رشد جمعیت در سراشیبی!
نگرانی از سیر نزولی رشد جمعیت کشور در حالی است که به گفته کارشناسان چنانچه میزان فرزندآوری افزایش نیابد پیش‌بینی می‌شود یک‌سوم جمعیت کشور تا 30 سال آینده سالمند شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد روند رشد جمعیت طی سال‌های اخیر بشدت در سراشیبی قرار گرفته است به طوری که نرخ رشد جمعیت کشور از سال 1365 تا 1385 از 3.9 به 1.6 کاهش یافته و در سال 1395 به 1.2 درصد و در سال 1400 به 0.6 درصد رسیده است. به عبارت دیگر در عرض تنها ۵ سال، نرخ رشد جمعیت کشور به میزان 50 درصد کاهش یافته است که نیازمند اقدامات لازم برای ترغیب خانوارها به فرزندآوری بیشتر با اجرای سیاست‌های اصولی است. در این باره صالح قاسمی، کارشناس تحولات جمعیت در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: شاخص‌های جمعیت‌شناسی کشور بیانگر این است که نرخ رشد جمعیت همچنان روند نزولی را می‌پیماید به طوری که هم‌اکنون نرخ رشد جمعیت کشور چندسالی است 0.6 درصد است، این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود در صورت تداوم چنین روندی حوالی سال 1415 نرخ رشد جمعیت کشور به صفر خواهد رسید و پس از آن از سال 1420 با نرخ رشد جمعیت منفی در کشور مواجه می‌شویم. وی با بیان اینکه شاخص دوم نرخ باروری است که آمارها حکایت از این دارد تا پایان سال 1403 نرخ این شاخص 1.6 دهم فرزند به ازای هر زن بوده که روندی کاهشی را سپری کرده است، اظهار داشت: کاهش تعداد تولدها طی سال گذشته به کمتر از یک میلیون نفر رسید، در حالی که میزان موالید در سال 1402 بیش از یک میلیون در 57 هزار نفر بوده است اما آما متولدان سال گذشته 930 هزار نفر بود که طی 60 سال اخیر تعداد تولدها به زیر یک میلیون نرسیده است.
قاسمی در ادامه با تاکید بر اینکه ایران در مسیر میانسالی با سرعت بالایی در حرکت است به پدیده سالمندی جمعیت کشور در آینده نزدیک اشاره کرد و اظهار داشت: نرخ سالمندی هم‌اکنون در کشور 13.5 درصد است؛ پدیده‌ای که ایران از مقطع میانسالی در حال عبور به سمت سالمندی است به طوری که تا سال 1429 پیش‌بینی‌‌ها حکایت از آن دارد که یک‌سوم جمعیت کشور سالمند می‌شوند. وی افزود: توجه به 2 مقوله فرهنگی و اقتصادی برای رشد جمعیت کشور ضروری است اما متاسفانه با وجود اجرای قانون جوانی جمعیت، بحث تمرکز و توجه به مقوله‌های فرهنگی و اقتصادی بسیار کمرنگ بوده و متاسفانه دولت دوازدهم نیز رشد جمعیت جوانی کشور را در اولویت قرار نداده است.
* حرکت شتابان به سمت پیری و کاهش نفوس
کاهش رشد جمعیت و افزایش تعداد سالمندان کشور حرکت به سمت پیری را شتابان کرده است. دبیر ستاد ملی جمعیت نرخ رشد جمعیت در کشور را 0.6 درصد ذکر کرد و گفت: کشور ایران با شتابی چشمگیر در مسیر پیری و کاهش جمعیت حرکت می‌کند. مرضیه وحیددستجردی دیروز در نشست مشترک دبیر ستاد ملی جمعیت و اعضای قرارگاه حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در وزارت آموزش و پرورش، اظهار کرد: آموزش‌و‌پرورش مهم‌ترین دستگاه شکل‌گیری شخصیت است و خوشبختانه اقدامات بسیار خوبی در این دستگاه برای قانون جوانی جمعیت انجام شده است. وی با اشاره به اینکه اگر معلمان در تبیین موضوع جوانی جمعیت همراهی کنند، حتما در این مهم موفق خواهیم شد، خاطرنشان کرد: ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دختر و ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار پسر یک تا ۲۰ ساله در کشور داریم که از دوران مهدکودک تا دبیرستان در اختیار نظام تعلیم و تربیت و آموزش‌و‌پرورش هستند که این دوره، فرصتی بسیار مغتنم در راستای رشد و تعالی فرد است.
دستجردی گفت: اگر در کتب درسی به موضوعات مهم خانواده و سبک زندگی نیز توجه و پرداخته شود به طور قطع در آینده شاهد بهبود شرایط جمعیت به لحاظ سن ازدواج و فرزندآوری خواهیم بود. وی با اشاره به بیاناتی از مقام معظم رهبری و دیدگاه‌های رئیس‌جمهور درباره قانون جوانی جمعیت، اظهار کرد: آمار جهانی جمعیت همیشه رو به افزایش است اما در حال حاضر دوسوم جمعیت جهان در کشورهای دارای نرخ باروری زیر سطح جایگزینی، زندگی می‌کنند. دبیر ستاد ملی جمعیت با اشاره به نظریه‌های کاهش جمعیت، گفت: 10.4 درصد جمعیت کشور ما سالمند هستند و نمودار جمعیتی ایران کاهشی است، چرا که نرخ رشد جمعیت نیز کمتر از 0.6 درصد است. دستجردی همچنین با اشاره به سیاست یا راهبردهای حمایتی مقابله با کاهش باروری افزود: توسعه مهدهای کودک و مراکز مراقبت از فرزندان، اعطای مرخصی و قوانین منعطف اشتغال زنان از جمله راهبردهای موثر در زمینه بهبود وضعیت و افزایش نرخ فرزندآوری است. علیرضا کاظمی، وزیر آموزش‌و‌پرورش نیز در این نشست با اشاره به اینکه اقدامات ستاد ملی جمعیت، آینده‌پژوهانه است، گفت: باید در کنار فعالیت فرهنگی، ترویجی و تبلیغی، نسبت به مباحث تشویقی و رفع موانع فرزندآوری نیز توجه جدی شود. وی افزود: ارائه تسهیلات مناسب برای ازدواج و فرزندآوری از جمله اقدامات موثری است که باید به عنوان یک رویکرد در دستور کار باشد.
* جوانان دهه ۶۰، سالمندان تنهای آینده
به گفته کارشناسان، مراقبت از سالمندان در آینده در حالی به یکی از چالش‌های اساسی کشور تبدیل خواهد شد که هم‌اکنون ۸۰ هزار سالمند در کشور دچار تجرد قطعی هستند اما این رقم با توجه به روند کنونی، تا سال‌های آینده به ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر خواهد رسید. از این‌رو، همان‌طور که قرارگاه جمعیت برای مدیریت سیاست‌های جمعیتی تشکیل شد، تشکیل قرارگاه پیری جمعیت نیز به همان میزان ضرورت دارد. دکتر احمد دلبری، رئیس انجمن علمی طب سالمندی ایران، با اشاره به وضعیت سالمندی در ایران اظهار کرد: مطالعات انجام‌شده در ۹۰ کشور جهان نشان می‌دهد ایران در شاخص سلامت در رتبه ۴۴ قرار دارد اما با وجود این جایگاه، کشور برای افزایش سریع جمعیت سالمندان آماده نیست. وی با تأکید بر اینکه به طور میانگین، یک‌سوم عمر افراد در دوره بازنشستگی و سالمندی سپری می‌شود، خاطرنشان کرد: افراد به طور متوسط بیش از 2 دهه پس از بازنشستگی زندگی می‌کنند اما آیا برای این بخش از زندگی خود برنامه‌ای دارند؟ بسیاری از افراد تصور می‌کنند با بازنشستگی، زندگی آنها نیز به پایان می‌رسد، در حالی که آنها فقط از کار بازنشسته می‌شوند، نه از زندگی. دلبری با اشاره به سرعت بالای رشد سالمندی در کشور توضیح داد: از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵، طی ۴۰ سال، جمعیت سالمندان کشور از ۵ درصد به ۱۰ درصد افزایش یافت اما این روند در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۱۰۰ سال طول می‌کشد. در حال حاضر، ۱۱.۵ درصد جمعیت ایران سالمند است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۱۴۲۰ به ۲۰ درصد برسد. چنین رشدی در هیچ کشور دیگری مشاهده نمی‌شود. وی با هشدار درباره آینده سالمندی در ایران تأکید کرد: در حال حاضر ۸۰ هزار سالمند در کشور دچار تجرد قطعی هستند اما این رقم تا چند سال آینده به ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر خواهد رسید. دلبری با هشدار به جوانان دهه ۶۰ تصریح کرد: افرادی که تاکنون برای ازدواج اقدامی نکرده‌اند، باید به این نکته توجه کنند که در ۷۰ سالگی، نیاز به همراه و مراقب خواهند داشت. با افزایش سالمندان تنها، مساله مراقبت از آنها به یکی از چالش‌های مهم اجتماعی و اقتصادی کشور تبدیل خواهد شد.