غواص دریای واژگان

گروه فرهنگ وهنر: دخوی نابغه، یکی از مهم‌ترین طنزپردازان دوره مشروطه بود. دهخدا در ابتدای همکاری خود با نشریه «صور اسرافیل» در مقالاتش  مسائل گوناگونی از جمله نادانی، خرافات و ستم خان‌ها و دست‌نشاندگان رژیم استبدادی را عنوان کرد ولی رفته رفته طنزش را گسترش داد و محتوای مقالات را به سمت مسائل اساسی کشانید تا جایی که آشکارا سر به سر نمایندگان مجلس گذاشت و طرز کار آنها را نکوهش کرد. امروز 7 اسفندماه، شصت‌ونهمین سالگرد درگذشت علامه دهخداست. به همین بهانه به زندگی پرفراز و نشیب این دانشمند دانا نظری می‌افکنیم.
* علی‌اکبر دهخدا؛ از مشروطه تا کودتا
علی‌اکبر دهخدا سال 1297 ه - ق در تهران دیده به جهان گشود. پدرش، خان باباخان، از زمین‌داران متوسط قزوین بود. علی‌اکبر 10 ساله بود که پدرش فوت کرد و فردی به نام میرزا یوسف‌خان قیم او شد. 2 سال بعد میرزا یوسف‌خان نیز درگذشت و اموال پدر دهخدا هم به فرزندان میرزا یوسف‌خان رسید. از این رو، با حمایت مادرش و حاج‌شیخ هادی نجم‌آبادی، تربیت یافت. او همواره خودش را مدیون آموزش آن بزرگ‌مرد و مادر فداکارش می‌دانست. کمتر کسی از رجال دوران مشروطه را می‌توان نام برد که مستقیم یا غیرمستقیم شاگرد شیخ نبوده یا با وی رابطه نداشته باشد. از معروف‌ترین شاگردان او غیر از علی‌اکبر دهخدا، می‌توان به سیدمحمد طباطبایی، علامه محمد قزوینی، میرزا جهانگیرخان شیرازی، میرزا حسن رشدیه، ملک‌المتکلمین، ناظم‌الاسلام کرمانی و ميرزا رضا كرماني اشاره کرد. در همان زمان کودکی علی‌اکبر، یکی از فضلای عصر به نام شیخ غلامحسین بروجردی که از دوستان خانوادگی آنها بود، کار تدریس دهخدا را بر عهده گرفت و دهخدا تحصیلات قدیمی را در نزد او آموخت. وی که حجره‌ای در مدرسه حاج شیخ هادی (در خیابان حاج شیخ هادی) داشت، مردی مجرد بود و بتدریس زبان عربی و علوم دینی مشغول بود. استاد دهخدا غالباً اظهار می‌‌کرد که هر چه دارد، بر اثر تعلیم آن بزرگ‌مرد بوده است. بعدها که مدرسه سیاسی در تهران افتتاح شد، دهخدا در آن مدرسه مشغول تحصیل شد و با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد.
معلم ادبیات فارسی آن مدرسه محمدحسین فروغی، مؤسس روزنامه تربیت و پدر ذکاءالملک فروغی بود. آن مرحوم گاه تدریس ادبیات کلاس را بر عهده دهخدا می‌‌گذاشت. چون منزل دهخدا در جوار منزل مرحوم آیت‌الله حاج‌ شیخ هادی نجم‌آبادی بود، وی از این حسن جوار استفاده کامل می‌‌برد و با وجود صغر سن، مانند اشخاص سالخورده از محضر آن بزرگوار بهره‌مند می‌شد. 
در همین ایام به تحصیل زبان فرانسه پرداخت و پس از درس خواندن در آن مدرسه به خدمت وزارت خارجه درآمد. بعداً در سال ۱۲۸۱ هنگامی که ۲۴ سال داشت معاون‌الدوله غفاری که به وزیر مختاری ایران در کشورهای بالکان منصوب شده بود، دهخدا را با خود به اروپا برد و استاد حدود 2 سال و نیم در اروپا و بیشتر در وین پایتخت اتریش اقامت داشت و در آنجا زبان فرانسه و معلومات جدید را تکمیل کرد. پس از پایان دوره تحصیلات 10 ساله علوم قدیم و با تأسیس مدرسه سیاسی در تهران، برای تحصیل علوم جدید وارد مدرسه سیاسی شد و به آموختن زبان فرانسه همت گماشت. دهخدا بعدها به اروپا رفت و در این مدت، آموخته‌های خود را در زبان فرانسه کامل‌تر کرد و با اندوخته‌های علمی فراوان به ایران بازگشت. او در اوایل اسفند 1329، جمعیت مبارزه با بی‌سوادی را تأسیس کرد. با روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق، دهخدا باز به عرصه سیاست کشیده شد. پس از کودتای 1332، وی مورد آزار و اذیت دولت وقت قرار گرفت و حقوق بازنشستگی‌اش نیز قطع شد. سرانجام آن مرد بزرگ، هفتم اسفند 1334 در تهران درگذشت.