، بی‌میلی وی به مداخله مستقیم نظامی آمریکا در سوریه و روابط حسنه کاخ‌سفید با اردوغان، موجب شده واشنگتن از جايگاه حامی کردها به عنوان یک قدرت بی‌طرف در این منازعه ظاهر شود. خروج تدریجی نظامیان آمریکایی از سوریه در طول ماه‌های اخیر، به وضوح بیانگر عدم تمایل واشنگتن به مداخله در بحران داخلی احتمالی سوریه است. رژیم صهیونیستی در قامت متحد تاریخی کردها: روابط سازمان‌های اطلاعاتی - امنیتی رژیم صهیونیستی با شبه‌نظامیان کرد منحصر به مقطع کنونی یا منطقه خاصی نبوده و از زمان اشغال سرزمین فلسطین، دولتمردان صهیونیست جهت ایجاد موازنه در منطقه و تضعیف دولت‌های عربی - اسلامی در مسیر حمایت از کردها و آمال آنان مبنی بر تجزیه منطقه گام برداشته‌اند.
فاصله جغرافیایی رژیم صهیونیستی با دولت خودمختار قسد اگر چه مانعی پیش روی حمایت کامل ارتش صهیونیستی از شبه‌نظامیان کرد محسوب می‌شود (بر خلاف حمایت از شبه‌نظامیان دروز در سویدا)، لیکن سیاست جنگ‌افروزانه اخیر نتانیاهو، هر سناریویی را محتمل کرده است.
مشارکت مستقیم ارتش صهیونیستی در نزاع احتمالی و پشتیبانی هوایی از جنگجویان کرد می‌تواند غلبه تحریر شام بر کردها را دشوار کند. احتمال پیوستن جنگجویان «پ‌ک‌ک» به نیروهای سوریه دموکراتیک: از شبه‌نظامیان قسد به عنوان شاخه سوری حزب کارگران کردستان ترکیه نام برده می‌شود. پیشینه حمایت نظامی «پ‌ک‌ک» از گروه‌های جدایی‌طلب کرد در کشورهای مختلف گواه آن است که با تشدید تنش‌ها در سوریه، احتمالا وفاداران به اوجالان که از قضا در مقطع کنونی سلاح‌های خود را جهت مقابله مستقیم با ترکیه بر زمین نهاده‌اند، جهت حمایت از همتایان سوری خود مستقیما وارد میدان شوند. با وجود جمعیت اندک کردهای سوری نسبت به مناطق کردنشین ترکیه، عراق و ایران، ایجاد دولتی نیمه‌مستقل در شمال سوریه، بخشی از آمال جدایی‌طلبان کرد را در طول دهه‌های اخیر فراهم کرده، از همین رو به نظر می‌رسد شبه‌نظامیان «پ‌ک‌ک» جهت حفظ دستاورد یادشده بی‌تفاوت نمانده و مستقیما وارد نزاع علیه تحریر شام شوند. ورود شبه‌نظامیان «پ‌ک‌ک»، بر منازعه حاکم بر سوریه تاثیر گذاشته و مسیر را برای پیشبرد سیاست‌های شرع دشوار خواهد کرد. واکنش احتمالی اقلیت‌های سوری: از زمان قدرت‌گیری تحریر شام در سوریه و تمایلات فرقه‌گرایانه آن، از نقض حقوق اقلیت‌های سوری نظیر مارونی‌ها، علوی‌ها، ارمنی‌ها، کردها، شیعیان و دروزی‌ها به عنوان بزرگ‌ترین نگرانی جامعه بین‌الملل نام برده می‌شود. شیوه واکنش اقلیت‌های مذکور در برابر بحران احتمالی نقش بسزایی در پیشبرد یا ممانعت از تحقق اهداف دولت تحریر شام ایفا خواهد کرد. بهره‌گیری اقلیت‌های مذکور از فضای یادشده، جهت تامین حقوق خویش و تمایل به جدا شدن از سوریه، می‌تواند بحران در سوریه را به زیان تحریر شام تشدید کند.
* نتیجه‌گیری
برآورد توان نظامی، مالی و حمایت بین‌المللی گروه‌های دخیل در بحران سوریه، حکایت از برتری نیروهای تحریر شام بر شبه‌نظامیان کرد دارد. سکوت ایالات متحده در قبال غلبه نیروهای تحریر شام بر کردها، نقش بسزایی در این مسیر ایفا خواهد کرد. از همین رو قابل تصور است در صورت عدم توافق میان کردها و دمشق، نیروهای وفادار به شرع با اتکا به نیروهای ارتش ملی سوریه و حمایت نظامی ترکیه، بر نیروهای سوریه دموکراتیک غلبه کنند. تنها عاملی که در مقطع کنونی می‌تواند توازن را در منطقه به زیان تحریر شام دگرگون کند، مشارکت مستقیم ارتش صهیونیستی در نزاع فوق‌الذکر است؛ امری که اگرچه با واقعیت‌های میدانی نامانوس است، لکن جنگ‌افروزی نتانیاهو در خلال پساهفتم اکتبر و حمله به کشورهایی چون ایران، یمن و قطر، هر گزینه‌ای را از جمله مشارکت مستقیم جنگنده‌های صهیونیستی در نزاع میان کردها و تحریر شام محتمل کرده است.
نگاه
دوئل کوبانی و جولانی در شام
ارسال نظر
پربیننده
تازه ها