۲ روی سکه «عدم اجرای الگوی کشت»
گروه اقتصادی: کشاورزی یکی از ارکان حیاتی امنیت غذایی و اقتصاد ایران است. با این حال نبود برنامه‌ریزی دقیق در الگوی کشت باعث نوسانات شدید در قیمت محصولات شده که زیان کشاورزان را در پی داشته است. این بی‌ثباتی، از افت قیمت پیاز تا افزایش ناگهانی قیمت سیب‌زمینی، همچنین به مشکلات اقتصادی و فشار مالی بر مردم منجر شده است.
نبود برنامه‌ریزی مناسب باعث می‌شود تعداد زیادی از کشاورزان یک محصول خاص را کشت کنند که در نتیجه قیمت آن کاهش یابد. از سوی دیگر، کاهش تولید یک محصول به دلیل شرایط آب‌وهوایی یا مشکلات اقتصادی منجر به افزایش قیمت آن می‌شود و معیشت مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
با اجرای الگوی کشت هدفمند اما می‌توان از نوسانات شدید قیمت محصولات جلوگیری کرد و امنیت غذایی را بهبود بخشید. این اقدام نه‌تنها موجب حمایت از کشاورزان و اقتصاد کشور می‌شود، بلکه ثبات بازار و کاهش فشار مالی بر مردم را تضمین خواهد کرد. در این مسیر مجموعه اقداماتی به شرح زیر باید در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار بگیرد.
۱- ایجاد سامانه‌های هوشمند الگوی کشت: با تحلیل داده‌های بازار و شرایط اقلیمی، کشاورزان می‌توانند بهترین محصولات را برای کشت انتخاب کنند.
۲- حمایت دولت از کشاورزان: ارائه تسهیلات مالی، بیمه محصولات و خرید تضمینی می‌تواند از ضررهای احتمالی جلوگیری کند.
۳- افزایش همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی: هماهنگی میان وزارت جهاد کشاورزی و بخش صنعت، به بهبود زنجیره تأمین و کاهش هزینه‌های تولید کمک می‌کند.
۴- آموزش و ترویج فناوری‌های نوین: استفاده از تکنولوژی‌های جدید در کشاورزی، مدیریت مصرف آب و کود و افزایش بهره‌وری از دیگر راهکارهای موثر در این زمینه هستند.
مشاهدات میدانی بازارهای تره‌بار در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد قیمت پیاز در بازار به کف رسیده تا جایی که در روزهای اخیر کیلویی ۳ هزار تومان نیز فروش رفته، حال آنکه قیمت سیب‌زمینی در بازار برخی شهرها تا ۶۰ هزار تومان بالا رفته و صدای اعتراض مردم را بلند کرده است. این نوسانات شدید در ۲ محصول اساسی نشان‌دهنده ناکارآمدی سیاست‌های کشاورزی است. با وجود تصویب الگوی کشت از سال ۱۴۰۱، اجرای عملی آن همچنان در میدان کشاورزی دیده نمی‌شود.
بررسی‌های میدانی در استان‌های جنوبی کشور نشان می‌دهد بسیاری از کشاورزان پیازکار به دلیل نبود مشتری و هزینه بالای برداشت، محصولات خود را یا در مزرعه رها کرده‌اند یا با قیمت‌هایی کمتر از نرخ تمام‌شده به دلالان فروخته‌اند.
جعفری یکی از کشاورزان میناب می‌گوید: «برای هر کیلو پیاز بالای ۱۲ هزار تومان هزینه کرده‌ام اما الان حتی کیلویی ۳هزار تومان هم نمی‌خرند. این پول برای هزینه کارگر هم کفاف نمی‌دهد و باید یا محصول را زیر خاک کنیم یا همان‌جا رها کنیم تا خشک شود».
وی توضیح داد: «سال گذشته قیمت پیاز خوب بود و همه رفتند سراغ کاشت این محصول. هیچ‌کس نیامد به ما بگوید چقدر بکاریم، کجا بکاریم یا بازار چطور خواهد بود؟ الان ما ضرر می‌کنیم، دلال‌ها سود».
در مقابل، امسال قیمت سیب‌زمینی در بازارهای شهری به طرز چشمگیری افزایش یافته است. در شهرهایی مانند تهران، مشهد و برخی مراکز استان‌ها، قیمت این محصول در بازار خرده‌فروشی به ۶۰ هزار تومان هم رسیده است. افزایش تقاضا، کاهش سطح زیر کشت و نبود نظارت موثر بر عرضه از دلایل این رشد قیمت اعلام شده است.
مصرف‌کنندگان که قبلا سیب‌زمینی را به عنوان یکی از محصولات اصلی میز شام خود می‌دانستند، اکنون با کاهش مصرف آن مواجه شده‌اند. این وضعیت نه‌تنها به خانوارها فشار مالی وارد کرده، بلکه امنیت غذایی کشور را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است.
کارشناسان حوزه کشاورزی معتقدند ریشه اصلی این بحران تکراری، عدم اجرای مؤثر الگوی کشت است. این طرح از سال ۱۴۰۱ به صورت رسمی تصویب شد و برای سال اول آن نیز نیاز به بودجه‌ای بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود اما نه‌تنها اعتبار کافی به آن تخصیص داده نشد، بلکه ساختار اجرایی لازم نیز شکل نگرفت.
رضا اسدی، کارشناس کشاورزی، می‌گوید: «در بسیاری از کشورها، کشاورز بدون مجوز سازمان کشاورزی حتی اجازه ندارد برخی محصولات را بکارد اما در ایران، کشاورزان با حدس و تجربه تصمیم می‌گیرند. نتیجه آنکه در یک سال پیاز روی زمین می‌ماند، سال بعد سیب‌زمینی کم می‌شود».
وی تاکید کرد: «الگوی کشت زمانی موفق خواهد بود که همراه با مشوق، بیمه، خرید تضمینی و دسترسی به بازارهای صادراتی باشد، نه صرفا یک جدول روی سایت وزارتخانه».
* تجربه جهانی: مدیریت علمی کشاورزی
در کشورهایی مانند هند، هلند و فرانسه، الگوی کشت بر اساس داده‌های اقلیمی، بازار جهانی، پیش‌بینی تقاضا و ظرفیت خاک منطقه تنظیم می‌شود. دولت با ایجاد سامانه‌های شفاف، کشاورز را در تصمیم‌گیری هدایت و حتی ملزم می‌کند. در ازای پایبندی به این الگو، کشاورزان از بیمه، یارانه و خرید تضمینی بهره‌مند می‌شوند.
متخصصان تأکید دارند بدون ایجاد سامانه ملی اطلاعات کشاورزی که به صورت زنده وضعیت تولید، نیاز بازار و ظرفیت اقلیمی را در اختیار کشاورز بگذارد، مدیریت تولید ممکن نیست. علاوه بر آن، اجرای واقعی الگوی کشت نیازمند تخصیص کامل اعتبارات، تقویت صنایع تبدیلی، انبارهای مدرن و حمایت بیمه‌ای از کشاورز است.
به گزارش «وطن امروز»، تدوین سیاست‌های تشویقی و بازدارنده نیز باید در دستور کار قرار گیرد به طوری که کشاورزان برای رعایت الگو مشوق دریافت کنند و تخطی از آن منجر به حذف از حمایت‌های دولتی شود.