از شهرام کرمی تا آرش عباسی در جشنواره تئاتر مقاومت

هیات انتخاب متون نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر مقاومت متشکل از مهرداد رایانی‌مخصوص، محسن سلیمانی، مرتضی شاه‌کرم، لیلی عاج و مهدی نصیری متون برگزیده راه‌یافته به مرحله بازبینی این رویداد را معرفی کردند. از بین آثار معرفی‌شده می‌توان به نمایش‌های «بیژن و قصر شیرین» به کارگردانی جهانشیر یاراحمدی، «کمین ژاله» به کارگردانی شایان ندیم، «دوزیست» به کارگردانی سامان خلیلیان، «ناشناس در این آدرس» به کارگردانی اصغر گروسی، «در انتهای شب» به نویسندگی سیدمحمد محمدی و کارگردانی مینا ویسمه، «روایت غیرخطی» به کارگردانی علیرضا معروفی، «اتاق جنگ ۱ و ۲» به کارگردانی علی‌اصغر زینلی، «جزیره لیلی» به کارگردانی محمدرضا حیدری، «خواب می‌بینم» به نویسندگی آرش عباسی و کارگردانی مهدی حبیبی، «پروانه بر ناقوس» به نویسندگی فارس باقری و کارگردانی علی افشار و «روزهای ماهی» به نویسندگی شهرام کرمی و کارگردانی فائزه نصرالله‌پور اشاره کرد. نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر مقاومت پاییز و زمستان سال ۱۴۰۳ به دبیری محمد کاظم‌تبار توسط انجمن تئاتر انقلاب و دفاع‌مقدس بنیاد فرهنگی روایت فتح در تهران و شهرهای مختلف کشور میزبان مخاطبان و هنرمندان شرکت‌کننده خواهد بود.

***

برگزاری کارگاه «دیداری کردن جهان متن» با لیلی عاج

کارگاه‌ انتقال تجربه کارگردانی «دیداری کردن جهان متن» با هدایت لیلی عاج در قالب بیست‌ونهمین جشنواره تئاتر استان تهران برگزار می‌شود. لیلی عاج، نویسنده و کارگردان تئاتر و سینما؛ در تئاتر تجربه کارگردانی نمایش‌های متعددی همچون «کجایی ابراهیم»، «خواب زمستانی»، «قند خون»، «بابا آدم» و «کمیته نان» را داشته‌ است. عاج در سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برای نمایشنامه «سالی که دو بار پاییز شد» رتبه اول مسابقه نمایشنامه‌نویسی دریافت کرد و برای کارگردانی و نویسندگی سرهنگ ثریا که نخستین اثر سینمایی‌اش به شمار می‌رفت موفق به دریافت دیپلم افتخار و سیمرغ بلورین گوهرشاد در چهل‌ویکمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر شد. «دیداری کردن جهان متن» یکی از مجموعه کارگاه‌های بیست‌ونهمین جشنواره استان تهران به مدیریت خشایار پیرعلمی است که چهارشنبه ۲۱ شهریور از ساعت ۱۷ تا ۲۰ در مجتمع ابوالفتوح رازی واقع در شهرری، میدان نماز، فرهنگسرای ولا میزبان هنرمندان استان تهران است. بیست‌ونهمین جشنواره تئاتر استان تهران به دبیری امیرحسین شفیعی آبان ۱۴۰۳ برگزار می‌شود.

***

نکوداشت رکن‌الدین خسروی در خانه هنرمندان ایران

مراسم نکوداشت رکن‌الدین خسروی فردا ۲۰ شهریور ساعت ۱۸ در سالن استاد شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود. در این مراسم ایرج راد، اکبر زنجان‌پور، دکتر قطب‌الدین صادقی، ابراهیم وحیدزاده، کمال شفیعی، مسعود دلخواه، عطاءالله کوپال، محمود کیانوش و سیمین داوودی سخنرانی خواهند کرد. همچنین کتاب «خردمندی، دردمندی است» با موضوع تئاتر رکن‌الدین خسروی نوشته سیمین داوودی و فریبا کامران نیز در حاشیه این مراسم  رونمایی خواهد شد. در معرفی این کتاب که توسط نشر نیماژ منتشر شده، آمده است: «رکن‌الدین خسروی را بی‌شک می‌توان پدر تئاتر تجربی ایران دانست. او با نگاه پیشرو و مدرن خود، شیوه‌ای را در بازیگری و کارگردانی بنیان نهاد که اکنون بسیاری از کارگردانان جوان، ادامه‌دهنده همان راه هستند. در دنیایی که هنوز پدیده‌ای به نام اینترنت وجود نداشت، او با احاطه کم‌نظیرش بر سایر هنرها، خوانش و تحلیل متن را خالی از شیوه‌های مرسوم آن روزگار به پیش می‌برد. در تمرین‌های او، بازیگر بی‌آنکه بداند، همراه بزرگانی چون آپیا، پیسکاتور، برشت، میرهولد و گروتفسکی در سیر تکاملی نمایش قرار می‌گرفت و اگر قرار بود تحلیلی از نقش داشته باشد، باید آن را در «عمل» به اجرا می‌گذاشت.

***

اکران آنلاین «آسمان غرب» از فردا

در آستانه هفته دفاع‌ مقدس، اکران آنلاین فیلم سینمایی «آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسکری و تهیه‌کنندگی حبیب والی‌نژاد پس از اکران در سینماهای سراسر کشور، از فردا ۲۰ شهریور ساعت ۲۰ در پلتفرم فیلم‌نت آغاز می‌شود. این فیلم سینمایی که در نوروز ۱۴۰۳ با شعار «برای مردمت بجنگ!» توسط پخش بهمن سبز در سینماهای سراسر کشور اکران شده بود، پس از سال‌ها در سینمای ایران در قالب یک اکشن جنگی- هوایی، روایتی قهرمان‌محور از شهید علی‌اکبر شیرودی، خلبان هوانیروز ارتش و گروه همرزمانش را در روزهای نخست و غافلگیرانه شروع جنگ در غرب کشور برای حفظ وطن به تصویر می‌کشد. این اکشن هوایی، محصول بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی سوره با مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران است که نامزد ۶ سیمرغ و برنده ۳ سیمرغ بلورین از جمله جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی در جشنواره فیلم فجر شده است. میلاد کی‌مرام، امیرحسین آرمان، نادر فلاح، آرمین رحیمیان، کریم امینی، روح‌الله زمانی و راهله لطفی از جمله بازیگران این فیلم سینمایی است. 

***

«در سایه سرو» بهترین انیمیشن جشنواره یونان شد

انیمیشن «در سایه سرو» در ادامه حضورهای بین‌المللی خود، جایزه بهترین انیمیشن چهل‌ و هفتمین جشنواره فیلم کوتاه «دراما» یونان را از آن خود کرد. شیرین سوهانی و حسین ملایمی کارگردان‌های این فیلم کوتاه به‌صورت برخط در آیین پایانی این جشنواره حضور داشتند.

پویانمایی «در سایه سرو» از تولیدات جدید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که تاکنون ده‌ها جایزه بین‌المللی از جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی کسب کرده است. 

گروه فرهنگ و هنر: حمایت قابل‌ توجه اهالی سینما در جشنواره مهم و باسابقه اروپایی‌ها یعنی جشنواره فیلم ونیز از مردم مظلوم فلسطین و محکومیت جنایات رژیم صهیونیستی در نوار غزه، نشان‌دهنده تغییر مناسبات جهانی نه تنها در محافل سیاسی – امنیتی، بلکه در مجامع فرهنگی – هنری است.

 اگر سال 1978 میلادی، حامی فلسطین در آکادمی اسکار هو شد، امسال نه تنها حامی غزه در سالن دالبی‌تئاتر شهر لس‌آنجلس تمجید شد، بلکه شاهد موج گسترده‌ای از اعتراضات اهالی هنر از اروپا و آمریکا تا آفریقا و آسیا به لابی‌گری صهیونیست‌ها هستیم. هنرمندان به جهت ارتباط احساسی‌تر و عمیق‌تر با آحاد جامعه، نوعی ادای دین و ابراز همدردی به مردم فلسطین نشان دادند و دیگر مثل گذشته، حمایت از فلسطین و غزه به کشور، نهاد یا عقیده خاصی محدود نیست و صدای فلسطین و فریاد مردم غزه به مطالبه‌ای جهانشمول بدل شده است. 

در مراسم اختتامیه جشنواره امسال ونیز که شامگاه شنبه در جزیره شمالی ایتالیا برگزار شد، کم نبودند فیلمسازان و بازیگرانی که به حمایت از آرمان فلسطین پرداختند. سارا فریدلند کارگردان آمریکایی، اسکندر کوپتی سینـماگر فلسطینی،  لینو موسلا و لورا مورانته بازیگران ایتالیایی، نئو سورا کارگردان آمریکایی، آنا فوگلیتا بازیگر ایتالیایی، مهدی برساوی کارگردان و فاطما صفار بازیگر فیلم «آیچا» و  فابیو تستی هنرپیشه ایتالیایی از جمله هنرمندانی بودند که رفتار حمایتی آنها از مردم فلسطین بازتاب زیادی در رسانه‌های مختلف جهان داشت. برای نمونه، سارا فریدلند که با فیلم «تماس آشنا» موفق شد ۲ جایزه بهترین فیلم اول و کارگردانی بخش‌ افق‌های جشنواره ونیز را دریافت کند، پس از دریافت جایزه گفت: «به عنوان یک هنرمند آمریکایی یهودی، این جایزه را در حالی دریافت می‌کنم که سیصدوسی‌وششمین روز نسل‌کشی اسرائیل در غزه و هفتادوششمین سال اشغال فلسطین را شاهد هستیم. این مسؤولیت ما به عنوان فیلمساز است تا از این فرصت‌ها برای جلوگیری از فرار اسرائیل از مجازات در صحنه جهانی استفاده کنیم. من در همبستگی با مردم فلسطین و مبارزه آنها برای آزادی، در کنارشان ایستاده‌ام».

حمایت از مردم فلسطین تنها به مراسم اختتامیه محدود نمی‌شد و در افتتاحیه جشنواره ونیز و در جریان فرش قرمز کمدی - درام ایتالیایی «احساس بهتر»، لینو موسلا، بازیگر ایتالیایی، تی‌شرتی با نوشته «فلسطین را آزاد کنید» به تن داشت و لورا مورانته، دیگر بازیگر این فیلم نیز بادبزنی همراه داشت که روی آن نوشته بود: «نسل‌کشی غزه را متوقف کنید. بیش از ۴۰ هزار نفر و بیش از ۱۶ هزار کودک جان باخته‌اند».

در چنین شرایطی، هشتادویکمین دوره جشنواره فیلم ونیز در حالی به پایان رسید که همچون سال گذشته، امسال هم شاهد حضور فیلم‌های بزرگی بودیم که هر کدام‌شان شانس بالایی برای کسب جوایز داشتند. سال 2023 با وجود حواشی و روزهای عجیبی که سینما به خاطر اعتصابات انجمن بازیگران پشت سر ‌گذاشت، جشنواره ونیز پذیرای فیلم‌های بزرگی بود، از «بیچارگان» اثر یورگوس لانتیموس، «مایسترو» اثر بردلی کوپر و «پریسیلا» اثر سوفیا کوپولا تا «آدمکش» اثر دیوید فینچر، «فراری» اثر مایکل مان، «ضربه شانس» اثر وودی آلن و «هیتمن» اثر ریچارد لینکلیتر. به همین منوال، امسال هم ونیز سال موفقی را پشت‌سر گذاشت و فیلمسازان بزرگی با آثارشان به آن قدم گذاشتند؛ از «اتاق همسایه بغلی» اثر پدرو آلمودوار، «بروتالیست» اثر بردی کوربت، «نظم» اثر جاستین کرزل و «ماریا» اثر پابلو لارین تا «جوکر: جنون مشترک» اثر تاد فیلیپس، «بیبی‌گرل» اثر هالینا رین و «بیتل‌جوس بیتل‌جوس» اثر تیم برتون. 

در این میان جایزه‌ شیر طلایی ونیز 2024 در نهایت به «اتاق همسایه» رسید؛ نخستین فیلم انگلیسی‌زبان آلمودوار با بازی تیلدا سوینتن، جولین مور و جان تورتورو. فیلم داستان روزهای پایانی زندگی زنی را روایت می‌کند که از یک سرطان کشنده رنج می‌برد و شانس بالایی برای زنده ماندن ندارد. او در حالی که با ترس‌ از مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کند، با دوست قدیمی نویسنده‌اش روبه‌رو می‌شود که اخیرا کتابی درباره رویارویی با مرگ نوشته‌ است. ۲ دوست قدیمی، تصمیم می‌گیرند چند روز پایانی را در کنار یکدیگر وقت بگذرانند. فیلم آلمودوار که تأملی بر دوستی و مرگ است، پس از تشویق ۲۰ دقیقه‌ای حضار، موفق به کسب جایزه شیر طلایی شد. آلمودوار که یکی از فیلمسازان محبوب ونیز است، بسیاری از فیلم‌های خود را طی ۴ دهه گذشته در این جشنواره به نمایش گذاشته است. او هنگام دریافت جایزه گفت: «دوست دارم این جایزه را به خانواده‌ام تقدیم کنم. این فیلم نخستین فیلم من به زبان انگلیسی است اما روح آن اسپانیایی است».

جایزه‌ شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی هم به بردی کوربت برای «بروتالیست» (The Brutalist) رسید که به نظر می‌رسد در فصل جوایز، حضور پررنگی خواهد داشت. «بروتالیست» داستان یک معمار مشهور اروپایی به نام لازلو توث (آدرین برودی) را روایت می‌کند که سال ۱۹۴۷، پس از دوران جنگ، از مجارستان به آمریکا فرار کرده است تا آغاز دوباره‌ای داشته باشد اما هیچ‌چیز مطابق برنامه پیش نمی‌رود. نه تنها همسر او در اروپا گرفتار می‌شود و نمی‌تواند همراه او به آمریکا بیاید، بلکه حالا به جای طراحی ساختمان‌های شگفت‌انگیز، زغال‌سنگ جابه‌جا می‌کند تا او را از پناهگاه اخراج نکنند و آواره نشود.

از سویی در حالی که انتظار می‌رفت آنجلینا جولی شانس بالایی برای کسب جایزه‌ بهترین بازیگر زن داشته باشد اما این نیکول کیدمن بود که با فیلم «بیبی‌گرل» (Babygirl) گوی رقابت را از او ربود اما کیدمن به دلیل مرگ مادرش نتوانست در مراسم اهدای جایزه شرکت کند. او در بیانیه‌ای که توسط هالینا راین، کارگردان «دختر بچه» خوانده شد، گفت: «به ونیز رسیدم و مدت کوتاهی پس از آن متوجه شدم مادر زیبا و شجاعم جانل‌آن کیدمن درگذشته است. من در شوک هستم و باید پیش خانواده‌ام بروم. این جایزه برای اوست؛ اویی که به من شکل داد و من را ساخت».

پیش‌بینی بهترین بازیگر مرد اما تا حد زیادی چالش‌برانگیز بود و قبل از برگزاری مراسم کارشناس‌ها انتظار داشتند این جایزه به آدرین برودی برسد اما ونسان لندون برای «پسر ساکت» (The Quiet Son) این جایزه را به خانه برد.

ارشیا شکیبا با فیلم کوتاه «چه کسی خورشید را دوست دارد» (Who Loves the Sun) برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه بخش افق‌های هشتاد‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز شد. ارشیا شکیبا که فارغ‌‌التحصیل مدرسه فیلمسازی تورنتو است، فعالیت هنری خود را با ساخت موزیک‌ویدئو برای گروه‌های راک زیرزمینی ایرانی آغاز کرد. فیلم کوتاه مستند «چه کسی خورشید را دوست دارد» در سوریه اتفاق می‌ا‌فتد و بیانگر واقعیت‌های تلخ زندگی در پس مناظر پساآخرالزمانی سوریه جنگ‌‌زده است.

***

گروه فرهنگ و هنر: نشست «تئاتر و آموزش با محوریت تجربه اجرا» با حضور صابر ابر، الهام کردا و ستاره اسکندری با اجرای آریان رضایی در تماشاخانه ایرانشهر برگزار شد.

صابر ابر، بازیگر و کارگردان تئاتر در ابتدای این نشست گفت: اگر مدرسه‌ای با هدف ترویج فرهنگ و هنر ایجاد شود باید به هر شکلی که هست آن را پابرجا نگه داشت. اکنون بازیگری دیگر برای من ماهیت مهمی نیست. زیست هنرمند است که زیبا است و به جامعه شأنیت می‌دهد؛ به همین دلیل هم هر فضایی که بتواند این را به جامعه تزریق کند که زیباتر، باکیفیت‌تر و خوشحال‌تر زندگی کرد باید مورد حمایت قرار بگیرد. وی ادامه داد: در مدرسه «اینجا میان شهر» ما می‌خواستیم خانه‌ای داشته باشیم که بچه‌ها بتوانند در کنار هم تجربه زیست جدیدی با کیفیت بهتر داشته باشند و فکر می‌کنم مدرسه «اینجا» تا حدی در این ‌باره موفق بوده است. ما در آموزش باید صادق باشیم به همین دلیل است ابتدا به هنرجویان می‌گوییم هیچ تعهد و تضمینی برای کار وجود ندارد. من قرار نیست کسی را بازیگر کنم.

وی فضای آموزشی امروز دانشگاه را چندان مناسب ندانست و توضیح داد: بازیگری استاد ندارد و من هم از این واژه استفاده نمی‌کنم. چون شما هر روز با نگاه و متدی جدید آشنا می‌شوید. در دوره‌هایی دانشگاه فضایی آزاد، باز و روشن برای ساخت و ایجاد پروژه و کار فرهنگی بود، چیزی که الان وجود ندارد. دانشگاهی که به شما اجازه نمی‌دهد در بستر هنر و کنار هم قرار گرفتن با تجربه اعتماد به یکدیگر مسیری را پیش ببرید، دانشگاه نیست. برای همین تجربه مدارس خصوصی در جامعه ما می‌تواند به‌مراتب اتفاق مهم‌تری باشد. شما حداقل می‌توانید تصویری ببینید یا چیزی بشنوید که زمان‌تان را هدر نمی‌دهد.

ستاره اسکندری، دیگر هنرمند حاضر در این نشسست در پاسخ به ضرورت ایجاد فضای آموزشی گفت: کسی که وارد فضای مدرسه «اینجا» می‌شود با کسی که از مدرسه خارج می‌شود کاملا متفاوت است. او در این مسیر تجربه زیست حرفه‌ای و هنرمندانه را پیدا می‌کند. هنرجویان با دیدی که ممکن است تنها به حرفه بازیگری بیندیشند، وارد این مدرسه می‌شوند اما بعد از ماه‌ها آموزش ممکن است جذب تئاتر نشوند اما خیلی زود دچار دیدگاه فرهنگی می‌شوند و این به نظر من بزرگ‌ترین نکته این مدرسه است. این هنرمند ادامه داد: در این آشفتگی و به‌هم‌ریختگی فضاهای مجازی و فضاهایی که به هر کسی اجازه و امکان دیده‌ شدن بدون هیچ آموزشی می‌دهد، کار برای افرادی که در مسیر فرهنگ و هنر گام برمی‌دارند، دشوار است. بین بازار و فرهنگ، فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد. سیاست‌های فرهنگی خواسته یا ناخواسته طی سال‌های اخیر به سمت خشونت و ابتذال مطلق سوق یافته است.

اسکندری با اشاره به لزوم تمرکززدایی آموزش از پایتخت گفت: متاسفانه همه چیز، حتی امکانات آموزشی متمرکز در پایتخت و ابرشهرها است. از آنجا که در این روزگار دسترسی به امکانات و مراکز آموزشی سخت شده با همراهی حمید پورآذری ما شاگردان دکتر رفیعی برای مرکززدایی تلاش کردیم تا با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این روند موثر باشیم. ما زاییده یک شرایط خاص اجتماعی هستیم که دوران طلایی تئاتر بود و شاهد حضور نسل‌هایی بودیم که هنوز هم کیفیت برای‌شان مهم‌تر بوده و هست.

وی بیان کرد: ما باید پلی بین تهران و شهرستان‌ها باشیم. علاقه‌مندان به هنر باید به قومیت‌های مختلف نگاه کنند و مشاهده‌گری و دانستن جریاناتی که در استان‌ها اتفاق می‌افتد بسیار بااهمیت است. صحبت من این است که بسترسازی باید وجود داشته و امکانات باید از سمت دولت و نهادهای فرهنگی فراهم می‌شد اما نباید منتظر بمانیم، به همین دلیل خودمان دست به کار شدیم تا با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در استان‌های مختلف این امر را تحقق بخشیم. سیاست فرهنگی در دوران ما آنقدر امنیتی نبود و آدم‌های فرهنگی هنوز جلوتر از جامعه بودند. تئاتر این نبود که تعداد صندلی‌ها و پر شدن سالن مهم باشد، واقعا نفس ماجرا اهمیت داشت. تئاتر برای ما پروسه تربیتی جذابی داشت و از اندیشه، هیجان و نگاه نو، زاییده می‌شد. تمرین و اجرا لازم و ملزوم همدیگر هستند و نیازمند مداومت و استمرار. پروسه تمرین در گذشته آنقدر زودپزی نبود.

در ادامه الهام کردا با اشاره به تفاوت فضای دانشگاه در دوران تحصیل خود با امروز بیان کرد: من فکر می‌کنم همه چیز حتی اتفاقی که در دانشگاه می‌افتد به فضای اجتماعی- سیاسی دوران زندگی ما هم بستگی دارد. اتفاقات دوران ما با اکنون متفاوت بود. در دوره ما معلم‌های باسواد و باتجربه زیادی بودند. اکنون تمام آرزوی بچه‌ها این است که یک سکانس در یک سریال شبکه خانگی بازی کنند و این خیلی دردآور است. من تلاش می‌کنم به بچه‌ها بیاموزم مخالف چیزی باشند که جامعه به عنوان هنجار به آنها معرفی می‌کند. در زمان ما همه چیز فرهنگ و دانش بود اما الان همه کارگردانی می‌کنند. وی ادامه داد: در دوره جدید ما باید از نسل جوان یاد بگیریم. الان همه چیز بازاری و مبتذل شده و بیشتر از اینکه بدانیم چقدر به خودمان و دیگران اطلاعات و دانش اضافه می‌کنیم بیشتر منش بازاری را می‌آموزیم.

این بازیگر درباره لزوم آموزش و تجربه برای بازیگری بیان کرد: نظرات متفاوتی درباره آموزش و اجرا وجود دارد. عده‌ای می‌گویند در زمان آموزش اگر به روند اجرا فکر کنید از اتفاق آموزش دور می‌مانید. عده‌ای می‌گویند آموزش با اتفاق عملی تکمیل می‌شود و نظریه دیگری هم وجود دارد که باید این ۲ کنار هم باشند و بویژه در بازیگری تا بخشی تئوری و عملی بیاموزی و در مواجهه با تماشاگر قرار بگیری. در واقع اتفاق عملی و تئوری و بودن در تیررس تماشاگر همدیگر را تکمیل می‌کنند.

محمدرضا خاکی، فرزین محدث، بهزاد عبدی و امین اشرفی (مدیر تماشاخانه ایرانشهر) از دیگر حاضران این نشست بودند.