حسین کیامنش: حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد تمام نیروهای مسلح خود را از خاک ترکیه خارج کرده و به مناطق کوهستانی شمال عراق، بویژه قندیل و سلیمانیه منتقل می‌کند. این تصمیم که با موافقت عبدالله اوجالان، رهبر زندانی این گروه و تصمیمات کنگره اخیر «پ‌ک‌ک» همخوانی دارد، ظاهرا با هدف پایان دادن به مبارزه مسلحانه ۴۰ ساله این گروه علیه ترکیه انجام شده است. با این حال، این نقل مکان نه‌تنها به معنای تغییر جغرافیایی پایگاه‌های «پ‌ک‌ک»، بلکه دارای پیامدهای ژئوپلیتیک عمیق برای ایران است، بویژه به دلیل نزدیکی قندیل به مرزهای ایران (فقط ۱۶ کیلومتر) و حضور سنتی پژاک، شاخه ایرانی «پ‌ک‌ک» در این منطقه. سابقه حمایت‌های رژیم صهیونیستی از گروه‌های تجزیه‌طلب کرد نیز این تحول را به تهدیدی چندوجهی برای امنیت ملی ایران تبدیل کرده است.
ارتفاعات قندیل واقع در اقلیم کردستان عراق، به دلیل زمین‌های صعب‌العبور و دوری از کنترل کامل دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان، به پایگاه اصلی «پ‌ک‌ک» بدل شده است. پژاک که سال ۲۰۰۴ توسط اعضای ایرانی «پ‌ک‌ک» تأسیس شد، به عنوان شاخه ایرانی این گروه عمل می‌کند و هدفش تجزیه مناطق کردنشین ایران، از جمله کردستان، آذربایجان غربی و کرمانشاه است.
فعالیت‌های «پژاک» به عنوان شاخه ایرانی «پ‌ک‌ک» به گونه‌ای بود که عملا سراسر دهه ۸۰ خورشیدی، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های امنیتی و نیروهای مسلح در نوار مرزی غرب کشور به مقابله با اقدامات تروریستی پژاک گذشت.
حالا هر چند پژاک ادعای استقلال از «پ‌ک‌ک» دارد اما اشتراکات ایدئولوژیک، فرماندهی و منابع نظامی آنها غیرقابل انکار است و اکنون، انتقال کامل نیروهای «پ‌ک‌ک» به شمال عراق می‌تواند توان عملیاتی پژاک در این منطقه را به طور قابل توجهی تقویت کند. تیرماه همین امسال بود که امیر کریمی از سرکردگان پژاک در پاسخ کتبی به پرسش‌های بخش ترکی بی‌بی‌سی گفت: «گروهش از انحلال «پ‌ک‌ک» حمایت می‌کند اما برخلاف «پ‌ک‌ک»، برنامه‌ای برای ترک سلاح یا انحلال ندارد».
ترکیه این اقدام را گامی مثبت می‌داند اما سوالاتی درباره نیات واقعی «پ‌ک‌ک» مطرح است. بیانیه این گروه صراحتا به خلع سلاح در برابر ترکیه اشاره دارد اما هیچ نشانه‌ای از پایان آرمان موهوم «کردستان بزرگ» که شامل بخش‌هایی از ایران و عراق است، دیده نمی‌شود. شاید بدبینانه به نظر می‌رسد اما این موضوع احتمال تغییر تاکتیک «پ‌ک‌ک» از درگیری مستقیم با ترکیه به تمرکز بر مناطق مرزی ایران و عراق را تقویت کند.
حضور «پ‌ک‌ک» در قندیل که تنها ۱۶ کیلومتر با مرز ایران فاصله دارد، تهدیدی چندوجهی برای کشورمان ایجاد می‌کند. مثلا حضور نیروهای «پ‌ک‌ک»، منابع، آموزش و هماهنگی نظامی پژاک را تقویت می‌کند و می‌تواند به افزایش حملات تروریستی یا تحریک ناآرامی‌های قومی در مناطق کردنشین ایران منجر شود. برای مثال، در جریان اغتشاشات 1401 پس از مرگ مهسا امینی، گروه‌های تجزیه‌طلب کرد مانند پژاک تلاش کردند از نارضایتی‌ها برای سازماندهی اقدامات مسلحانه استفاده کنند.
یکی از ابعاد نگران‌کننده این نقل مکان، سابقه حمایت اسرائیل از گروه‌های کرد، بویژه پژاک است. اسرائیل از دهه ۲۰۰۰ به دنبال تقویت گروه‌های کرد در منطقه بوده تا به عنوان اهرمی علیه ایران عمل کنند. در جریان جنگ 12 روزه علیه ایران نیز صهیونیست‌ها حساب ویژه‌ای روی ظرفیت تجزیه‌طلبان باز کرده بودند تا ایران را به جنگ داخلی تمام‌عیار بکشاند. همان موقع بود که پژاک با صدور بیانیه‌ای، از حملات اسرائیل حمایت کرد.
توافق امنیتی تهران - بغداد یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای تأمین امنیت مرزهای ایران بود. بر اساس این توافق، دولت عراق و اقلیم کردستان متعهد شدند گروه‌های تجزیه‌طلب کرد، از جمله پژاک، حزب دموکرات و کومله را خلع سلاح کرده و به کمپ‌های دور از مرز (حداقل ۱۰۰ کیلومتر) منتقل کنند. حزب دموکرات و کومله تحت فشار بغداد و اربیل، بخشی از پایگاه‌های مرزی خود را تخلیه کرده و به مناطق داخلی اقلیم منتقل شده‌اند اما خلع سلاح کامل انجام نشده است. پژاک اما بیشترین سرپیچی را نشان داده و از اجرای توافق طفره رفته و پایگاه‌هایش را حفظ کرده. در چنین شرایطی نقل مکان «پ‌ک‌ک» به منطقه قندیل، عملا توافق امنیتی تهران - بغداد را با چالش مواجه می‌کند. نقل مکان «پ‌ک‌ک» به قندیل پیامدهای متعددی برای ایران دارد که تقویت تجزیه‌طلبی اصلی‌ترین مساله است.
در چنین شرایطی و برای مقابله با این تهدید بالقوه، ایران باید ترکیبی از دیپلماسی و بازدارندگی نظامی را به کار گیرد. نخست، فشار دیپلماتیک بر عراق و اقلیم کردستان برای اجرای فوری و کامل توافق ضروری‌تر از هر زمان دیگر است. ایران باید از طریق مذاکرات سطح بالا، خلع سلاح کامل گروهک‌های تجزیه‌طلب، بویژه پژاک و انتقال آنها به کمپ‌های کنترل‌شده را مطالبه کند؛ درست مثل آن چیزی که در دیدارهای اخیر مقامات سیاسی و نظامی ایران با مشاور امنیت ملی عراق و وزیر خارجه اقلیم شمال عراق که به تهران آمده بودند گذشت.
علاوه بر این، هشدارهای صریح، مشابه آنچه سردار شهید سپهبد محمد باقری، رئیس سابق ستاد کل نیروهای مسلح در سال‌های گذشته مطرح کرد، باید تکرار شود: «اگر عراق اقدام نکند، ایران خود وارد عمل خواهد شد». دوم، ایران باید آمادگی خود را برای عملیات مستقیم علیه پایگاه‌های «پ‌ک‌ک» و پژاک در قندیل نشان دهد؛ مثل حملات موشکی و پهپادی در سال 1401 به پایگاه‌های گروهک‌های تجزیه‌طلب در اقلیم کردستان که آن زمان بازدارندگی موفقی ایجاد کرد. مشخص است چنین رویکردی باید ادامه
یابد.
نقل مکان «پ‌ک‌ک» به قندیل، هر چند به عنوان گامی برای صلح با ترکیه معرفی شده، برای ایران زنگ خطری برای امنیت مرزی است. هرگونه تقویت پژاک، مساوی است با تهدید مستقیم تمامیت ارضی ایران. عدم اقدام سریع و پیشگیرانه در شرایط جدید می‌تواند این تهدید بالقوه را به تهدیدی بالفعل تبدیل کند.