پاپ متفاوت
گروه بین‌الملل: دیروز خبری به سرعت در رسانه‌های جهان منتشر شد که بسیاری را شوکه کرد. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان ساعت 7:35 دقیقه صبح به وقت محلی دار فانی را وداع گفت. درگذشت ناگهانی پاپ در حالی رخ داد که وی روز پیش از آن مراسم عید پاک را برگزار و با جی‌دی ونس، معاون ترامپ نیز دیدار کرده بود و در این شرایط خبر فوت وی بسیار غیرمنتظره بود. البته پاپ فرانسیس پیش از این یک دوره طولانی با بیماری‌های مختلف درگیر و مراحل مختلف درمان را طی کرده بود. در آخرین مورد واتیکان ماه مارس میلادی مصادف با اسفند ۱۴۰۳ اعلام کرد پاپ فرانسیس به ذات‌الریه مبتلاست اما در وضعیتی پایدار قرار گرفته است. پاپ که هفته‌های آخر عمر خود را با بیماری و عفونت ریوی دست و پنجه نرم می‌کرد سرانجام نتوانست بر این بیماری غلبه کند و روز نخست اردیبهشت 1404 درگذشت تا فرآیند تصمیم‌گیری برای انتخاب جایگزین وی، همچنین چگونگی برگزاری مراسم تشییع و تدفینش آغاز شود؛ فرآیندی که بار قبل منجر به انتخاب یک پاپ خارج از قاره اروپا شد که رویکردی متفاوت از پیشینیان خود اتخاذ کرد و در این باره نیز فیلم‌های متعددی ساخته شد؛ مانند فیلم‌های «2 پاپ» یا «من را فرانسیسکو صدا کن» که به فعالیت‌های پاپ فرانسیس در آرژانتین اشاره داشت. به هر شکل سرانجام نخستین پاپ تاریخ از آمریکای لاتین چشم از جهان فرو بست و داستان زندگی‌اش در روزگاری پرتلاطم به پایان رسید. پاپ در زمان مرگ 88 سال داشت و مرگ ناگهانی او واکنش‌های بین‌المللی بسیاری را در پی داشت.
* واکنش‌های بین‌المللی
بسیاری از رهبران جهان در پی فوت پاپ فرانسیس پیام تسلیت صادر کردند. چارلز سوم، پادشاه بریتانیا و سیاستمداران ارشد این کشور از درگذشت پاپ فرانسیس ابراز تاسف کردند. کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا گفت به میلیون‌ها نفری در سراسر جهان پیوسته که «از مرگ پاپ فرانسیس غمگین هستند». نخست‌وزیر بریتانیا در پیامی درباره پاپ فرانسیس گفت: «رهبری او در یک زمان پیچیده و چالش‌برانگیز برای جهان و کلیسا شجاعانه بود اما این رهبری همیشه برآمده از تواضع عمیق او بود». پادشاه بریتانیا هم که اوایل همین ماه با پاپ ملاقات کرده بود، گفت او و همسرش از مرگ پاپ فرانسیس بسیار متأسف شدند.
صدراعظم آتی آلمان در پیامی در شبکه ایکس در واکنش به درگذشت پاپ فرانسیس نوشت: او به دلیل تعهد خستگی‌ناپذیر خود در قبال ضعیف‌ترین اعضای جامعه به یاد خواهد ماند. فریدریش مرتس نوشت: او با انسانیت و امید به رحمت خدا زندگی کرد.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه نیز درگذشت پاپ فرانسیس را تسلیت گفت. مکرون در واکنش به فوت پاپ گفت: پاپ فرانسیس در طول دوران خدمت خود همیشه در کنار آسیب‌پذیرترین و شکننده‌ترین افراد قرار داشت و این کار را با فروتنی بسیار انجام داد. در این زمانه جنگ و وحشی‌گری، او از احساس متفاوتی در قبال شکننده‌ترین افراد برخوردار بود. اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا نیز در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: پاپ الهام‌بخش میلیون‌ها نفر در خارج از کلیسای کاتولیک بود. وی با انسانیت و عشق خالصانه خود برای افرادی که در وضعیت ضعیفی قرار دارند، الهام‌بخش بود.
جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا هم در پیامی به مرگ پاپ واکنش نشان داد و گفت: ما مردی بزرگ و کشیش بزرگی را از دست دادیم. من این امتیاز را داشتم که از دوستی، نصیحت و آموزه‌های او که هرگز حتی در زمان آزمایش و رنج شکست نخورد، لذت ببرم. سرجیو ماتارلا، رئیس‌جمهور ایتالیا هم گفت: آموزش‌های او پیام انجیل، همبستگی بین مردم، وظیفه نزدیکی به ضعیف‌ترین‌ها، همکاری بین‌المللی و صلح در بین بشریت را یادآوری می‌کند.
مایکل دی هیگینز، رئیس‌جمهور ایرلند هم در واکنش به این خبر گفت: پاپ فرانسیس به طور مداوم صدای خود را درباره مسائل مبرم زمان ما مانند گرسنگی و فقر جهانی، تغییرات آب و هوا و عدالت، سرنوشت مهاجران و مردم بومی، محرومان و نیاز اساسی به صلح جهانی و راه‌حل‌های دیپلماتیک بلند کرد.
جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا هم با اشاره به دیدار خود با پاپ بیمار چندین ساعت قبل از مرگش، در پیامی مرگ وی را تسلیت گفت. ونس که هنگام انتشار خبر فوت پاپ در هند به سر می‌برد، آخرین مقام سیاسی بود که با پاپ ملاقات کرده بود و آخرین دیدار دیپلماتیک پاپ با او انجام شد. رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ نیز در واکنش به خبر فوت پاپ در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» نوشت: «روح پاپ فرانسیس قرین آرامش باشد! باشد که رحمت الهی شامل حال او و همه کسانی که عاشق او بودند شود». این پست ترامپ در حالی منتشر شد که پاپ فرانسیس به عنوان یکی از منتقدان سرسخت سیاست‌های ترامپ شناخته می‌شد.
از دیگر رهبران جهان، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند بود که به درگذشت پاپ واکنش نشان داد. وی اعلام کرد: پاپ فرانسیس برای همیشه توسط میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به عنوان چراغی از شفقت، فروتنی و شجاعت معنوی به یاد خواهد ماند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز در واکنش به این اتفاق تسلیت خود را ابراز کرد. به گفته دفتر ریاست‌جمهوری روسیه، پوتین گفت فرانسیس در دوران پاپی خود، گفت‌وگو بین کلیساهای ارتدکس روسیه و کلیساهای کاتولیک رومی را ترویج می‌کرد. کاخ کرملین نیز به نقل از ولادیمیر پوتین اعلام کرد رئیس‌جمهور روسیه، از پاپ فرانسیس به عنوان «مدافع والاترین ارزش‌های بشریت و عدالت» یاد می‌کند. دفتر ریاست‌جمهوری روسیه اضافه کرد ولادیمیر پوتین «افتخار آن را داشت تا در بسیار از رویدادها با این مرد ممتاز دیدار کند». کرملین همچنین اعلام کرد پوتین «دلبسته‌ترین خاطره را از او تا ابد با خود خواهد داشت».
سفارت جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا، وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور کشورمان نیز در واکنش به درگذشت پاپ فرانسیس پیام‌های تسلیت جداگانه‌ای صادر کردند. مسعود پزشکیان در پیامی ضمن تسلیت درگذشت پاپ فرانسیس تصریح کرد: از نقاط برجسته زندگی و رهبری او مواضع انسان‌دوستانه‌اش در برابر رفتار‌های ضد بشری در جهان بویژه مواضع صریح و محکومیت نسلکشی رژیم اسرائیل در غزه و تقاضا برای پایان دادن به کشتار زنان و کودکان بیگناه فلسطینی بود که نام و یاد او را برای همیشه در خاطر همه وجدانهای بیدار و آزادیخواهان جهان زنده نگه خواهد داشت. وزیر امور خارجه نیز در پیامی در شبکه ایکس نوشت: به نمایندگی از طرف مردم ایران، از صمیم قلب به جامعه جهانی - بویژه پیروان خاص پاپ فرانسیس - که سوگوار این فقدان هستند، تسلیت می‌گویم. خرد و شفقت او زندگی‌های بی‌شماری را تحت تأثیر قرار داد و صلح و وحدت را در میان ملت‌ها و مذاهب ترویج کرد. ما در این غم شریک هستیم و عمیق‌ترین همدردی خود را ابراز می‌کنیم.
* برنامه تدفینی متفاوت
به نظر می‌رسد مراسم تدفین پاپ فرانسیس نیز همانند زادگاهش و عملکردش، متفاوت از پیشینیان وی خواهد بود و روالی متفاوت برای تدفین او در نظر گرفته شده است. طبق گزارش رسانه‌های اروپایی، تشییع پاپ فرانسیس اندکی متفاوت از مراسمات سابق برگزار خواهد شد و روند تشییع جنازه او با کوین فارل، عالی‌ترین کاردینال واتیکان آغاز می‌شود که بر «آیین تأیید مرگ» نظارت می‌کند و جسد پاپ را در تابوت می‌گذارد. تشییع جنازه پاپ به طور سنتی مفصل بوده است اما پاپ فرانسیس اخیراً طرح‌هایی را برای ساده‌سازی کل این روند تصویب کرد. پاپ فرانسیس یک تابوت چوبی ساده را انتخاب کرد و سنت قرار دادن جسد پاپ روی یک سکوی بلند برای تماشای عمومی را کنار گذاشت. در عوض، از عزاداران دعوت می‌شود زمانی که جسد او داخل تابوت باقی می‌ماند، تا زمانی که تابوت باز است، به او ادای احترام کنند. پاپ فرانسیس در کلیسای سنت مری ماژور در رم به خاک سپرده خواهد شد. این نخستین‌بار است که یک پاپ در بیش از یک قرن گذشته در خارج از واتیکان به خاک سپرده می‌شود. شیوه تدفین پاپ متاثر از رویکرد متفاوت وی نسبت به پیشینیان خود است و وی تلاش کرد ساده‌زیستی و پرهیز از تجملات را در مراسم تدفین خود نیز پیشاپیش برنامه‌ریزی کند. وی که رهبری حدود 1.4 میلیارد مسیحی کاتولیک در جهان را بر عهده داشت، از زادگاهی متفاوت به واتیکان آمد، با عملکردی متفاوت در واتیکان، کاتولیک‌ها را رهبری کرد و به شکلی متفاوت به خاک سپرده خواهد شد.
* ساز و کار انتخاب پاپ جدید
پاپ فرانسیس دویست‌وشصت‌وششمین رهبر کلیسای کاتولیک بود که قدمتی بیش از 2 هزار سال دارد. مسیحیت کاتولیک که توسط پطرس، یکی از حواریون حضرت عیسی مسیح(ع) و نخستین پاپ پایه‌گذاری شد، تاکنون ادامه داشته است و پس از پاپ فرانسیس نیز به کار خود ادامه خواهد داد و فرآیند انتخاب پاپ جدید از الان آغاز شده است. پرده‌های ساختمان‌های واتیکان به پایین کشیده شده و سیاست‌های محرمانه و سری کلیسای کاتولیک نیز آغاز شده است؛ فرآیندی خاص که تا زمان انتخاب پاپ جدید ادامه خواهد داشت. کالج کاردینال‌ها متشکل از روحانیون ارشد کاتولیک که بسیاری از آنها توسط خود پاپ فرانسیس منصوب شده‌اند، مسؤول انتخاب پاپ بعدی خواهد بود. برای واجد شرایط بودن، کاندیدا باید یک مرد کاتولیک رومی تعمیدشده باشد، هر چند قرن‌هاست کاردینال‌ها به طور انحصاری یک نفر را از میان خود انتخاب می‌کنند. در حال حاضر بیش از 240 کاردینال در سراسر جهان وجود دارند که این عنوان را معمولاً تا پایان عمر حفظ می‌کنند. کاردینال‌های زیر 80 سال در مراسمی به نام «کنکلاو پاپی» برای انتخاب پاپ جدید رأی می‌دهند. برای جلوگیری از نفوذ خارجی، کاردینال‌ها در کلیسای سیستین واتیکان محبوس می‌شوند و درباره نامزدهای احتمالی بحث می‌کنند. در حال حاضر، 138 کاردینال واجد شرایط رأی‌دهی وجود دارند، اگرچه تعداد رأی‌دهندگان معمولاً به 120 نفر محدود می‌شود. رأی‌گیری از طریق برگه‌های مخفی انجام می‌شود و توسط 9 کاردینال که به صورت تصادفی انتخاب می‌شوند، نظارت می‌شود. برای انتخاب پاپ، کسب دوسوم آرا لازم است و رأی‌گیری تا رسیدن به این حد نصاب ادامه می‌یابد. پس از هر دور رأی‌گیری، برگه‌های رأی با مواد شیمیایی سوزانده می‌شود و دود سیاه یا سفید از دودکش کلیسای سیستین خارج می‌شود؛ دود سیاه نشان‌دهنده عدم انتخاب پاپ و دود سفید نشانه انتخاب پاپ جدید است. پس از انتخاب، کاردینال ارشد از بالکن کلیسای سنت پیتر نام پاپ جدید را اعلام می‌کند. جلسه انتخاب پاپ معمولاً دو تا سه هفته پس از درگذشت یا استعفای پاپ آغاز می‌شود. این فاصله به دوره عزای رسمی 9 روزه و سفر کاردینال‌ها از سراسر جهان به واتیکان اختصاص دارد. سال 2013 مجمع انتخاب پاپ فرانسیس، نخستین پاپ از آمریکای جنوبی، تنها 12 روز پس از استعفای پاپ بندیکت شانزدهم آغاز شد. مدت زمان انتخاب پاپ به میزان توافق میان کاردینال‌ها بستگی دارد و ممکن است چند روز، چند هفته یا حتی بیشتر طول بکشد. هر روز تا 4 دور رأی‌گیری برگزار می‌شود تا حد نصاب دوسوم آرا به دست آید. اگر پس از 33 دور رأی‌گیری همچنان توافقی حاصل نشود، 2 نامزد برتر در یک رأی‌گیری نهایی رقابت می‌کنند. انتخابات 3 پاپ اخیر نسبتاً سریع بوده و هر یک تنها چند روز طول کشیده است.
* گزینه‌های مطرح
از 138 کاردینال واجد شرایط رأی‌دهی، 110 نفر توسط پاپ فرانسیس منصوب شده‌اند. این گروه نسبت به گذشته تنوع بیشتری دارد و شامل نمایندگان بیشتری از آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین است که بازتاب‌دهنده هدف فرانسیس برای جهانی‌سازی کلیسا بوده است. برای نخستین‌بار در قرن‌های اخیر، احتمال انتخاب پاپی از آفریقا یا آسیا وجود دارد. از جمله نامزدهای آفریقایی می‌توان به پیتر ترکسون از غنا، رئیس سابق شورای پاپی عدالت و صلح و فریدولین آمبونگو، اسقف اعظم کینشاسا از جمهوری دموکراتیک کنگو اشاره کرد. هر دو از محافظه‌کاران متعهد هستند که برای صلح در کشورهای خود تلاش کرده‌اند. از آسیا، لوئیس تاگله، کاردینال فیلیپینی و اسقف سابق مانیل به دلیل تأکید بر عدالت اجتماعی و حمایت از فقرا، گزینه‌ای برجسته است که شباهت‌هایی با پاپ فرانسیس دارد. از اروپا، پیتر اردو، کاردینال مجارستانی و اسقف اعظم ازسترگوم-بوداپست به عنوان یک محافظه‌کار پیشرو مطرح است که بر وحدت میان کلیساهای کاتولیک و ارتدکس تأکید دارد. پیترو پارولین، وزیر امور خارجه واتیکان نیز به دلیل نقش دیپلماتیک برجسته‌اش از شانس بالایی برخوردار است. دیگر نامزدهای احتمالی شامل ماتئو زوپی، اسقف اعظم بولونیا از ایتالیا و ماریو گرچ، دبیرکل سینود اسقف‌ها از مالت هستند که ارتباط نزدیکی با پاپ فرانسیس داشته‌اند و به عنوان گزینه‌های اصلی برای تصدی سمت رهبری کاتولیک‌های جهان مطرح هستند.
* تمایز پاپ فرانسیس
پاپ فرانسیس ۱۷ دسامبر ۱۹۳۶ میلادی در خورخه ماریو برگولیو در بوئنوس‌آیرس آرژانتین به دنیا آمد. او بزرگ‌ترین فرزند خانواده با 4 خواهر و برادر بود و والدینش از زادگاه‌شان در ایتالیا فرار کرده بودند تا از شر فاشیسم متحد آلمان نازی در امان باشند. پاپ فرانسیس پیش از این و در جوانی از بیماری ذات‌الریه جان سالم به در برده بود و به همین دلیل نیز مستعد عفونت ریوی بود. وی پیش از اینکه به عنوان یک شخصیت مذهبی شناخته شود، به عنوان یک شیمیدان، همچنین به عنوان محافظ و نظافتچی در یک کلوپ شبانه مشغول به کار بود. وی در سابقه خود همکاری با استر بالسترینو را علیه دیکتاتوری نظامی آرژانتین به ثبت رسانده است و همین مساله نیز تاثیر عمیقی بر فعالیت‌های مذهبی او در ادامه گذاشت. وی به سرعت در کلیسای کاتولیک آرژانتین ارتقا یافت و سال ۱۹۷۳ به مقام برتر استانی برای آرژانتین رسید. زمانی که او به مقام پاپ رسید، کلیسای کاتولیک و واتیکان با مسائل و اتهامات جدی روبه‌رو بود.
جرائم و گناهانی که از کلیسا به بیرون درز کرده بود، وی را با چالش‌های پرحاشیه‌ای در ابتدای مسیرش روبه‌رو کرد و باید تغییراتی اساسی را در کلیسای کاتولیک اعمال می‌کرد؛ اتهاماتی همچون آزار جنسی کودکان یا سوءاستفاده از راهبه‌ها که برای وجهه واتیکان و مذهب کاتولیک در جهان بسیار مخرب بود. پاپ فرانسیس مجموعه‌ای از اصلاحات را برای متحول کردن کلیسا آغاز کرد. این اقدامات با هدف تقویت شفافیت، مبارزه با فساد و نزدیک‌تر کردن کلیسا به مردم انجام شد. پاپ در تلاش بود دیوان روم، دستگاه اداری مرکزی کلیسا را کارآمدتر و پاسخگوتر کند. او برای این منظور، شوراهایی از کاردینال‌ها را برای مشاوره درباره اصلاحات تشکیل داد و تغییراتی در ساختار و وظایف نهادهای مختلف دیوان روم ایجاد کرد.
پاپ فرانسیس به مبارزه با سوءاستفاده جنسی در کلیسا و حمایت از قربانیان پرداخت هر چند که اقدامات وی را نمی‌توان کاملاً موفق دانست. ایجاد سازوکارهای گزارش‌دهی، تحقیقات و مجازات متخلفان، بخشی از این تلاش‌ها بود. وی همچنین در حوزه زندگی شخصی خود ساده‌زیستی و کمک به نیازمندان را در دستور کار قرار داد و تلاش کرد از سنت‌های اشرافی واتیکان دوری کند و این رویکرد را حتی پس از مرگ وصیت کرده است.
پاپ فرانسیس همچنین در حوزه ارتباط با ادیان دیگر تلاش کرد گفت‌وگو بین ادیان و فرهنگ‌های مختلف را ترویج دهد. سفر او به عراق و دیدار با آیت‌الله سیستانی نمونه‌ای از این رویکرد بود.
در این دیدار، پاپ با حمایت قاطع از مساله فلسطین، بر لزوم پایان دادن به درد و رنج ملت فلسطین تأکید کرد و در ماه‌های اخیر نیز وی بارها خواستار پایان جنگ غزه و توقف کشتار کودکان و غیرنظامیان در این باریکه شد که مورد توجه قدرت‌های جهانی و رژیم صهیونیستی قرار نگرفت اما این رویکرد متفاوت در قبال مساله فلسطین قابل تقدیر بود. به هر حال تعیین پاپ بعدی بسیار بر ادامه یافتن یا قطع روندی که فرانسیس در واتیکان آغاز کرده، تاثیرگذار است و باید منتظر ماند و دید آیا اصلاحات پاپ آرژانتینی ادامه خواهد یافت یا خیر.