دینامیت دیابت
کبری محمدی: دیابت به عنوان یک بیماری مزمن و پیچیده، به یکی از بحران‌های بهداشتی در جهان تبدیل شده است. در ایران، این بیماری در حال تبدیل شدن به یک چالش جدی در سیستم بهداشت و درمان است. افزایش سریع تعداد مبتلایان به دیابت، بویژه دیابت نوع ۲ که ارتباط نزدیکی با شیوه زندگی و سبک تغذیه افراد دارد، نیازمند توجه ویژه و اتخاذ تدابیر موثر در سطح جامعه است. آمارها نشان می‌دهد تغییرات قابل توجهی در شیوع این بیماری در سال‌های اخیر به وجود آمده و پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم اقدامات پیشگیرانه، این روند ادامه یابد. دیابت نه‌تنها بر کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارد، بلکه بار سنگینی بر دوش سیستم‌های بهداشتی و اقتصادی کشور می‌گذارد.
دیابت یکی از بیماری‌های متابولیک است که به دلیل اختلال در فرآیند تولید یا عملکرد انسولین در بدن، باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. این بیماری به 3 نوع اصلی دیابت نوع یک، نوع 2 و دیابت بارداری تقسیم می‌شود.
دکتر امیرکامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران در پاسخ به این سوال که دیابت و نشانه‌های آن چیست، به «وطن امروز» گفت: دیابت به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن سطح قند خون از مقدار طبیعی خود بالاتر می‌رود. در حالت طبیعی، قند خون ناشتا باید کمتر از 100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد و پس از مصرف غذا، 2 ساعت بعد قند خون نباید از 140 میلی‌گرم بیشتر شود. زمانی که این مقدار افزایش یابد، شرایط به طور تدریجی از حالت طبیعی خارج می‌شود. به طور خاص، اگر قند خون ناشتا بین 100 تا 126 میلی‌گرم باشد، فرد ممکن است دچار اختلال در قند خون ناشتا شود که این می‌تواند نشانه‌ای از پیش‌دیابت باشد اما اگر قند خون ناشتا از 126 میلی‌گرم بالاتر برود، این وضعیت به طور قطعی دیابت تشخیص داده می‌شود.
دکتر نیکوسخن درباره انواع مختلف دیابت و تفاوت‌های آن گفت: دیابت انواع مختلفی دارد. دیابت نوع یک معمولاً در سنین کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند و ناشی از اختلال در سیستم ایمنی بدن است که به طور اشتباه به سلول‌های بتای لوزالمعده حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند. به همین دلیل، افراد مبتلا به دیابت نوع یک از ابتدای بیماری نیاز به تزریق انسولین دارند. در دیابت نوع 2، مشکل اصلی مقاومت به انسولین است که بیشتر به واسطه سبک زندگی نادرست، افزایش وزن، کم‌تحرکی و تغذیه ناسالم ایجاد می‌شود. در این نوع دیابت، بدن به انسولین مقاوم می‌شود و ممکن است در مراحل اولیه، بدن انسولین بیشتری نسبت به حالت عادی تولید کند اما با گذشت زمان، لوزالمعده توانایی تولید انسولین کافی را از دست می‌دهد. این پزشک متخصص تصریح کرد: در مراحل ابتدایی دیابت نوع 2، تغییرات در سبک زندگی مانند تغذیه سالم، کاهش وزن، کاهش استرس‌ها و ورزش مداوم می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند اما در نهایت، بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بعد از چند سال به انسولین نیاز پیدا می‌کنند.
دیابت در ایران به سرعت در حال گسترش است و افراد گروه‌های سنی مختلف را در بر می‌گیرد. هر چند دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان رخ می‌دهد اما در سال‌های اخیر شاهد افزایش شیوع این بیماری در میان جوانان و حتی کودکان هستیم. دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و دیابت نوع ۲ به علت ارتباط مستقیم با سبک زندگی و تغذیه ناسالم در افراد بزرگسال، بویژه در گروه‌های سنی ۴۰ سال به بالا، شایع‌تر است.
* پیش‌بینی ابتلای ۲۰ درصد جمعیت بالغ کشور به پیش‌دیابت
نیکوسخن درباره وضعیت شیوع دیابت در کشور گفت: بر اساس آخرین مطالعات انجام‌شده در کشور، در حال حاضر 55 میلیون نفر جمعیت بالغ ما در بازه سنی 25 تا 75 سال قرار دارند که متأسفانه ۱۴ درصد از جمعیت بالغ ایران یعنی حدود 7.5 میلیون نفر، مبتلا به دیابت هستند. آمار دیابت نسبت به سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. چند سال پیش، آمار مبتلایان به دیابت ۱۱ درصد بود اما اکنون به ۱۴ درصد رسیده است. وی با اشاره به آمار جهانی دیابت گفت: طبق آمار جهانی، متأسفانه شیوع دیابت در حال افزایش است. بر اساس اطلس ۲۰۱۹ فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF)، تعداد افراد مبتلا به دیابت در جهان ۴۶۳ میلیون نفر بود و پیش‌بینی می‌شد تا سال ۲۰۳۰ این آمار از مرز نیم میلیارد نفر عبور کند اما متأسفانه در آمار جدید منتشرشده در سال ۲۰۲۱ تعداد افراد مبتلا به دیابت در جهان به ۵۳۷ میلیون نفر رسید که نشان‌دهنده افزایش ۱۶ درصدی در این جمعیت طی 2 سال گذشته است. به عبارت دیگر، در این مدت حدود ۷۴ میلیون نفر به جمعیت دیابتی‌ها اضافه شده‌اند. این افزایش بیشتر به واسطه تغییرات ناشی از پاندمی کرونا، از جمله خانه‌نشینی، افزایش مصرف غذاهای ناسالم، کاهش تحرک و افزایش استرس‌ها بود که منجر به شیوع بیشتر دیابت شد.
مدیرعامل انجمن دیابت ایران افزود: شیوع جهانی دیابت در حال حاضر به طور متوسط ۱۰.۵ درصد است، در حالی که در کشور ما این آمار بالاتر از میانگین جهانی است. البته در برخی کشورهای اروپایی این آمار کمتر است اما در کشورهای همسایه ما مانند کویت، امارات و قطر، شیوع دیابت بیش از ۲۰ درصد است. بویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، که اصطلاحاً به آن منطقه «منطقه دیابت‌خیز» گفته می‌شود، وضعیت نگران‌کننده است.
وی همچنین هشدار داد اگر اقدامات پیشگیرانه برای جمعیت پیش‌دیابت کشور انجام نشود و این افراد به دیابت مبتلا شوند، در چند سال آینده شاهد شیوع بیش از ۲۰ درصد در ایران خواهیم بود.
نیکوسخن همچنین به وضعیت نگران‌کننده پیش‌دیابت اشاره کرد و افزود: متأسفانه پیش‌بینی می‌شود ۲۰ درصد از همین جمعیت بالغ، یعنی افراد بین ۲۵ تا ۷۵ سال، مبتلا به پیش‌دیابت باشند. اگر برای این گروه اقدامات پیشگیرانه انجام نشود، متأسفانه به‌زودی به جمعیت دیابتی‌های کشور خواهند پیوست.
شیوع بالای دیابت در ایران ناشی از ترکیبی از عوامل مختلف است. سبک زندگی نامناسب، تغذیه پرچرب و پرکربوهیدرات، مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده و بی‌تحرکی، از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به دیابت نوع ۲ در ایران هستند. افزایش چاقی، وراثت و افزایش استرس از دیگر دلایل ابتلای فرد به دیابت است.
* آگاهی 75 درصد از دیابتی‌ها از ابتلای خود به قندخون
متأسفانه، دیابت بویژه در مراحل اولیه، علائم خاصی ندارد و معمولاً به صورت بی‌علامت آغاز می‌شود. این بدان معناست که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 از ابتلای خود بی‌خبرند.
مدیرعامل انجمن دیابت ایران تصریح کرد: طبق آمارهای جهانی، حدود 47 درصد افراد مبتلا به دیابت نوع 2 از بیماری خود مطلع نیستند اما خوشبختانه در کشور ما این رقم بهتر است و حدود 75 درصد دیابتی‌ها از ابتلای خود آگاه هستند.
نیکوسخن گفت: زمانی که قند خون بالا می‌رود، علائم شایع دیابت شامل پرادراری، پرنوشی، پرخوری، اشتهای کاذب، زخم‌هایی که دیر بهبود می‌یابند و تاری دید است. بنابراین، توصیه می‌کنیم تمام افراد بالای 35 سال حتی اگر علائمی ندارند، به طور منظم قند خون خود را حداقل هر 3 سال یک بار بررسی کنند تا از ابتلا به دیابت پیشگیری یا آن را در مراحل اولیه شناسایی کنند.
* افزایش قیمت داروهای دیابت با حذف ارز ترجیحی
نیکوسخن درباره وضعیت داروهای دیابتی در کشور اظهار داشت: برای درمان دیابتی‌های نوع یک تنها داروی موجود انسولین است اما برای دیابتی‌های نوع ۲، در مرحله اول داروهای خوراکی متنوعی وجود دارد که از خانواده‌های مختلف دارویی با مکانیزم‌های متفاوت برای کاهش قند خون به کار می‌روند. خوشبختانه در کشور ما تمام داروهای مربوط تولید می‌شود و تقریبا تمام این داروها در داخل کشور تولید و عرضه می‌شوند. در زمینه انسولین‌ها نیز انواع مختلفی در دسترس است و بیشتر این انسولین‌ها در کشور تولید می‌شود.
وی افزود: در کنار انسولین‌ها، داروهای جدیدی از جمله هورمون‌های روده‌ای نیز برای درمان دیابت در دسترس قرار گرفته‌اند. این داروها بویژه در کنترل قند خون، کاهش وزن و پیشگیری از مشکلات قلبی و کلیوی دیابتی‌ها بسیار مؤثر هستند. برخی از این داروها در حال تولید در کشور هستند و در آینده نزدیک در دسترس بیماران قرار خواهند گرفت.
* حذف ارز ترجیحی فشار زیادی به بیماران وارد می‌کند
ارز ترجیحی در صنعت دارو در ایران به منظور تأمین نیازهای اساسی و دارویی مردم و جلوگیری از افزایش قیمت داروها تخصیص داده شد. این نوع ارز، که معمولاً با نرخ پایین‌تری نسبت به ارز آزاد ارائه می‌شود، به تولیدکنندگان و واردکنندگان دارو اجازه می‌دهد داروهای مورد نیاز را با هزینه کمتری تأمین کنند و در نتیجه قیمت‌های مصرف‌کننده پایین‌تری داشته باشند.
اما با گذشت زمان، دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که ادامه تخصیص ارز ترجیحی می‌تواند باعث فساد، رانت و سوءاستفاده در بازار شود. همچنین با توجه به فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها، دولت به دنبال اصلاحات اقتصادی است که شامل کاهش هزینه‌های عمومی و افزایش کارایی اقتصادی می‌شود.
حذف ارز ترجیحی با هدف کاهش بار مالی دولت و در عین حال ایجاد بازار واقعی‌تر انجام می‌شود اما این تصمیم با چالش‌هایی همراه است از جمله نگرانی‌های عمومی درباره افزایش قیمت داروها و تأثیر آن بر دسترسی بیماران به درمان‌های ضروری. این مسأله باعث شده تغییرات به آرامی و با احتیاط بیشتری انجام شود تا از بروز بحران در دسترسی به دارو جلوگیری شود.
مدیرعامل انجمن دیابتی ایران، درباره حذف ارز ترجیحی داروها گفت: موضوع حذف ارز ترجیحی سال‌هاست در کشور مورد بحث و جدل قرار دارد و نهایتاً به این نتیجه رسیدند که ارز ترجیحی باید برداشته شود اما متاسفانه هنوز شورای عالی بیمه سازوکار مشخصی برای پرداخت مابقی هزینه‌ها ندارد و فعلاً اعلام کرده‌اند باید در این باره تصمیم‌گیری کنند.
نیکوسخن درباره حذف ارز ترجیحی داروهای دیابتی اظهار داشت: بر اساس برنامه اولیه، قرار بود با حذف ارز ترجیحی، بیمه‌ها مابه‌التفاوت قیمت داروها را پرداخت کنند تا فشار مالی بر دوش بیماران نیفتد اما من به‌شدت شک دارم این برنامه به طور کامل اجرایی شود و در عمل، این فشار مالی بر روی بیماران دیابتی خواهد بود. وی ادامه داد: حذف ارز ترجیحی داروها به این معناست که بسیاری از بیماران قادر به تأمین داروهای خود نخواهند بود. این مساله باعث افزایش قند خون می‌شود و در نتیجه، عوارض دیابت بیشتر نمایان خواهد شد. در نهایت، هزینه‌های ناشی از درمان عوارض دیابت چندین برابر هزینه‌های اولیه درمان خواهد بود.
نیکوسخن گفت: متأسفانه حذف ارز ترجیحی تأثیر زیادی بر قیمت داروهای دیابتی دارد. به عنوان مثال، یک فرد دیابتی که برای تأمین داروهای 3 ماهه خود به داروخانه مراجعه می‌کند، برای داروهای قند، فشار خون، چربی، داروهای قلبی و کبدی و مکمل‌های موردنیاز باید حدود ۳ تا ۴ میلیون تومان پرداخت کند. اگر ارز ترجیحی از داروها حذف شود، * این قیمت‌ها چندین برابر افزایش خواهد یافت.
وی همچنین به تأثیر حذف ارز ترجیحی بر قیمت ملزومات کنترل قند خون اشاره کرد و افزود: یکی دیگر از ملزومات درمان دیابت، نوارهای تست قند خون است که تاکنون ارز ترجیحی به آن اختصاص می‌یافت. اگر این ارز برداشته شود، پیش‌بینی می‌شود قیمت نوارهای تست قند خون تا ۷ برابر افزایش یابد که این امر برای بسیاری از خانوارهای ایرانی قابل تحمل نخواهد بود.
* ترویج شیوه زندگی سالم از کودکی برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ با تغییر سبک زندگی
برای کنترل مؤثر دیابت، نخستین قدم ترویج شیوه زندگی سالم است. این فرهنگ باید از دوران کودکی شروع شود و واقعاً لازم است در برنامه‌های آموزشی مدارس تجدید نظر صورت گیرد. باید زمان مناسبی برای فعالیت بدنی دانش‌آموزان در نظر گرفته شود و عادات غذایی سالم به آنها آموزش داده شود. همچنین مساله دخانیات که ارتباط نزدیکی با دیابت و عوارض آن دارد، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و در این زمینه فرهنگ‌سازی صورت گیرد.
یکی دیگر از عواملی که باید به آن توجه ویژه داشت، آلودگی هواست. تحقیقات نشان داده‌اند آلودگی هوا نقش بسیار زیادی در ایجاد و بروز دیابت نوع ۲ دارد. در کشور ما با وضعیت فعلی، یک عزم ملی برای کنترل این بیماری ضروری است.
نیکوسخن به اهمیت پیشگیری از دیابت نوع ۲ از طریق اصلاح سبک زندگی اشاره کرد و گفت: پیشگیری از دیابت نوع ۲ نیازمند کم کردن عوامل خطر و ریزفاکتورهای بیماری است. ساده‌ترین ابزار برای پیشگیری این است که مراقب وزن خود باشیم. طبق تحقیقات، هر یک کیلوگرم اضافه وزن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را ۵ درصد افزایش دهد. مهم‌ترین استراتژی برای پیشگیری از دیابت نوع ۲، جلوگیری از اضافه وزن از طریق ورزش مداوم و تغذیه سالم است.
* همکاری جامع برای مقابله با بحران دیابت
دیابت به عنوان یک بیماری پیچیده و مزمن، نه‌تنها بر سلامت فرد مبتلا تاثیر می‌گذارد بلکه بار زیادی بر سیستم بهداشت و درمان کشور وارد می‌کند. شیوع بالای دیابت در ایران نشان‌دهنده نیاز به اقدامات جدی در زمینه پیشگیری، درمان و آموزش عمومی است. افزایش آگاهی درباره علائم و روش‌های پیشگیری، اصلاح سبک زندگی و دسترسی به درمان‌های مناسب می‌تواند کمک زیادی به کاهش شیوع و عوارض این بیماری کند.
در صورتی که سیاست‌گذاران، سیستم بهداشت و درمان و جامعه به طور یکپارچه در جهت کاهش شیوع دیابت اقدام نکنند، این بیماری به یک بحران بهداشتی و اقتصادی تبدیل خواهد شد، بنابراین همکاری و هم‌افزایی میان تمام بخش‌های جامعه می‌تواند به کاهش آسیب‌های ناشی از دیابت و ارتقای کیفیت زندگی بیماران دیابتی کمک کند.