یونس مولایی: سلسله وقایع سال‌های اخیر منطقه بیش از هر زمانی لزوم یک نگاه ملی و بازدارنده را برای صیانت از تمامیت ارضی، امنیت و منافع ایران نمایان کرد. هر چند تهدیدهای منطقه‌ای ایران به اقتضای ظرفیت‌های مادی و معنوی، موقعیت تعیین‌کننده جغرافیایی و الگوی رهایی‌بخش انقلابی امری جدید نیست اما در 10 سال گذشته و در سایه میدان‌داری گروه‌های تکفیری و با پشتیبانی برخی رقبای منطقه‌ای کشورمان همانند ترکیه و سعودی، حساسیت‌ها نسبت به تهدیدهای ایران عمومیت بیشتری یافته است. در این میان اما یکی از موانع همیشگی، روایت‌هایی بوده که جریان غربگرا از معادلات جهانی و منطقه‌ای ایران داشته و متاسفانه در پاره‌ای از موارد این روایت‌ها در سطح جامعه ایران میانداری نیز کرده‌ است. شاید بتوان مساله پرونده هسته‌ای و تحریم و روایتی را که در این باره از سوی جریان غربگرا تجویز می‌شد، مهم‌ترین چالش روایی جامعه ایران دانست؛ روایتی که لاجرم نتیجه‌ای جز دولت 8 ساله حسن روحانی و خسارات بلندمدت آن نداشت. بر مبنای روایت غربگرایان، تهدیدهای جهانی علیه ایران عمدتا ناشی از آن بود که جمهوری اسلامی تبدیل به یک بازیگر «نرمال» و «در چارچوب» نظم جهانی نبود و راهکار مورد نظر برای این امر نیز «اقتدارزدایی» در منابع قدرت‌مان بود. در سطح منطقه نیز از فعالیت‌های برون‌مرزی ایران به عنوان «ماجراجویی» و «تنش‌آفرینی» یاد می‌شد و در نهایت در این باره نیز راهکاری جز «خلع سلاح» ایران و متحدان منطقه‌ای ارائه نمی‌شد. این روایت البته تا جایی پیش رفت که رئیس‌جمهور سابق در مناظره‌های انتخاباتی وجود تحریم‌ها و ناکامی برجام را به «برنامه موشکی» ایران ارتباط داد و جریان اصلاح‌طلب نیز حضور ایران در سوریه و مقابله با فتنه تکفیری‌هایی را که در پشت پرده از سوی عربستان سعودی و ترکیه تغذیه می‌شدند، مهم‌ترین علت عدم تحقق اهداف دولت می‌خواندند. 

با تمام این تعاریف اما سرانجام برجام و دومینوی تنش‌های منطقه‌ای تا جایی امتداد پیدا کرد که ابتر بودن این روایت و تقلیل‌گرایی حاکم بر سیاست‌های جریان غربگرا بیش از پیش نمایان شد. در این میان اما یکی از نکاتی که هیچ‌گاه نباید براحتی از آن چشم‌پوشی کرد، الگوی ایده‌آل‌ غربگرایان در منطقه بود، به گونه‌ای که در مناسبت‌ها و تحلیل‌های مختلف همواره از «ترکیه» به عنوان یک الگوی ایده‌‌آل ‌نام برده می‌شد و جمهوری اسلامی را به علت رویکرد متفاوتش در قیاس با نظام سیاسی سکولار ترکیه مورد شماتت قرار می‌دادند. 

وقایع هفته‌های اخیر در مرزهای شمال غرب ایران و عیان شدن توطئه‌ها علیه کشورمان بار دیگر فرصتی را ایجاد کرد تا افکار عمومی به شکلی عریان‌تر با سناریوهای رقبای منطقه‌ای ایران روبه‌رو شوند. در چنین فضایی اما عجیب‌ترین بخش کار را باید در واکنش‌های جریان غربگرا جست‌وجو کرد؛ جریانی که این روزها از تهدید نوعثمانی سخن می‌گوید و در مقابل با تجویز نوصفویه مجددا راهکارهای امتحان پس داده دولت حسن روحانی را پیشنهاد می‌دهد. جریانی که سال‌ها ابتکار عمل جمهوری اسلامی در منطقه و حمایت از گروه‌های مقاومت را به باد انتقاد می‌گرفت و از آن با عنوان سیاست‌های ماجراجویانه یاد می‌کرد، این بار خود با چهره نمایانی از ماجراجویی‌های ترکیه‌ای مواجه شده که سال‌ها از آن به عنوان الگوی توسعه‌محوری یاد می‌کرد که توسعه و رفاه را هزینه «میدان» نمی‌کند. هر چند باز شدن چشمان این جریان نسبت به واقعیت‌های منطقه جغرافیایی ایران و آگاهی از مجموعه تهدیدهای خارجی، به رغم دیرهنگامی می‌تواند نویدبخش واقع‌بینی غربگرایان باشد اما کماکان پرسش‌برانگیز است. 

  اصلاح‌طلبان و غربگرایانی که از دل تناسخ تئوریک این روزها نظری نیز به ایده ایران و ایرانشهری انداخته‌اند، باید روشن کنند چگونه یکباره متوجه خطر نوعثمانی ترکیه شده‌اند و امر به احیای نوصفویه می‌دهند اما در سیاست خارجی پیرو همان روایت و راهکاری هستند که ترکیه را به عنوان بازیگری غیرماجراجو به مثابه الگویی مطلوب تجسم می‌کرد؟ آیا غیر از آن است که نخستین نشانه‌های فتنه منطقه‌ای ترکیه در قالب بحران سوریه خود را نمایان کرد و اگر بصیرت و اشراف فرمانده راستین ایرانیان شهید حاج‌‌قاسم سلیمانی در شناخت این فتنه و نقشه آینده‌اش نبود، امروز بحران‌های مرزی ایران فراتر از تهدید قطع ارتباط مرزی با ارمنستان بود؟ با هر عینکی که به حوادث شمال غرب کشور نگاه کنیم این امکان وجود ندارد که بازیگر نرمال نظام که از قضا سال‌ها عزم و انگیزه احیای امپراتوری داشته، در کسری از زمان تبدیل به یک بازیگر یاغی در منطقه شود، پس لاجرم آنچه در این میان تغییر کرده، نگاه و متعاقبا روایت جریانات غربگرا نسبت به تهدیدهای منطقه‌ای ایران است، با این قید که این بار عدم دخالت ایران در میانه این بحران باعث شد این جریان به جای منتسب کردن علت این بحران‌ها به سیاست‌های ایران، با واقعیت مناسبات منطقه مواجه شوند. 

  شناخت ایران در میان اقیانوسی از تهدیدهای خارجی و طرح شدن صورت مساله لزوم قوام و دوام‌بخشی به ایران، نیازمند آن است که روایت‌های سیاسی از شرایط موجود و نقشه آتی کشور بیشترین تطابق را با واقعیت و توانمندی‌های ایران داشته باشد. ظهور تفاسیر خلق‌الساعه‌ای که یک روز جمهوری اسلامی را بابت حمایت از محور مقاومت مورد حمله قرار می‌داد و بدون شناخت از مختصات غرب آسیا گروه‌های تکفیری- تروریستی را پیاده‌نظامی دموکراسی‌‌خواه می‌دانست و روز دیگر باز هم بدون شناخت مختصات و مناسبات شرق آسیا رای به حضور نظامی ایران در باتلاق طالبان در افغانستان می‌داد، برای ایران خطرآفرین خواهد بود. در چنین فضایی تا زمانی که یک جریان سیاسی معادلات ژئوپلیتیک و تهدیدهای خارجی را با نرم‌افزار رقابت‌های داخلی خود تفسیر می‌کند، صلاحیت تبیین یک نقشه راه بلندمدت برای مواجهه با تهدیدها و احیای اقتدار ایران را ندارد؛ آنچنان که در مدیریت 8 ساله حسن روحانی این واقعیت عیان شد که راه مقابله با تهاجم خارجی، اقتدارزدایی از ایران نیست. 

  شرایط سخت سال‌های اخیر کشور در مواجهه با انبوهی از بحران‌های امنیتی و تحریم‌های اقتصادی این امکان را نیز فراهم کرد تا جامعه ایران سیمایی حقیقی از مناسبات جهانی و منطقه‌ای را مشاهده کند. چنین فضایی می‌تواند زمینه‌ساز تبیین روایت همه‌جانبه‌ای درباره «ایران امروز» و نقشه راه آینده آن باشد؛ مساله‌ای که 10سال پیش و در آغاز فتنه منطقه‌ای که در سوریه جرقه خورده بود، اینگونه در دسترس نبود. انفعال در چنین فضایی و سپردن روایت‌سازی این معادلات به جریان غربگرا بعید است آورده‌ای جز سایه‌زنی‌ها و نقشه‌های انحرافی داشته باشد.