قطار توسعه در شرق

گروه اقتصادی: در زمانی که رقابت بر سر مسیرهای تجاری میان شرق و غرب شدت گرفته و کشورها به‌ دنبال تنوع‌بخشی به زنجیره‌های تأمین خود هستند، ایران با توسعه کریدورهای شرق و شمال‌شرق، به دنبال تقویت نقش خود در نقشه ژئو‌اقتصادی منطقه است. پروژه ریلی خواف – هرات که اکنون به مرحله بهره‌برداری رسیده، نه‌تنها افغانستان را به آب‌های آزاد متصل می‌کند، بلکه بستری برای پیوند چین، آسیای مرکزی و اروپا از طریق خاک ایران فراهم می‌سازد. 
در واقع ایران در مسیر بازتعریف جایگاه خود در اقتصاد منطقه‌ای و جهانی، توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی را به ‌عنوان یکی از محورهای راهبردی دنبال می‌کند. در این میان، کریدور ریلی خواف – هرات به‌عنوان یکی از مسیرهای کلیدی، وارد مرحله تازه‌ای از بهره‌برداری و همکاری منطقه‌ای شده است. این مسیر نه‌تنها پیوندی حیاتی میان ایران و افغانستان برقرار کرده، بلکه بستری برای اتصال چین به اروپا از طریق خاک ایران فراهم می‌سازد؛ مسیرهایی که می‌توانند نقش ایران را در زنجیره تأمین جهانی ارتقا دهند و آن را از حاشیه‌نشینی اقتصادی به مرکز تعاملات تجاری منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برسانند.
در دیدار اخیر میان فضل‌محمد حقانی، سفیر امارت اسلامی افغانستان در تهران و جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، بر ضرورت توسعه ظرفیت‌های ریلی میان 2 کشور تأکید شد. سفیر افغانستان با قدردانی از حمایت‌های ایران در احداث مسیر خواف -هرات، خواستار افزایش ظرفیت بارگیری و تخلیه در ایستگاه خواف و تسهیل تردد قطارهای باری شد؛ درخواستی که نشان‌دهنده اهمیت این مسیر در مبادلات تجاری و حمل‌ونقل منطقه‌ای است.
ذاکری نیز با اشاره به بهره‌برداری از قطعه سوم این خط ریلی و رسیدن طول مسیر فعال به ۱۴۰ کیلومتر، از برنامه طرف افغانستانی برای تکمیل قطعه چهارم خبر داد. وی تأکید کرد اتصال مسیر ریلی مزارشریف - هرات به شبکه ریلی ایران، می‌تواند افغانستان را به آب‌های آزاد و بازارهای اروپایی متصل کند؛ مسیری که از چابهار و چشمه ثریا عبور کرده و به کریدورهای بین‌المللی متصل می‌شود.
* راهبرد کلان ایران برای تبدیل ‌شدن به مسیر ترانزیتی منطقه
این پروژه بخشی از راهبرد کلان ایران برای تبدیل‌ شدن به مسیر ترانزیتی منطقه است. در شرایطی که رقابت بر سر مسیرهای تجاری میان شرق و غرب شدت گرفته، ایران با توسعه خطوط ریلی و تعریف کریدورهای جدید، به‌ دنبال ایفای نقش فعال در زنجیره تأمین جهانی است. اتصال چین به اروپا از طریق افغانستان و ایران، نه‌تنها ظرفیت ترانزیتی کشور را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند درآمدهای پایدار، اشتغال منطقه‌ای و نفوذ ژئوپلیتیک را نیز به همراه داشته باشد.
راه‌آهن خواف - هرات که کار خود را با حمل ماهانه ۱۰ هزار تن بار آغاز کرده بود، اکنون به بیش از ۶۰ هزار تن رسیده و هدف‌گذاری برای عبور از ۱۰۰ هزار تن در ماه در دستور کار قرار دارد. این افزایش ظرفیت، نشان‌دهنده رشد تقاضا و اهمیت این مسیر در مبادلات تجاری 2 کشور است.
در جریان نشست اخیر، 2 طرف بر تشکیل کمیته‌های مشترک فنی و اجرایی برای رفع موانع و تسریع در اجرای پروژه‌های مشترک تأکید کردند. این همکاری‌ها، نه‌تنها به حل مسائل فنی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند الگویی برای تعاملات منطقه‌ای در حوزه زیرساخت باشد.
پروژه خواف – هرات، فراتر از یک خط ریلی، نماد تلاش ایران برای بازتعریف نقش خود در اقتصاد منطقه‌ای است. با توسعه این مسیر و اتصال آن به کریدورهای بین‌المللی، ایران می‌تواند به یک مسیر حیاتی در تجارت جهانی بدل شود. این مسیر اگر با دیپلماسی فعال، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری منطقه‌ای همراه شود، می‌تواند نقطه عطفی در تحول ژئو‌اقتصادی ایران باشد.
* اهمیت راهبردی کریدورهای شرق و شمال‌شرق ایران
اهمیت راهبردی کریدورهای شرق و شمال‌شرق ایران تنها به پیوند با افغانستان محدود نمی‌شود، بلکه در امتداد این مسیر، کشورهایی چون ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و حتی چین قرار دارند؛ کشورهایی که هر یک به‌تنهایی یا در قالب پیمان‌های منطقه‌ای، ظرفیت‌های عظیمی برای تجارت، ترانزیت و همکاری اقتصادی دارند. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در این محور می‌تواند ایران را به حلقه اتصال میان آسیای مرکزی، جنوب آسیا و اروپا بدل کند.
کشورهای شمال‌شرق ایران، بویژه اعضای سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در سال‌های اخیر به ‌دنبال مسیرهای جایگزین برای تجارت و ترانزیت بوده‌اند. ایران با موقعیت جغرافیایی ممتاز و دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند در این معادله نقش کلیدی ایفا کند. اتصال ریلی افغانستان به ایران و در ادامه به بندر چابهار، نه‌تنها دسترسی کشورهای محصور آسیای مرکزی به دریا را ممکن می‌سازد، بلکه مسیرهای تجاری چین به اروپا را نیز متنوع‌تر و امن‌تر می‌کند.
از سوی دیگر، افغانستان با جمعیتی بیش از ۴۰ میلیون نفر و نیاز گسترده به کالاهای مصرفی، مصالح ساختمانی، انرژی و خدمات فنی، بازار مهمی برای صادرات ایران محسوب می‌شود. توسعه کریدور خواف - هرات و اتصال آن به مزارشریف، می‌تواند حجم مبادلات تجاری میان 2 کشور را به ‌طور چشمگیری افزایش دهد و زمینه‌ساز شکل‌گیری زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای شود.
در سطح فراتر، این کریدور می‌تواند به مسیر مکمل کریدور شمال - جنوب بدل شود؛ مسیری که از هند آغاز می‌شود، از طریق بندر چابهار وارد ایران شده و سپس به روسیه و اروپا متصل می‌شود. با تکمیل زیرساخت‌های شرقی، ایران می‌تواند همزمان در 2 محور شرقی - غربی و شمالی - جنوبی نقش‌آفرینی کند و از موقعیت ترانزیتی خود برای جذب سرمایه، افزایش صادرات و ارتقای جایگاه ژئو‌اقتصادی بهره ببرد.
در نهایت، توسعه کریدورهای شرق و شمال‌شرق نه‌تنها به معنای گسترش تجارت با کشورهای همسایه است، بلکه گامی در جهت بازسازی نقش ایران در اقتصاد جهانی است؛ نقشی که با دیپلماسی زیرساختی، همکاری منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری هدفمند، می‌تواند به نقطه اتکای جدیدی برای توسعه پایدار بدل شود.