درباره جعل عجیب
محمدصادق ابوالحسنی
1- ماجرا چیست؟
اخیرا متنی به طور گسترده، در فضای مجازی پخش شده که نویسنده‌ای گمنام ادعا می‌کند شهید استاد مرتضی مطهری گفته است: زیارت ائمه و امامزادگان علیهم‌السلام، «جهل و خودفریبی» است و هیچ «دلیل معتبری» بر آن نداریم. ضمنا آنها حاجت نمی‌دهند و «تا به حال هیچ حجت‌الاسلام و آیت‌اللهی، برای شفا به هیچ امامزاده‌ای پناه نبرده» است! نویسنده متن، سپس در یک عبارت‌پردازی عجیب، مدعی شده سرویس‌های اطلاعاتی شوروی و انگلیس چون دیدند شهید مطهری شروع به افشاگری علیه زیارت و توسل و عزاداری کرده، به این جهت ایشان را ترور کردند!
2- آیا واقعا استاد مطهری چنین سخنی گفته؟
پاسخ آن جالب است: با جست‌وجو در نرم‌افزار جامع آثار استاد مطهری، معلوم شد هرگز چنین عباراتی از ایشان صادر نشده و از اساس جعلی است. پیداست مخالفان زیارت و توسل، به رسم گذشته، باز دست به جعل عبارت و نیز تهمت و افترا به یک عالم شیعه زدند. حال اجازه دهید این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم و از آثار خود استاد مطهری به شبهات موجود در این متن پاسخ گوییم.
3- استاد مطهری و سنت زیارت
ایشان نه تنها منکر زیارت و توسل و عزاداری نیست، بلکه به مقابله با مخالفان آن برمی‌خیزد. از آثار استاد برمی‌آید که اعتراض به زیارت اهل قبور (که زیارت امامان و اولیای الهی در راس آن است)، کار وهابیت است که در قشری‌گری و جهالت، شبیه خوارجند. (ر.ک: کتاب یادداشتها، ج ۳، ص ۳۷۸-۳۷۹) شهید مطهری بدرستی معتقد است: اگر متوکل عباسی دستور می‌داد جلوی نام و زیارت امام حسین(ع) را بگیرند و دست زائر ایشان را ببرند، می‌دانست با همین زیارت‌ها و مرثیه‌‌هاست که ایده و عقیده امام زنده می‌شود، سپس به صورت یک مکتب درآمده، کمیت‌ها و دعبل‌ها را تربیت می‌کند و «پدر متوکل را در می‌آورد!» (ر.ک: 10 گفتار، ص ۲۵۸)
4- آیا زیارت کردن سابقه تاریخی دارد؟
در متنی که به طور هدفمند، به اسم استاد مطهری جعل شده، درباره زیارت آمده: این مکان‌های زیارتی هیچ «سابقه‌ای در اسلام ندارد».
اما این نقل بی‌اساس است چون خود شهید مطهری، مشروعیت و سابقه زیارت در تاریخ را نشان می‌دهد. مثلا می‌گوید نخستین کسی که قبر مولا امیرالمومنین(ع) را به مردم نشان داد و سبب شد به زیارت حضرت بروند، امام صادق(ع) بود. (انسان کامل، ص ۱۲۵) نیز از زیارت کربلای جابر در اربعین تجلیل می‌کند و می‌گوید: دستور زیارت امام حسین(ع) از پیغمبر(ص) به جابر رسیده بود و برای نخستین‌بار می‌خواست این دستور را عمل کند. (فطرت و تربیت، ص۵۰)
5- آیا امامان و امامزادگان(ع) ما را نمی‌بینند و پاسخی نمی‌دهند؟
در متن جعلی از زبان استاد مطهری آمده: ما «هیچ دلیل معتبری نداریم که این خفتگان در زیر خاک، خواه امام باشند، خواه خواهر امام... صدای زائران را می‌شنوند و به آنها پاسخ می‌دهند!» ولی در آثار مطهری، به وضوح امام، یک «حجت» الهی است، نه صرفا خفته‌ای در خاک! به باور ایشان، امام «حی و میت» و «زنده و مرده» ندارد. امام شهید، به همان مقدار فرد زنده شما را شهود می‌کند و این مساله «جزو اصول تشیع» است. «وقتی شما به زیارت امام رضا علیه‌السلام می‌روید و می‌گویید: السلام‌علیک، در حد این است که شما با انسان زنده‌ای در این دنیا روبه‌رو می‌شوید... این همان مساله ولایت است ولایت معنوی». (ر.ک: امامت و رهبری، ص56)
از جمله به گفته ایشان «در اغلب زیارت‌ها که می‌خوانیم، به چنین ولایت و امامتی اقرار و اعتراف می‌کنیم». ضمنا در زیارتنامه امام رضا(ع) می‌گوییم: «اشْهَدُ انَّک تَشْهَدُ مَقامی وَ تَسْمَعُ کلامی وَ تَرُدُّ سَلامی... من گواهی می‌دهم که تو الان وجود مرا در اینجا حس و ادراک می‌کنی... سخنی را که من الان می‌گویم... میشنوی... و ...سلامی را که من به تو می‌کنم... جواب می‌دهی». (ر.ک: امامت و رهبری، ص۳۴)
فلسفه زیارت، در باب امامزادگان و اولیا نیز صدق می‌کند و رابطه طرفینی است: «در مذهب با اولیاء‌الله از دنیا رفته، همچنان عمل می‌شود که با زنده، بلکه زنده‌تر از زنده‌های معمولی، چون در آن واحد هزارها نفر با او سخن می‌گویند و درود می‌فرستند و در عالم ضمیر خود یک ارتباط واقعی برقرار می‌کنند، احیانا ارتباط متقابل [دوطرفه]». (یادداشتها، ج ۵، ص۴۱۴)
6- چرا در زیارت امامزادگان، آنها را واسطه قرار می‌دهیم؟
یکی جایگاه بلند آنان نزد پروردگار، جهت گره‌گشایی است. اگر بنا به آیات قرآن، حضرت یعقوب(ع)، به پیراهن حضرت یوسف(ع) و قوم بنی‌اسرائیل به تابوت معهود در سوره بقره (آیه ۲۴۸) توسل جستند، هرگز انواری چون حضرت علی‌اکبر، حضرت عباس، حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم علیهم‌السلام کمتر از آن تابوت و پیراهن نیستند.
استاد مطهری نیز زیارت و توسل به امامزادگان و اولیای الهی را امری لازم برشمرده، از دعای‌شان برای ما می‌گوید: «باید حق را به آنها قسم داد یا از آنها التماس دعا کرد یا تصدق برای آنها داد یا زیارت آنها را وسیله نزد حق برای انجام مقاصد قرار داد... ما برای آنها دعا می‌کنیم به صورت صلوات و آنها برای ما دعا می‌کنند.. اولیا الان هم درباره ما دعا می‌کنند». (یادداشتها، ج ۸، ص۱۸۴)
مرحوم شیخ مفید نیز بر این عقیده مهر تایید زده، اظهار می‌دارد: «به آن مشاهدی که منتسب به فرزندان ائمه هدایتگر، عترت طاهره و خویشان آنها علیهم‌السلام است، زیارت کردن و واردشدن بر آن مستحب است، زیرا بزرگداشت و تکریم ایشان، تعظیم امامان(ع) است و اصل اولی درباره امامزادگان، مومن بودن و صالح بودن آنهاست، مگر خلاف آن ثابت شود... و جایز است خطاب قراردادن آنان به ذکر فضائلی که دارند، یا توسل به آنان جهت شفا گرفتن از خودشان یا پدران پاک‌شان(ع)». (بحار الانوار، ج ۹۹، ص۲۷۳)
بنابراین اگر قرآن کریم امر فرموده در راه وصال حق، به دنبال وسیله باشیم (مائده/ ۳۵)، توسل جستن به امامزادگان امری منطقی و پسندیده است.
7- زیارت امامزادگان و سادات
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «مَنْ زارَنی أَوْ زَارَ أَحَداً مِنْ ذُرِّیتی، زُرْتُهُ یومَ القِیامَه فَأَنْقَذْتُهُ مِنْ أَهْوَالِه»؛ کسی که من یا یکی از نسلم را زیارت کند، روز قیامت به دیدنش می‌آیم و او را از هول و هراس آن روز رهایی می‌دهم. (ابن قولویه، کامل‌الزیارات، باب اول، ص۱۱)
8- نظر فقها چیست؟
در بین علمای شیعه، استحباب زیارت اهل قبور، اجماعی است. (مستند الشیعه، ملا احمد نراقی، ج ۳، ص ۳۱۹)
9- پیوند زائران با شهدا
فلسفه دیگر زیارت رفتنها، پیوند با شهیدان است. (ر.ک: احیای تفکر اسلامی، ص۱۰) اگر از این زاویه، به زیارت امام بنگریم، «همه ائمه اطهار علیهم‌السلام به استثنای وجود مقدس حضرت حجت عجل‌الله تعالی فرجه ... شهید از دنیا رفته‌اند». (سیری در سیره ائمه اطهار، ص ۱۴۹ - ۱۵۰) درباره امامزادگان نیز «اغلب امامزاده‌ها در ایران، به دست دولت‌های وقت کشته شدند... زمانی که... سیدها را هر جا گیر می‌آوردند، زنده‌‌زنده لای جرز می‌‌گذاشتند (زمان بنی‌العباس)». (آشنایی با قرآن، ج 5، ص 248)
بنابراین زیارت بسیاری از امامزادگان، پیوند با شهیدان است که به قول قرآن کریم، هم حقیقتا زنده هستند (آل‌عمران/ ۱۶۹) و هم رزق الهی مخصوص دارند (حج/ ۵۸) و طبق تضمین رسول خدا(ص)، شفاعت‌شان در حق ما پذیرفته می‌شود (حمیری، قرب الإسناد، ص۶۴)
10- انکار ولایت تکوینی و بی‌سوادی!
متن جعلی مزبور ولایت تکوینی و تدبیر امور عالم توسط ائمه(ع) نیز گره‌گشایی اولیا و وساطت فیض آنان را در اموری مثل شفا گرفتن از خدا منکر می‌شود. اتفاقا شهید مطهری به این تفکر حمله می‌کند: «اشتباه کرده‌اند، نفهمیدهاند، سواد ندارند کسانی که منکر ولایت تکوینی شده‌اند. (آزادی معنوی، ص۵۲) ایشان یکی از مقامات امامان را ولاء تصرف دانسته و می‌گوید: «مقصود از ولایت تکوینی این است که انسان بر اثر پیمودن صراط عبودیت به مقام قرب الهی نائل می‌شود... - البته در مراحل عالی آن - و [بدین‌وسیله] ... قافله‌سالار معنویات، مسلط بر ضمائر و شاهد بر اعمال و حجت زمان می‌شود». (ر.ک: ولا‌ها و ولایت‌ها، ص۷۶)
پس همان‌گونه که به اذن خدا، حضرت عیسی(ع) مرده زنده، موسی(ع) عصای خویش را اژدها و آصف بن برخیا تخت سلیمان(ع) را جابه‌جا می‌کرد، در زیارت جامعه نیز در شأن اهل بیت(ع) می‌خوانیم: «خدا با شما آغاز کرده و با شما پایان می‌بخشد و به یمن وجود شما باران را فرو می‌بارد و آسمان را از سقوط بر زمین بدون اذنش باز می‌دارد و به وسیله الطاف شما غبار اندوه را از دل‌ها می‌زداید و سختی زندگی و بدی حال را برطرف می‌کند». در این زیارت، هستی و فیوضات آسمان بر زمین به اذن خداوند، به امامان و حجت‌های الهی پیوند زده شده، مثل: «وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ بِإِذْنِه». برای اطلاع بیشتر، خوانندگان را به کتاب ولایت تکوینی و ولایت تشریعی آیت‌الله صافی گلپایگانی(ره) ارجاع می‌دهیم.
11- اگر امامان واسطه در شفا هستند، پس چرا به پزشک مراجعه کردند؟
معصومین(ع) هرگاه اراده می‌فرمودند می‌توانستند مریض را باذن‌الله شفا دهند ولی بنا نداشتند در همه عمر، زندگی شخصی خود را با اعجاز و کرامت پیش ببرند، بلکه طبق نظام اسباب و مسببات طبیعی پیش می‌رفتند، پس روی امری عرفی و عقلایی، رجوع به پزشک می‌کردند که گویا خیلی زیاد هم در تاریخ نقل نشده. ضمنا خداوند در بیماری مومن، مصالحی قرار داده (مثل علو مقام) که چه بسا دوست داشتند از آن بی‌بهره نباشند. نمونه شفای مستقیم، رفتار پیغمبر اکرم(ص) است. در جنگ خیبر وقتی امیرالمومنین(ع) چشم‌درد شدیدی داشت، پیامبر(ص) دستی بر دیدگانش کشید و آب دهان مبارک خود را به چشم ایشان مالید؛ سپس در حق‌شان چنین دعا کرد: «بار خدایا، علی را از گزند گرما و سرما محافظت فرما!»
با دعای رسول خدا(ص) درد چشمان امیرالمومنین(ع) چنان بهبود یافت که گویی از اول به درد چشم مبتلا نبود! (ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج ۴، ص ۱۸۵). کتاب الخرائج و الجرائح قطب راوندی موارد فراوانی از معجزات و تصرفات تکوینی معصومین(ع) را به دست می‌دهد.
12- سرویس‌های اطلاعاتی و دفاع از زیارت؟!
چگونه می‌توان گفت سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و شوروی مخالفان زیارت را حذف می‌کردند و حتی شهید مطهری را به همین جهت ترور کردند، در حالی که خود آنها در طول تاریخ خصومت عجیبی علیه شیعه و زیارت داشتند، مثلا کمونیست‌ها به دستور استالین، حرم منسوب به خواهر امام رضا(ع) «فاطمه بی‌بی هیبت» را از اساس تخریب کرده، روی قبرش آسفالت ریختند و از بین بردند.
ضمنا قاتلان شهید مطهری همان قاتلان آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی(ره) - صاحب کتاب اول اربعین - هستند که آن شهید بزرگوار اتفاقا بشدت به زیارت و توسل معتقد بود.
13- آیا تا به حال هیچ عالمی، برای شفا به هیچ امامزاده‌ای پناه نبرده؟
عالمان شیعه هماره در زیارت و توسل به آستان اهل بیت عصمت و طهارت(س) پیشگام بودند. نمونه‌های پرشماری از ایشان سراغ داریم که برای رفع حاجات به امامزادگان شریف(س) پناهنده شدند. یک نمونه از هزاران، مرحوم حاج میرزا فخرالدین جزائری است که با توسل به حضرت عباس(ع) چشمش شفا یافت و به نحوی شگفت بود که دکتر با تعجب می‌پرسید، آیا معجزه شده؟ (آیت‌الله شبیری، جرعه‌ای از دریا، ج ۳، ص ۵۷۵).
14- ارادت علما به یک امامزاده بزرگ!
جاعلینی که این متن کذایی را علیه سنت زیارت، برای شهید مطهری، جعل کرده‌اند، نوشته‌اند: «تا به حال هیچ عالمی، برای شفا به امامزاده‌ای پناه نبرده». یا نوشته‌اند: «بعضی فکر می‌کنند اگر در حرم و مکان خاصی مثل امامزادگان به خاک سپرده شوند، در امن و امان خواهند بود و به واسطه فلان امام و امامزاده به بهشت خواهند رفت و این در حالی است که خداوند می‌فرماید: وَلا وتَزر وازِرَتَهً وِزرَ اُخری؛ هیچ کس بار گناه کسی را بر دوش نمی‌کشد». اما این جاعلان، فکر این را نکرده‌اند که خود شهید مطهری در حرم امامزاده‌ای مثل حضرت معصومه(س) دفن است و بدین شرف و معنویت مفتخر است. در حالی که مهم‌ترین استادش علامه طباطبایی(ره) نیز همانجا مدفون است و استاد بلندآوازه دیگرش آیت‌الله‌العظمی بروجردی هم شخصیتی است که وصیت کرد در موضع خاصی از حرم حضرت معصومه(س)، مدفون شود که خاک کفش زوار بی‌بی روی قبرش بنشیند. (در زمان سابق، موضع قبر آیت‌الله بروجردی(ره) کنار کفشداری بود). آیت‌الله بروجردی(ره) همان شخصیتی است که حاضر نشد پادشاه مشهور سعودی در قم به دیدنش بیاید، فقط به این جهت که می‌فرمود: معلوم نیست پادشاه به زیارت حضرت معصومه(س) برود و در این صورت اگر به دیدار من (بروجردی) بیاید و زیارت کریمه اهل‌بیت(س) نرود، جسارتی است که در حق حضرت روا نیست. وانگهی، خیل قبور مراجع قدیم و جدید در حرم این بزرگ‌بانو، نشانگر آرزوی علما برای آرمیدن در این سرای نورانی است. علمایی که نام بردیم، همه مفسر قرآن بودند و آیه «وَ لا تَزرُ وازِرَه وِزرَ اُخری» را از بر بودند، حال اینکه جاعل متن، حتی آیه قرآن را غلط می‌نویسد:
«وَلا وتَزرَ وازِرَتَهً وِزرَ اُخری»!
باری! شفاعت و وساطت فیض، جلوه‌ای از رحمت الهی بوده و این غیر از وزر و وبال نهادن بر دوش دیگران است.
15- یک خاطره شگفت!
به عنوان حسن ختام، این نوشتار را با خاطره‌ای از استاد مرتضی مطهری به پایان می‌بریم. شهید مطهری، هرگاه نام مرحوم علامه طباطبایی را بر زبان می‌آورد، می‌گفت: «روحم فدای او باد». مشهور است که یکی از دانشمندان از استاد مطهری پرسیده بود: دلیل این همه تجلیل و احترام شما از علامه چیست؟ استاد مطهری در پاسخ گفت: احترام من به علامه طباطبایی به خاطر فیلسوف بودن ایشان نیست، بلکه از این جهت است که او عاشق و دلباخته اهل بیت علیهم‌السلام است، چرا که علامه طباطبایی در ماه رمضان روزه خود را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت معصومه(س) افطار می‌کرد. ابتدا پیاده از منزل تا حرم مطهر (با توجه به آن سنین پیری و دوری راه) مشرف می‌شد. ضریح مقدس را می‌بوسید، سپس به خانه می‌رفت و غذا می‌خورد.
روح همه علمای شیعه با ائمه اطهار و امامزادگان بلندمرتبه علیهم‌السلام محشور باد.