آموزش زیر چتر امنیت
مصطفی نصری: خبر امضای تفاهمنامه همکاری مشترک بین فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا) و وزارت آموزشوپرورش با هدف توسعه همکاری‌های آموزشی، اجتماعی و فرهنگی روز یکشنبه منتشر شد. این تفاهمنامه که توسط علیرضا کاظمی، وزیر آموزشوپرورش و سردار احمدرضا رادان، فرمانده کل انتظامی به امضا رسید با اهدافی نظیر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، افزایش آگاهی‌های عمومی و تقویت نظم و انضباط اجتماعی در محیط‌های آموزشی تدوین شده است. با این حال، انتشار این خبر با واکنش‌های متفاوتی در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. برخی رسانه‌ها و فعالان، این تفاهمنامه را به منزله ورود امنیتی نیروهای انتظامی به مدارس تفسیر کرده و آن را گامی در جهت نظامی‌سازی فضای آموزشی قلمداد کردند. این در حالی است که مطابق خبر اعلام‌شده بندی درباره ورود امنیتی نیروی انتظامی به مدارس گنجانده نشده است، ضمن آنکه حتی در صورت وجود چنین بندی همکاری نهادهای انتظامی با نظام آموزشی می‌تواند به کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش امنیت در مدارس کمک کند، بویژه در شرایطی که اقدامات ضدامنیتی، مانند آنچه در اعتراضات سال ۱۴۰۱ شاهد بودیم، نظم عمومی را تهدید می‌کند. تجربه‌های جهانی و داخلی نشان می‌دهد همکاری پلیس با نظام آموزشی می‌تواند در شرایط خاص مفید باشد اما این همکاری باید قاعده‌مند، شفاف و تحت نظارت دقیق باشد. نفی مطلق حضور نیروهای انتظامی، همان‌طور که در اعتراضات ۱۴۰۱ مشاهده شد، می‌تواند به بی‌نظمی منجر شود. ایده مترقی در این زمینه، قاعده‌مندسازی حضور نیروهای انتظامی با تأکید بر شفافیت، آموزش و نظارت است. با اجرای این پیشنهادات، می‌توان از ظرفیت‌های این تفاهمنامه برای بهبود امنیت و کاهش آسیب‌های اجتماعی در مدارس بهره برد. موفقیت این همکاری به میزان اعتمادسازی و تعامل سازنده بین نهادهای انتظامی، آموزشی و جامعه بستگی دارد.
* محتوای تفاهمنامه امنیتی نیست
همکاری بین فراجا و وزارت آموزشوپرورش با تمرکز بر ۳ محور اصلی امضا شده است: همکاری‌های آموزشی، اجتماعی و فرهنگی. این همکاری‌ها شامل اجرای طرح‌هایی مانند «نماد» (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان)، تولید محتوای آموزشی مشترک، استفاده از ظرفیت‌های شبکه «شاد» برای آموزش‌های پیشگیرانه و همکاری رسانه‌ای بین دانش‌آموزان و پلیس است. به گفته علیرضا کاظمی، وزیر آموزشوپرورش، این تفاهمنامه با هدف مقابله با آسیب‌های اجتماعی و ارتقای سطح آگاهی دانش‌آموزان در برابر تهدیدات اجتماعی طراحی شده است. سردار رادان نیز بر نقش مدارس به عنوان بستری برای مقابله با «تهدیدات فکری» تأکید کرده و همکاری پلیس با معلمان و والدین را ضروری دانسته است. برخلاف برخی ادعاها، هیچ بند مشخصی در اخبار منتشرشده درباره این تفاهمنامه به ورود مستقیم نیروهای انتظامی به مدارس یا مداخله امنیتی در امور آموزشی اشاره ندارد.
* امنیت‌زدایی با دوقطبی‌سازی
انتشار خبر این تفاهمنامه با موجی از واکنش‌های منفی در برخی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی همراه بود. برخی کاربران و رسانه‌ها، این همکاری را به منزله تلاشی برای کنترل و سرکوب دانش‌آموزان تفسیر کردند. با این حال، این انتقادات با بزرگ‌نمایی و تحریف همراه بوده است. این نوع روایت‌سازی، که هرگونه همکاری بین نهادهای انتظامی و آموزشی را به صورت مطلق نفی می‌کند، می‌تواند به ایجاد فضای دوقطبی و کاهش امکان گفت‌وگوی سازنده منجر شود. حال آنکه همکاری نهادهای انتظامی با مدارس، بویژه در زمینه پیشگیری از آسیب‌هایی مانند اعتیاد، خشونت و جرائم سایبری، نه‌تنها مضر نیست، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان نیز رایج است.
* مثل همه جای دنیا
در بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، کانادا و برخی کشورهای اروپایی، برنامه‌هایی برای حضور افسران پلیس در مدارس (School Resource Officers یا SRO) وجود دارد. این افسران معمولا با هدف افزایش امنیت، پیشگیری از خشونت و آموزش دانش‌آموزان در زمینه قوانین و ایمنی فعالیت می‌کنند. برای مثال، در ایالات متحده، افسران SRO در برخی مدارس برای مقابله با تهدیداتی مانند تیراندازی‌های مدرسه‌ای یا قاچاق مواد مخدر حضور دارند؛ تفاوت کلیدی این برنامه‌ها با وضعیت ایران در چارچوب قانونی و شفافیت آنهاست. در کشورهای غربی، وظایف افسران SRO به صورت دقیق تعریف شده و حضور آنها تحت نظارت نهادهای آموزشی و محلی است. همچنین، آموزش‌های ویژه‌ای برای این افسران طراحی شده تا با نیازهای روانی و اجتماعی دانش‌آموزان هماهنگ باشند. این تجربه‌ها نشان می‌دهد حضور پلیس در مدارس، اگر قاعده‌مند و شفاف باشد، می‌تواند به بهبود امنیت و کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند.
* ۱۴۰۱ ضرورت ورود را روشن کرد
اقدامات خلاف امنیتی مانند چاقوکشی در برخی دانشگاه‌ها یا اقدامات خرابکارانه در جریان اغتشاشات سال 1401، نشان‌دهنده نیاز به حضور نیروی امنیتی برای حفظ نظم بود اما فقدان چارچوب‌های مشخص برای این حضور، به تشدید تنش‌ها انجامید. این تجربه نشان می‌دهد نفی مطلق حضور نیروهای انتظامی در محیط‌های آموزشی نه‌تنها واقع‌بینانه نیست، بلکه می‌تواند در شرایط بحرانی به بی‌نظمی بیشتر منجر شود. دانشگاه‌ها و مدارس، همان‌طور که اشاره شد، بخشی از جامعه هستند و نمی‌توانند به صورت جزیره‌ای جدا از قوانین و نظارت‌های عمومی عمل کنند. با این حال، ورود نیروهای انتظامی باید با چارچوب‌های مشخص و شفاف همراه باشد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
* چارچوب ورود مؤثر و سازنده چیست؟
برای رفع نگرانی‌ها و بهره‌برداری بهینه از همکاری بین فراجا و وزارت آموزشوپرورش، پیشنهاد می‌شود حضور نیروهای انتظامی در محیط‌های آموزشی قاعده‌مند شود. حضور نیروهای انتظامی در مدارس باید تحت نظارت نهادهای آموزشی و با رعایت قوانین موجود باشد. برای مثال، هرگونه مداخله انتظامی باید با هماهنگی مدیران مدارس و بر اساس پروتکل‌های مشخص انجام شود. همچنین نیروهایی که در تعامل با دانش‌آموزان قرار می‌گیرند، باید آموزش‌های ویژه‌ای در زمینه روانشناسی کودک و نوجوان، مدیریت بحران و حقوق دانش‌آموزان دریافت کنند. این آموزش‌ها می‌تواند از بروز برخوردهای خشن یا نامناسب جلوگیری کند، برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های رسانه‌ای و همچنین رفع ایرادات نیز یک کمیته مشترک از نمایندگان وزارت آموزشوپرورش، فراجا و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند بر اجرای این تفاهمنامه نظارت کرده و گزارش‌های دوره‌ای منتشر کند. این نظارت می‌تواند از انحراف برنامه‌ها جلوگیری کند.